Sadəliyin səmimiliyində sənət
eşqi
REJİSSOR, PROFESSOR FİKRƏT SULTANOVUN AD
GÜNÜNƏ GECİKMİŞ TƏBRİK
Onu tələbəlik illərindən tanıyıram
və həmişə sadəliyinə, səmimiyyətinə
heyran qalmışam. Həm də hələ tanış
olsam da, onunla ünsiyyət yaxınlığım yox idi. O,
gənc müəllim kimi İncəsənət
İnstitutunda (bugünkü Mədəniyyət və İncəsənət
Universitetində) dərs deyirdi, uzaqdan-uzağa müəyyən
rəğbətim vardı. Əslində onu özündən
əvvəl sənəti ilə tanımışdım.
1968-ci ildə Akademik Milli Dram Teatrında diplom işi kimi
hazırladığı bolqar dramaturqu Stefan Kostovun (30.03.1879-27.09.1939)
“Falçı” tamaşasını görmüşdüm.
Tamaşanın proqramında Fikrət Sultanovun adının
qarşısında yazılmışdı: “Mirzağa
Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun
diplomçusu”. Teatr haqqında çox cüzi məlumatım
vardı və buna görə də hər şeylə maraqlanırdım.
İnstitutumuzun yataqxanasında qalan yuxarı kurs tələbələrindən
onun barəsində soruşmuşdum. Demişdilər ki, Fikrət
Sultanov rejissorluq fakültəsində Xalq artisti, Milli Dram
Teatrının baş rejissoru Tofiq Kazımovun kursunu bitirib.
Sonra öyrəndim ki, bizim instituta elə-belə gəlmir,
burada əsasən rejissor, həmçinin aktyor sənətindən
dərs deyir. Onu da bildim ki, “Falçı”
tamaşasının premyerası 24 sentyabr 1967-ci ildə
oynanılıb. Sonralar məlumat aldım ki, Moskvada məşhur
rejissor-pedaqoq İosif Rayevskinin dram rejissoru ixtisası üzrə
xüsusi kursunu bitirib. 1966-cı ildən pedaqoji fəaliyyətlə
məşğuldur. Sonradan yaxından tanış oldum, səmimi
ünsiyyətimiz yarandı. 20 il Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət
və İncəsənət Universitetində Rejissorluq və
aktyor sənəti kafedrasının müdiri, 5 il Teatr və
kino sənəti fakültəsinin dekanı vəzifələrində
işləyib. Bu gün də universitetdə dərs deyir,
professordur, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktorudur. Azərbaycan
Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət
Universitetində dərs deməklə yanaşı,
çoxsaylı tədris proqramının, metodik tövsiyələrin,
“Azərbaycan teatr təhsili” dərs vəsaitinin müəllifidir.
Quruluş verdiyi “Falçı” tamaşasında (rəssam
Nüsrət Fətullayev, musiqi tərtibatçısı Nurəddin
Fətullayev) Sadıq Hüseynov (Kəndxuda), Hökümə
Qasımova (Pena), Ofeliya Məmmədzadə (Basilka), Məcnun
Hacıbəyov (Keşiş), Əminə Yusifqızı
(Sveta), Şahmar Ələkbərov (Manço), Fazil Salayev
(Tamburo), Yusif İsgəndərov (Nako), Rafiq Əzimov (Xristo),
Hamlet Xanızadə (Suyek), Cabbar Əliyev (Pristav) kimi aktyorlar
çıxış edirdilər. Teatr tənqidi tələbə-rejissorun
peşəkar səhnədə ilk işinə ciddi maraq
göstərmişdi. Mətbuatda rejissor-pedaqoq Əliheydər
Ələkbərovun “Gənc rejissorun ilk tamaşası”
(“Ədəbiyyat və incəsənət”, 1 oktyabr 1966) və
teatrşünas Cabir Səfərovun “Tamahdan doğan bəla”
(“Bakı”, 3 oktyabr 1966) məqalələri dərc
olunmuşdu.
Fikrət Sultanov istetad və bacarığını əsasən
pedaqoji fəaliyyətə sərf etsə də, Akademik Milli
Dram Teatrında Sabit Rəhmanın “Xoşbəxtlər (8 may
1968-ci il. Rəssam Adil Quliyev, bəstəkar Emin Sabitoğlu),
bolqar ədibi Raço Stoyanovun “Qısqanc ürəklər”
(rəssam Kamal Şıxəliyev. 26 dekabr 1970-ci il), Ramiz Fətəliyevin
“Vəkil neyləsin?.. (rəssam Solmaz Haqverdiyeva, musiqi tərtibatçısı
Marat Haşımov. 26 dekabr 1976-cı il), Gənc
Tamaşaçılar Teatrında Yusif Əzimzadənin
“Unutmayın” (rəssam Fuad Qafarov. 26 dekabr 1974-cü il), Nəcəf
bəy Vəzirovun əsərləri əsasında
“Yağış, yağmur və daldan atılan daş” (rəssam
Elnur Babayev, musiqi tərtibatçısı İradə
Muradova. 29 sentyabr 2007-ci il), Opera və Balet Teatrında bəstəkar
Zakir Bağırovun Səməd Vurğunun poeması əsasında
yazılmış “Aygün” operasını (şeirlər
şairin oğlu Vaqif Səmədoğlunundur. Dirijor Rauf
Abdullayev, rəssam Əyyub Fətəliyev. 28 yanvar 1973-cü
il), Moskvanın Operetta Teatrında Rauf Hacıyevin “Qafqazlı
qardaşqızı” (“Təbəssümünü gizlətmə”
adı ilə. Rəqslərin quruluşçuları Maqsud Məmmədov
və Rəfiqə Axundova idi. 29 iyul 1969-cu il) musiqili
komediyasını tamaşaya hazırlayıb. “Qəzəlxan”
bədii filmində Mircəfər Bağırov rolunu ifa edib.
Xaraktercə sakit təbiətli, insanlarla ilıq
münasibət yaradan, ciddi adamdır. Ancaq rejissor
yaradıcılığında komediyaya xüsusi maraq göstərib.
Həssas yumor duyğusu, səmimi gülüş yaratmaq səriştəsi
var. “Xoşbəxtlər”də milli karnaval estetikasının
estetik prinsiplərindən məharətlə bəhrələnərək
şən, oynaq, şux, xoş ovqatla qurtaran məişət
komediyası təqdim edib. Vəziyyət komediyasının
dramaturji qanunlarına uyğun olaraq daramatik xətti təmsil
edən Nəsirov (Ağasadıq Gəraybəyli) və
işçilər, lirik və zərif yumorlu
Mürşüd (Fazil Salayev) və İnci (Ofeliya Məmmədzadə),
Sadıq (Lütfi Məmmədbəyov və Kamal Xudaverdiyev) və
Gülər (Səfurə İbrahimova), qaravəlli və məzhəkə
oyun prinsipinə əsaslanan Bərbərzadə (Əliağa
Ağayev və Ağahüseyn Cavadov) və Maral (Əminə
Nağıyeva), satirik qroteskli Mirzə Qərənfil (Eldəniz
Zeynalov və Aqşin Vəlixanlı ) və Bərbərzadə,
Maral xərtlərini tamaşanın ideyasına və
janr-üslub xüsusiyyətinə əsaslanaraq ahəngdər
vəhdətdə birləşdirmişdi. Hətta Nəsirov
və Usta Segah (Məmməd Sadıqov) dialoqunda dramatizmlə
ironiyalı yumorun ifadə zənginliyinə əsaslanaraq
koloritli səhnə yaratmışdı.
“Falçı” tamaşasında hadisələri
hoqqalı məsxərə janrının prinsipləri əsasında
dramatik və oynaq, məzəli ritm ahəngində
qurmuşdu. Sırf real və koloritli cizgilərlə bolqar məişət
adətlərinə əsaslanan hadisələrin səhnə
təfsirində Azərbaycan gülüş estetikasına xas
olan elementlərdən də məharətlə istifadə
etmişdi. Sadıq Hüseynovun laübalı, Şahmar Ələkbərovla
Əminə Yusifqızının lirik-dramatik, Hökümə
Qasımovanın ikrah doğuran dar düşüncəli,
Rafiq Əzimovla Ofeliya Məmmədzadənin hərdəmxəyal,
köntöy təsiri bağışlayan obrazları
ümumi şəkildə kompozisiyada qırılmaz tellərlə
bağlanmışdı.
“Aygün” operası monumental formada, lirik-emosional,
dramatik-psixoloji üslubda hazırlanmışdı. Rejissor bu
operada özünün həssas musiqi duyumunu, opera
janrının estetik qanunlarına bələdliyini yüksək
sənətkarlıqla nümayiş etdirmişdi. Operanın qəhrəmanı
Aygünün partiyasını Dilarə Babayeva, Gülnarə
Əhmədova və Xədicə Babayeva, onun əsas
yöndaşı Əmirxanın partiyasını Faiq
Mustafayevlə Əli Haqverdiyev oxuyurdular.
“Qafqazlı qardaşqızı” operettasında isə
rus aktyorlarının ifasında koloritli müxtəlif
xarakterlı azərbaycanlı obazlarının canlı, ətli-qanlı,
tamaşaçılara xoş ovqat bağışlayan
personajların təbiiliyinə peşəkarcasına nail ola
bilmişdi. Elə bədii dəyərinə, cazibəli
yumoruna, dərin musiqi koloritinə, rejissor təfsirinin dəqiqliyinə
və aydın ifadəliliyinə görə tamaşa bir ildə
100 dəfə oynanılmışdı.
“Yağış, yağmur və daldan atılan
daş” komediyasında Fikrət Sultanov cəsarətlə
janrlar toplusunun təbii, real buketini yaratmışdı.
Tamaşada qrotesk, ironiya, hoqqa, məzhəkə, satira, məsxərə,
qara komediya, buffonada, qaravəlli elementləri vahid üslub
şəklində tamaşanın ali məqsədinə,
ideyanın ictimai-sosial gücünün ciddiliyinə xidmət
edir, dramaturqun gülüşünün kəsər və
psixoloji təsir gücünü artırırdı.
Yusif Əzimzadənin “Unutmayın” dramı müharibə
mövzusunda idi və əsər Krasnodar gənc
qavardiyaçılarından, oradakı azərbaycanlı
Əli Dadaşovun rəşadətli qəhrəmanlığından
bəhs edirdi. Rejissor bu tamaşanı müharibə şəhidlərinin
unudulmaz xatirəsinə həzin elegiya tərzində
hazırlamışdı. O, bitkin aktyor ansamblı yaratmağa
nail olmuşdu. Ağaxan Salmanov (Sergey Tülenin), Azər Mirzəyev
(Əli Dadaşov), Mübariz Əlixanoğlu (Styopa Safonov),
Yasin Qarayev (Volodya Kulikov), Sona Babayeva (Mayya Peqlivanova),
Süleyman Ələsgərov (Əsədulla kişi), Məxfurə
Yermakova (Anna Dmitriyevna), Rəhilə Məlikova (Nərgiz), Məmmədağa
Dadaşov (Starosta) öz ifalarında yüksək sənətkarlıq
nümayiş etdirirdilər.
“Kommunist” qəzeti (bugünkü “Xalq qəzeti”) 27
fevral 1975-ci il tarixli sayında yazırdı: “Tamaşada
konflikt insan cəlladları, ölüm carçıları
olan faşist işğalçıları ilə azadlıq,
səadət, xoşbəxtlik, sülh müdafiəçiləri
arasındadır. Hadisələrin də əsas məğzini
bu mübarizə və sülh mübarizlərinin fəaliyyəti
təşkil edir. İdeya, müəllif, rejissor məqsədləri
də bu nöqtədə açılır. Tamaşada bir
neçə yardımçı xətt olsa da, əsas hadisələr
Əli Dadaşovla bağlıdır və digər
obrazların mənəviyyatı, daxili aləmi də əsasən
bu surətlə əlaqəli epizodlarda, münasibətlərdə,
toqquşma və münaqişələrdə
aydınlaşır”.
Fikrət Sultanov öz ixtisasına yüksək
bacarıqla yiyələnmiş pedaqoqdur, həm sənətin
nəzəri əsaslarını, həm də vacib təcrübi
incəliklərini dərindən bilir. Tələbələrlə
işində tələbkar, ciddi olduğu qədər də
səmimidir, qayğıkeşdir. Fərdi şəkildə hər
tələbənin öz daxili imkanları, bacarıq və
qabiliyyətləri zəminində işləməyi,
onların daxilindəki sənət sevgisinə işıq
salmağı peşəsinin əsas qayəsi sayır. Buna
görə də universitetin kollektivində xüsusi hörmət
və ehtiram qazanıb.
Mən Fikrət Sultanovun quruluş verdiyi
tamaşaları geniş təhlil etmək fikrində deyiləm
və heç qəzet məqaləsi də həcminə
görə geniş təfərrüata imkan vermir. Sadəcə
olaraq onun sənətkarlığının bir neçə
dəyərli və qabarıq nəzərə çarpan
keyfiyyətini oxucuların nəzərinə çatdırmaq
istəyirəm.
Fikrət Sultanov hazırladığı
tamaşaların səhnə janrını çox dəqiqliklə
təyin edə bilir və müəyyənləşdirdiyi
janrın dəqiq üslubda realizə olunmasını prşəkarcasına
bacarır.
Yardımçı epizodları ana xətlə
qırılmaz tellərlə bağlamaqda yüksək peşəkarlıq
səriştəsinə malikdir.
Mürəkkəb və qarışıq janrlı
tamaşada ölçü həddini, ifadə dərəcəsini
həssaslıqla müəyyənləşdirir.
Mövzuya, janra uyğun olaraq aktyor seçimində
çox tələbkardır və ansambl
bütovlüyünün ecazkar vəhdətinə nail olmaqda
ustadır.
Rejissor kimi əsasən “aktyor tamaşası” təqdim
etməyi xoşlayır və buna peşəkarlıqla nail
olur. Onun tamaşalarının hüsnü, təravəti məhz
aktyor ifalarında daha aydın şəkildə nəzərə
çarpır...
Beləliklə, ad gününə geciksəm də,
Fikrət Sultanovun yeni tamaşasını görmək arzusu
ilə, gözəl sənətkara ehtiram və məhəbbətlə
yazıma imza atıram.
İlham RƏHİMLİ
525-ci qəzet .-2024.- 24 sentyabr (¹ 173).- S.8.