Şəhriyar - söz mülkünün sultanı

18 SENTYABR BÖYÜK AZƏRBAYCAN ŞAİRİ MƏHƏMMƏDHÜSEYN ŞƏHRİYARIN ANIM GÜNÜDÜR

Uca xaliq bəzən qüdrətindən elə sənətkarlar yaradır ki, sonradan yaradılışına özü heyran qalır. Sözünün sehri-sirri zaman-məkan sərhədinə sığmayan, söz mülkünün sultanı, "əvvəli sultani eşq, axırı ustadi-şeir Şəhriyar" adlandırılan Seyid Məhəmmədhüseyn Şəhriyar (1906-1988) XX əsrin o taylı-bu taylı Azərbaycana, bütün türk dünyasına, bütövlükdə dünya ədəbiyyatına bəxş etdiyi nadir sənətkarlardan biridir. M.Şəhriyar poeziyasının günümüzdə də yaşarı olmasının əsas səbəbi, heç şübhəsiz, sözünün ilahi sehrindədir, xəlqiliyindədir, təbiiliyindədir, səmimiliyindədir. Şəhriyarın sağlığında özünü "Əbədiyyət gülüyəm mən" adlandırması heç də şairin özünə vurğunluğu deyildi, bədii irsinin ondan sonra da yaşarı olacağının anonsu idi. Şəhriyar poeziyasını cəzbedici edən hər şeydən əvvəl, sadə həyat həqiqətlərinin şeirə gətirilməsi, keçmiş xatirələr fonunda insana keçmişinin xatırladılması, dünənlə bu gün arasında əlaqənin milli bağlarla təmin edilməsi, milli yaddaşın millətin tanıtımında böyük rolunun ədəbiyyatda ustalıqla təsvir və tərənnümü idi.

M.Şəhriyar ilk növbədə, ruh şairidir. Şairin anadilli poeziyasına başdan-başa milli ruh, milli ovqat hakimdir. Şairin ana dilində qələmə aldığı "Heydərbabaya salam" poemasını yaradıcı ruhun simfoniyası, bir insanın həyatının, millətin yaddaş xronologiyasının sözlə bədii nəqşi də adlandırmaq olar. Şəhriyarın xatirə pannosunda tünd rəng yoxdur, söz-rəng çalarları sakitləşdirici ovqata köklənib. Uşaqlıq, yeniyetməlik illərinin şirin xatirələri şairin yaddaşından süzüldükcə arınır, illərin xatirə tozu çırpılır, bəyazlaşır. Amma bu bəyazlığın ağrı yükü çox böyükdür:

Heydərbaba, yolum sənnən kəc oldu,

Ömrüm keçdi, gələmmədim, gec oldu,

Heç bilmədim gözəllərin nec oldu,

Bilməz idim döngələr var, dönüm var,

İtkinlik var, ayrılıq var, ölüm var.

M.Şəhriyar dərd ortağı kimi niyə Heydərbaba dağını seçmişdi - bu barədə çox yazılıb, danışılıb. Fikrimizcə, əsas səbəblərdən biri də Şəhriyarın özünün xarakterində dağ ucalığının olması idi. Elə bu səbəbdən ağır maddi durumda olmasına baxmayaraq, Rza şah Pəhləvinin xanımı Fərabanunun mənzil hədiyyəsindən imtina etmişdi. Şairin Heydərbaba dağını həmsöhbət kimi seçməsində xalqımızın "dərdin dağlara, daşlara" inamı da az rol oynamayıb. Şəhriyar onu içdən əzən, göynədən ağrılara insan ürəyinin dözməyəcəyini bildiyinə görə də dağa üz tutur, qəlbindəkiləri ora boşaldır, kürəyini əzən xatirə yükündən sanki qurtulmaq istəyir. "Heydərbabaya salam"ın ilk çapına yazdığı izahda şair etiraf edir ki, "Dağ göylərə yaxındır. Dağ göylərə yaxın olduğu üçün peyğəmbərlər də Allaha doğru dağlarla yaxınlaşmaq istəyiblər. Dağlar təbiətin ən qabarıq şah əsərləridir. Dağın döşündən, qayaların qəlbindən çağlayan göz yaşı kimi saf və təmiz sular yaradıcı insanın hümməti qədər böyük və təmizdir". Amma sən demə, dağın da dağ dərdi varmış:

Heydərbaba, səni vətən bilmişdim,

Vətən deyib, baş götürüb gəlmişdim,

Səni görüb göz yaşımı silmişdim,

Halbuki lap qəmli qürbət səndəymiş,

Qara zindan, acı şərbət səndəymiş.

Ustad sənətkarın "Heydərbabaya salam" poemasında qələmə aldığı uşaqlıq illərinin şirin xatirələri qəlbi sərinlədən yaz nəsimini xatırladır, bu xatirələr şairin təsvirində çəhrayı qızılgüllərin ləçəkləri qədər zərifdir. Bəlkə bir də həmin hissləri heç vaxt yaşamayacağımıza görə hamımıza əzizdir, bizi içdən duyğulandırır:

Əmməcanın bal bəlləsin yeyərdim,

Sondan durub üs donumu geyərdim,

Baxçalarda tiringəni deyərdim,

Ay özümü o əzdirən günlərim,

Ağac minib, at gəzdirən günlərim.

Ana dilində yazdığı əsərləri M.Şəhriyarın yaradıcılığının kiçik hissəsini təşkil etsə də, daşıdığı məna yükünə görə bədii çəkisi daha ağırdır və şairin sevilməsində, populyarlaşmasında əhəmiyyətli rol oynayıb. Unutmaq olmaz ki, Şəhriyar türk dilinin yasaq olduğu dövrdə ana dilində yazmaqla, bu dilə həyat verməklə əsl vətəndaşlıq, qəhrəmanlıq missiyası yerinə yetirib. Farslarla azərbaycanlıları üz-üzə qoymaq məqsədilə bəzi millətçi ünsürlərin "türk dili nə dil, nə də ləhcədir" deməklərinə M.Şəhriyarın"Türkün dili" şeiri ilə cavab verməsi böyük vətənpərvərlik nümunəsi idi. Vətən təəssübkeşliyinin hopduğu bu poetik nümunə təkcə yazıldığı dövr üçün deyil, bütün zamanlar üçün əhəmiyyət kəsb edir:

Türkün dilitək sevgili, istəkli dil olmaz,

Ayrı dilə qatsan bu əsil dil əsil olmaz.

Şəhriyar irsinin Türkiyədə və ümumilkdə türk dünyasında tanıdılmasında əvəzsiz xidmətləri olan Yusif Gədikli "Şəhriyar və bütün türkcə şeirləri" kitabında Şəhriyarın ana dilinə vətənpərvər mövqedən yanaşmasını, bədii tərənnümünü alqışlayaraq yazırdı: "Türk dili (türki) o qədər gözəldir ki, Şəhriyar onun anaların oxşağı (analar sevgilisi) laylay dili olduğunu söyləməklə qalmır, hətta and da içir:

Türki vallah, analar oxşağı, laylay dilidir,

Dərdimi mən bu dəva ilə müdəva elədim -

misrası artıq türkcəmiz haqqında başqa bir söz deyilməsinə ehtiyac yaratmır".

Şəhriyar qəlb şairidir. Çəkdiyi məhəbbət acısının, Şəhriyar-Sürəyya dastanının, nakam eşq hekayətinin bədii əksi olan "Behcətabad xatirəsi" bu gün də məhəbbət lirikasının ən gözəl incilərindən sayılır:

Bir quş: "Ayığam!" - söyləyərək, gahdan inildər,

Gahdan onu da yel deyə laylay, huş aparı.

Yatmış hamı, bir Allah oyaqdı, daha bir mən,

Məndən aşağı kimsə yox, ondan da yuxarı.

Şəhriyarın çoxşaxəli yaradıcılığı haqqında çoxlu sayda elmi, publisistik bədii yazılar yazılıb və bu proses bu gün də davam edir. Anım günündə ustad sənətkarımızı xatırlamaq Şəhriyar irsinə olan hörmətdən doğur. Hazırkı günümüzdə sosial şəbəkələr çox şeyi üstələsə də, Şəhriyar şeirinə olan marağı azalda bilməyib. Sosial şəbəkələr üzərindən Şəhriyar poeziyasının incilərinin mütəmadi paylaşılması, müzakirələr aparılması, həyat və yaradıcılığı barədə paylaşımlar edilməsi ustad sənətkarın irsinin tanıdılmasında, gənc nəslə çatdırılmasında, təbliğində böyük rol oynayır.

Seyid Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın vəfat etdiyi 18 sentyabr tarixi hər il İranda "Milli Şeir Günü" kimi qeyd edilir. Bu hüznlü gün Azərbaycan ədəbiyyatı üçün də önəmli tarixdir.

Aşıq deyər: Bir nazlı yar var imiş,

Eşqindən odlanıb yanar var imiş,

Bir sazlı-sözlü Şəhriyar var imiş,

Odlar sönüb, onun odu sönməyib,

Fələk çönüb, onun çarxı çönməyib.

Seyid Məhəmmədhüseyn Şəhriyar əmin idi ki, dünyadan köç edib getdiyində belə yaddaşlarda qalacaq, anılacaq, xatırlanacaq. Şəhriyar poeziyası əbədiyaşar, söz sərrafının özü isə ədəbiyyatın əbədiyyət zirvəsində dayanmağa haqq edən dahi sənətkardır. Azərbaycan xalqı belə dahi sənətkarları, kamil söz sahibləri, klassikləri ilə böyükdür, qüdrətlidir. Doğulduğu xalqa qəlbən bağlı olan, milli soy-kökünü heç vaxt unutmayan, milli dəyərləri sevə-sevə təbliğ və tərənnüm edən, vahid Azərbaycan eşqi ilə yazıb yaradan ustad sənətkarı yaşarı edən zəngin bədii irsi, kamil şəxsiyyəti və fitri istedadıdır. Zaman sübut etdi ki, M.Şəhriyar "Əbədiyyət gülüyəm mən" - deyimində haqlı imiş. Onun ömrü söz xəzinəsinin ömrü qədərdir!

Esmira İSMAYILOVA

Lənkəran Dövlət Universitetinin Mətbuat Xidmətinin rəhbəri

525-ci qəzet .- 2024.- 17 sentyabr №(168).- S.13.