"Ən böyük problem o pulu tapmaqdır"

Rejissor Emin Əfəndiyev: "Rejissorluq komandadan və maddiyyatdan asılı peşədir"

Müsahibimiz gənc rejissor Emin Əfəndiyevdir. "Yuva", "Hədiyyə", "Tənha insanın monoloqu" kimi filmlərin rejissoru olan E.Əfəndiyev həm də bir neçə film festivalının qalibi, bir çox filmlərin ssenari müəllifidir. Emin Əfəndiyevlə söhbəti oxuculara təqdim edirik.

- Yaxın günlərdə xaricə səfəriniz olacağını bildirmisiniz. Getməkdə məqsədiniz işlə bağlıdır, yoxsa mühitdən qaçırsınız?

- Yox, qaçmıram, işlə bağlıdır. Amma hələ ətraflı məlumat vermək istəmirəm.

- Bəs olubmu ki, mühitdən qaçmaq üçün xaricə səfər edəsiniz?

- Mən ümumiyyətlə, bir az tənhalığı sevən və özümə qapanıb özümü dinləməyi xoşlayan adamam. Düşünürəm ki, insan öz- özü ilə tək qalmağı, öz daxilinə varmağı bacarmalıdır. Çünki o zaman insan özünə nə lazım olduğunu dərk edərək anlayır. Səs-küy, dost-tanış, sosial media - bunlar hamısı səni özündən uzaqlaşdırır. Ona görə tək qalmaq üçün başqa ölkəyə gedən vaxtlarım olub. Elə olub ki, hansısa rayona getmişəm, ya bir həftə ərzində evdən çölə çıxmamışam. Bu hal məndə tez-tez yaşanır. Əsas da iş prosesi vaxtı olur ki, mənə qıraqdan heç bir müdaxilə olmasın. Fikrim yayınmasın deyə, hamıdan qaçıram.

- Necə oldu ki, professional cüdodan kinoya gəldiniz?

- Mən idman təmayüllü məktəbi bitirmişəm. 10 ilə yaxın cüdo ilə məşğul olmuşam. 11-ci sinifdə başa düşdüm ki, film çəkmək istəyirəm. Düzü, bunu niyə istədiyimi çox fikirləşmişəm. Bizim məhlədə bir dostum var idi. Onun əl kamerası var idi. Toylara, el şənliklərinə gedirdi. Onun nənəsi ölmüşdü və bu prosesi çəkirdi. Məndən də kömək istədi. Özü kameranın arxasında durub nənəsindən danışmağa başladı. Qəfil kövrəldi. Sonra bu hadisə bibisini çəkəndə baş verdi. Normal soyuq adamlar kamera önündə kövrəlirdilər. Fərqinə vardım ki, insanları çəkəndə onlarda qəribə hal baş verir, daha emosional olurlar. Bu hadisə mənə çox maraqlı gəldi. İndi düşünürəm ki, məhz ona görə film çəkmək istəmişəm.

- Bir çox rejissordan fərqli olaraq tamaşaçının istəyini ön planda tutursunuz. Emin bəy, müşahidələriniz nə deyir? Bu gün tamaşaçı nə görmək istəyir?

- Mən yenə o fikirdəyəm. Kino adamı, müəllif o vaxt uğurlu olur ki, onun öz auditoriyası, öz tamaşaçı kütləsi olur. Bizim problemimiz odur ki, biz tam tamaşaçımızı tapmamışıq. Mən televiziya filmi çəkəndə bilirəm ki, televiziyada göstəriləcək və artıq müəyyən kütləni bilirəm. Ümumiyyətlə, müəllif öz kütləsini bilən adam olmalıdır. Çünki sən bu işi görürsən və bunu özün üçün etmirsən, tamaşaçı üçün edirsən. Uğurlu o müəllif olur ki, o öz tamaşaçısını tapır. Kommersiya kinosunda isə bu, mütləqdir. Kommersiya kinosunu yaxşı analiz etmək lazımdır. Biz bilməliyik ki, əyalətdə, şəhərdə yaşayan tamaşaçılar nə istəyirlər, nə cür kino görmək istəyirlər. Çünki biz Bakıda oturub ancaq nəsə yaza bilərik və düşünə bilərik ki, Azərbaycan tamaşaçısı ancaq komediyaya gəlir. Ona görə ki, bundan öncəki filmlər komediya filmləri olub. Digər filmlərin baxış sayı az olar. Amma bu yanaşma doğru olmaz. Mən düşünürəm ki, bu gün melodrama filmləri də tamaşaçı kütləsi yığa bilər. Əgər bizim tamaşaçılar xarici melodrama gedib baxırsa, niyə bizimkinə gedib baxmasın? Sadəcə olaraq bu məsələni analiz etmək lazımdır ki, ümumiyyətlə, tamaşaçı nə cür filmə baxmaq istəyər? Bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm ki, müasir Azərbaycan kinosunda qəhrəman çatmır. Azərbaycan kinosunda tamaşaçı qəhrəman görmək istəyir. Qəhrəman olsa, çox uğurlu layihələr ola bilər. Bizim müasir kinoda qəhrəmanımız yoxdur.

- Elə bir mövzu, sizi narahat edən problem varmı ki, bütün filmlərinizdə o problemə toxunasınız?

- İnsan inkişaf etdikcə onun düşüncəsi, fikirləri dəyişir və hər dəfə müəllifi narahat edən mövzular olur. O da yaşam tərzindən irəli gəlir. Məni narahat edən mövzular müxtəlifdir. Amma daha çox insanların bir-birinə olan münasibəti ilə maraqlanmışam. Ailədaxili, dostlar, sevgililər arasında olan psixoloji münasibətlər həmişə mənə maraqlı gəlib. Mən həmişə o konseptdən addımlayıram, çünki psixoloji münasibətlər qəliz məsələdir. Məsələn, sən sevdiyin insanı qucaqlayıb anlaya bilərsən ki, sən artıq onu sevmirsən və yaxud onunla dalaşanda anlayırsan ki, sən onu dəhşətli dərəcədə sevirsən. Belə psixoloji münasibətlər mənə həmişə maraqlı olub. Buna görə də filmlərimin əksəriyyətini insanların bir-birinə qarşı olan münasibəti üzərində qururam.

- Çəkiliş zamanı işin uğurlu alınması üçün aktyorlara tətbiq etdiyiniz taktikalar varmı? Ümumiyyətlə, çəkiliş zamanı əməkdaşlığın uğurlu olması üçün nələr edirsiniz?

- Mən ümumiyyətlə çalışıram ki, əsasən çoxdan tanıdığım insanlarla işləyim, çünki onlarla işləmək mənə rahat olur. 2008-ci ildən bu günə qədər hesablasaq, film sektorunda münasibət qurduğum çox insan var. Buna görə də əksər vaxt tanıdığım insanlarla işləyirəm. Çalışıram ki, mehriban ab-hava yaradım. Hamımız xoşbəxt şəkildə, ruh yüksəkliyi ilə işə başlayaq. Çünki belə mehriban mühitdə işin gedişatı həmişə uğurlu alınır. Ssenari yazan dövrdə də, yazıb bitirəndən sonra da aktyorlarla söhbət edirik. Çağırırıq, kastinq edirik, bəyənəndən sonra ssenarini verirəm oxuyurlar, onların düşüncəsini öyrənirəm. Onların nə düşündüyü, obrazı necə gördükləri mənim üçün vacibdir. Sonra paralel olaraq biz onlarla analiz aparırıq. Xarakterlər uyğunlaşandan sonra məkana çıxırıq. Məkanda da dost münasibəti qururam, şiddət və zorakılıq üzərində komandanı idarə etmirəm. Bu, köhnəlmiş metoddur. Daha çox dostluq və mehribançılıq üzərində komandanı idarə edirəm. Məncə, bu üsul pis alınmır.

- Ssenariləri öz üslubunuzla uyğunlaşdırmaqda çətinlik çəkirsinizmi? Ssenaristlərlə dil tapa bilirsinizmi?

- Mən axır vaxtlar öz işlərimin ssenarisini özüm yazmışam, ssenarist olmayıb, özüm tək işləmişəm. "Yuva" filmində də, "Tənha insanın monoloqu"nda da. Bir dənə "Hədiyyə" filmində ssenarist deyildim. O, Yusif Şeyxovun ssenarisi idi. Quruluşçu rejissor mən idim. Belə ssenarist kimi "Alatava"nı yazmışam, daha doğrusu, müəllif kimi Əlixan Rəcəbov və Taleh Yüzbəyovla bir yerdə yazmışıq. Belə vəziyyətdə müəyyən bölgülər aparırıq. Məsələn, dramaturji strukturu mən qururamsa, dialoqu başqaları yazır. Bölgünü aparandan sonra, kim hansı işi görəcəyini biləndən sonra rahat olur. Təbii ki, müəyyən prosesdə anlaşılmazlıq olur, oxuyuruq, danışırıq analizlər gedir. Amma iş rahat gedir.

- Aktyorun istedadının ortaya çıxarılmasında rejissorun xüsusi rolu varmı? Ümumiyyətlə, çox istedadlı aktyorlarımız var, amma nədənsə çox az filmlərdə iştirak edirlər. Deyə bilərikmi ki, rejissorlar yaxşı aktyorla işləməkdən boyun qaçırırlar, qorxurlar?

- Təbii ki, hansısa bir obrazda aktyor özünü uğurlu ifadə edə bilirsə, bu, birbaşa ssenarinin və rejissorun işidir. Həmçinin onun istedadından da çox şey asılıdır. Rejissor istedadsız adama hər nə qədər başa salsa da, həmin şəxs o işi bacara bilməyəcək. Amma ssenarinin yaxşı potensialı olanda istedadlı aktyor həmişə onun üçün maraqlı olur. Təbii ki, yaxşı aktyorlarımız var. Amma problem orasındadır ki, ölkədə kino az çəkilir və demək olar ki, insan sayına hesablasaq, çəkilməyəcək dərəcədədir. "Rejissorlar yaxşı aktyorlarla işləməkdən qaçırlar" fikri isə məncə, ədalətli fikir deyil. Bir az qəliz sual oldu. Yəni mən özüm deyə bilərəm ki, yaxşı aktyorlardan heç vaxt qaçmıram və onları sevirəm. Onlarla işləmək mənə ancaq zövq verə bilər. Kimsə qaçırsa, bilmirəm niyə qaçır. Mənə də maraqlıdır ki, kimdir qaçan (gülür). Ola bilər ki, rejissor həmin aktyoru həmin rolda görmür. Bu hadisə məndə də olur. Məsələn, "Tənha insanın monoloqu" filmində ata obrazını canlandıran Mahir Dərvişin peşəsi rejissordur. Düzdür, filmlərdə aktyor olaraq iştirak edib, amma özü televiziya rejissorudur. Sadəcə mən ssenarini yazanda tipaj olaraq onu uyğun gördüm. Bundan qabaq onunla bir televiziya filmində - "Kəndinə gəl" filmində də işləmişdim və onun bacarığına bələd idim. Yəni ki, orada başqa yaşlı aktyorları da çağırıb kastinq etmək olardı, amma mən ehtiyac bilmədim. Çünki mən onu yazanda bilirdim ki, həmin obrazı o, daha yaxşı canlandıracaq. Məncə, çox uğurlu canlandırdı və Mahir Dərviş öz rolunu çox gözəl oynadı. Sözüm ondadır ki, rejissor ssenarini yazanda müəyyən xarakteri, müəyyən tipajı görür. Ola bilsin ki, onun da sevdiyi aktyorlar var ki, həmin adamla işləməkdən zövq alır. Rejissorlar daha çox eyni adamlarla, eyni aktyorlarla işləyirlər. Çünki həmin adamı sevirlər, onlara arxayındılar. Dünyanın böyük rejissorlarında da bu hal olur və normaldır.

- Elə bir layihə varmı ki, sırf maddiyyata görə həmin iş yarımçıq qalıb və yaxud sınamaq istədiyiniz yeni bir janr varmı ki, maddi problemlərə görə sınaya bilmirsiniz?

- Yazdığım olub, amma belə yarımçıq iş olmayıb. Elə olmayıb ki, filmimi saxlasınlar. İnşallah heç vaxt bu durumu yaşamaram, çünki bu, rejissor üçün tramvadır. Amma çox arzulayıram ki, haçansa müzikl çəkim. Mənə o janr çox maraqlı gəlir. O da ki büdcəli bir janrdır.

- Adətən filminizdə müharibənin törətdiyi fəsadları ön plana çəkirsiniz. Bu mövzuya toxunmaqda məqsədiniz nədir?

- Əslində bundan qabaqkı tammetrajlı filmimdə - "Ata və oğulları"nda tam başqa əhvalat yazmışdım. Yəni paraleldə başqa əhvalatlar da yazıram, sadəcə olaraq indiki vəziyyət elədir ki, əsasən müsabiqələrdə müharibə və postmüharibə əhvalatları aktivdir. Ona görə bu mövzuya toxunuram ki, film çəkə bilim.

- Ssenari yazanda daha çox öz təxəyyülünüzdən istifadə edirsiniz, ya kimlərinsə həyatından?

- Söhbət "Tənha insanın monoloqu"ndan gedirsə, müəllif təxəyyülüdür. Birinci Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı ata və müharibədən sonra böyüyən oğulun əhvalatıdır. Orada elə səhnələr var ki, çox şəxsidir. Hardasa atamla yaşadıqlarımdır. Bütün əhvalatlarda müəllifin təxəyyülü onsuz da olur. Müəllif nə cür düşünür, bu hadisəyə yanaşması nə cürdür? Müəllif təxəyülü olmasa, bu qədər romanlar, əsərlər yazılmaz. Dostoyevskinin "İdiot"u, "Cinayət və cəza"sı, Tolstoyun "Anna Karenina"sı hamısı müəllif təxəyyülüdür. Müəllifin orijinallığı da ondadır ki, olanları öz təxəyyülü ilə maraqlı yozumla həll edir.

- Doqquz günə ərsəyə gələn "Tənha insanın monoloqu" filmi, kino tənqidçisi Sevda Sultanova demişkən, "kəsilib-doğranıb" təqdim olundu. Filmlərin Ekspert Şurası tərəfindən kəsilib-doğranmaması üçün nə etmək lazımdır?

- Vallah bilsəydim, onu elə çəkərdim ki, kəsib doğramasınlar. Bilmirəm, o, bir az qəliz məsələdir. Əslində Bədii Şura tərəfindən bu filmin ssenarisi bəyənilmişdi. Çəkiliş edib gəldim, ilk başda Orxan müəllim də çox bəyəndi, təbrik etdi. Sonra filmin rənglənməsinə görə Türkiyəyə getdim. Orada xəbər tutdum ki, Bədii Şura bəyənməyib. Problem ondan sonra yarandı. Başladılar ki, mənim oğlum mənə elə bir söz desə, mən özümü ölmüş hesab edərəm, oğul ataya elə söz deməli deyil və s. Bunlar hamısı şəxsi prizmadan çıxan fikirlər oldu. Ona görə demək çətindir ki, nəyi necə eləmək lazımdır ki, film kəsilib doğranmasın.

- Obyektiv yanaşmadılar?

- Söhbət obyektivlikdən getmir. Düşünmürəm ki, filmdə kəsilməli olan hansısa səhnə var idi. Həqiqətən orada elə bir səhnə yox idi. Sadə ata-oğul münasibəti idi.

- Bəs etiraz etmədiniz?

- Mən fikrimi bildirdim, amma dedilər yox, burada təhqir var, ataya qarşı hörmətsizlik var, biz bunu cəmiyyətə göstərə bilmərik. Sonra oğullar atalarına qarşı hörmətsizlik edə bilərlər. Amma orda hörmətsiz heç nə yox idi. Ata ilə oğulun son görüşməsi idi deyə oğulun etirafları idi.

- Müsahibə aldığım hər kəsdən öz peşəsinin çətinliyini soruşuram. Rejissorluğun çətin tərəfləri nələrdir?

- Rejissor peşəsinin ən böyük çətinliyi ondadır ki, məsələn, rəssam özünü ifadə etmək üçün kətan və fırçası bəs edir, bəstəkara notları bəs edir. Rejissorluq komandadan və maddiyyatdan asılı peşədir. Film çəkmək üçün pul lazımdır, indiki zamanda ən böyük problem o pulu tapmaqdır. Çünki tək bir qurumdur, tək bir nazirlikdir, Azərbaycanda kinoya özəl sektorda dəstək yoxdur. Ən böyük problem ondadır ki, Azərbaycanda müəllif kinosuna özəl sektordan pul tapmaq demək olar ki, mümkünsüzdür, çox çətindir. Sən rejissorsan və bir film çəkmək istəyirsən, amma pul tapmırsan. Bu peşənin çətinliyi bundadır.

Ləman İLKİN

525-ci qəzet .-2024.- 21 sentyabr (№ 172).- S.12;13.