O OĞLANA GÜL APARMIŞ O QIZIN ETİBARI

Ocaqlar söndürən, fəlakətlər gətirən, dağıdıb yox edən dəhşətli müharibə onu həm qorudu, qarşılaşa biləcəyi fəlakətlərdən xilas etdi, sonrakı irəliləyişləri, yüksəlişləri üçün yol açdı, həm də öz mənhus mahiyyətinə sadiq qalaraq onun səhhətini biryolluq zədələdi, yaşamasına qısa bir möhlət versə də, axırı ki, həyatını da əlindən aldı.

Ənvər Əlibəyli 1916-cı ildə doğulmuşdu. Aprelin ilk günündə. Bəy nəslinin övladı idi və dövr də elə dövr idi ki, ləyaqətin, vüqarın, əsilzadəliyin, imkanlılığın nişanəsi olan bəylik dönüb olmuşdu qorxu mənbəyi. Şura hökuməti ayaq üstdə durduğu gündən xanı-bəyi, mülkədarı-zəngini sinfi düşmən elan etmişdi, belə ailələrin əlində olanları qamarlamaqla ürəyi soyumamışdı, onları təqib etmişdi, sürgünə göndərmişdi, zindanlara atmışdı, güllələrə tuş gətirmişdi, köklü-köməcli nəsilləri pərən-pərən salmışdı. Sirr deyildi ki, Ənvərin də adının yanında daşıdığı xatalı soyadı bu quruluş içərisində, belə gedişatla yaxşı heç nə vəd etmirdi. 1920-30-cu illərdə tam gücü ilə işləyən sovet siyasi repressiya maşını bu qəbildən olanların çoxlarını dənləyib xəlbirindən keçirmişdi, yəqin, elə 1940-cı illərdə də həmin iblis dəyirmanı say-seçmələri üyütməkdə davam edəcəkdi. Amma İkinci Dünya müharibəsi qara kölgəsini SSRİ-nin də üzərinə çəkdi və davanın başlanğıcında düşmənlə müqayisədə xeyli zəif olan sovetə türmələrdə, həbs düşərgələrində çürütməkdənsə milyonlarla vətəndaşını ət kimi topun-tüfəngin ağzına verib müqavimət gücü toplayanadək vaxt qazanmaq daha sərfəli gəldi. Uzun müharibə çox taleləri dəyişdi, həyat adi axarıyla davam edərsə "xalq düşməni" damğasından qurtula bilməyəcək neçələri cəbhədən qalib ordunun qəhrəmanları kimi qayıtdılar, hələ neçələri də savaş gedişində həbsdən, sürgündən azad olunaraq ölkənin müdafiə qüdrətini artırmağa səfərbər edildilər, qabiliyyət və hünər nümayiş etdirib təltiflərə layiq görüldülər, nə qədər tərsəməzhəb səslənsə də, müharibədən yarıdılar.

1941-ci ildə, dava başlananda Ənvərin 24 yaşı təzəcə tamam olmuşdu. 25-nə çatanacan həm Tibb texnikumunu, həm Azərbaycan Dövlət Universitetindəki Fəhlə fakültəsini, həm də Pedaqoji İnstitutun Fiologiya fakültəsini bitirmişdi. Başlanan müharibə onu daha bir təhsil almağa yönəltdi. Tiflisdə Topçular Hərbi məktəbini bitirərək leytenant rütbəsi aldı və könüllü olaraq ön cəbhəyə getdi. Onsuz da istədin-istəmədin, hamını əsgər aparırdılar və "könüllü" kəlməsini də cəbhəyə gedənlərin hər birinə aid etmək o dövrdə rəsmi yazı dəbi idisə də, Ənvər, həqiqətən, hərbi xidmətə və özü də ön cəbhəyə can atanlardan idi. "Böyük Vətən müharibəsi" deyilən və 5 il uzanacaq üzüntülü savaşın ilk günlərindən döyüşən ordu sıralarında olan Ənvər Əlibəyli artilleriya batareyasının komandiri vəzifəsini daşıdı, məşhur 416-cı Taqanroq atıcı diviziyasında məşəqqətli və şərəfli döyüş yolu keçdi, 1944-cü ildə ölümcül yaralandıqdan sonra da arxa cəbhəyə qayıtmadı, yazıçı-jurnalist kimi hərbçi yolunu davam etdirdi.

Əsgərlikdən qələbə ilə, sinəsi orden-medallarla dolu qayıtsa da, artıq sağlamlığı laxlamışdı, bir çiyni ciddi zədələnmiş, ürəyi xəstəlik tapmışdı.

Və Ənvər cəbhədən rahat həyata deyil, bir cəbhədən digər cəbhəyə qayıtmışdı. İndi onu müharibədən sonrakı quruculuq illərində mətin bir əsgər kimi yeni cəbhədə də fədakar çalışmalar gözləyirdi. Qələm dostu Bəxtiyar Vahabzadənin həmin 416-cı Taqanroq diviziyasında döyüşmüş və qəhrəmancasına həlak olmuş qardaşı İsfəndiyarın xatirəsinə həsr etdiyi poemasında odlu cəbhələrdəki Ənvər Əlibəylini nişan verən və dəqiq səciyyələndirən belə misralar vardı:

...Döyüşdə əsgərdi, adicə əsgər.

Döyüş qurtardımı? Şairdir Ənvər!

Əslində Ənvər elə döyüş meydanında, göydən od ələnən anlarda da şair idi. Dünya qopurdu, yer-göy ölüm saçırdı, hər tərəfdə qulaqbatıran gurultu, dəhşət, sarsıntı, qan-qada. Amma o atəş sədaları altında da Ənvərin ürəyində, beynində qələm işləyirdi. Könlünə qonan misraları sonra səngərdə, atəşlər susanda kağıza köçürürdü. Yəni o, ruhunu da tənzimləyərək döyüşlərdən sonra şairlik etmirdi, elə döyüşlərin gedişində də şair idi.

Bu şeirində zabit Ənvər Əlibəyli Dneprlə danışır:

Soyuq fevral gecəsində

Sahilinə çatanda biz

Möhkəm tutdu silahından

Bizim polad əllərimiz,

Qızdı ara, qopdu tufan,

Yağı - damla, biz - bir dəniz.

Sənin üçün candan keçdik,

Həyat şirin, sənsə əziz.

Vurduq, düşmən döndü külə,

Açdıq sübhü gülə-gülə.

Bu, hələ 1943-cü ilin fevralıdır, düşməni əzərək Dnepri keçmək uğrunda daha amansız döyüşlər hələ irəlidədir. Yaydan etibarən qarşıdurma şiddətlənəcək, payızda otərəf-butərəfli 4 milyon insan qarşı-qarşıya gələcək və yalnız İkinci Dünya müharibəsinin deyil, dünya tarixinin ən nəhəng çarpışmalarından sayılacaq ağır döyüş başlanacaq, 1941-1945-ci illər savaşının ən həlledici qələbələrindən birinin qazanılması yolunda sovet tərəfdən yarım milyondan artıq döyüşçü həlak olacaq, 200 minə yaxın insan qayıdışsız itkin düşəcək və bu cəhənnəmdə - gözləri önündə yoldaşlarının axın-axın qırıldığı əsnada heç bir döyüşçü hər növbəti anda ölümün onu da haqlayacağının fikrini etməyə bilməzdi.

Və müharibənin bütün dəhşəti ilə tüğyan etdiyi çağlarda Ənvər Əlibəyli də ölümün qaşla göz arasında olduğunu, söz yox ki, düşünmüşdü:

Mən bu gün dar qazmada, yer altında, dərində,

Səadətçün durmuşam ölüm ilə üz-üzə.

Boğulmayacağam mən əcəlin əllərində,

Qaranlıqlar içindən çıxacağam gündüzə.

Bu şeirdə 1944-cü ilin martıdır. Böyük qələbəyə hələ bir ildən də çox qalır. Ancaq üz-üzə dayandığı ölümə can verməyəcəyini desə də, təbii ki, bu, özünüovundurmaydı, anlayırdı ki, inamla, özünü ruhlandıraraq "qaranlıqlar içindən çıxacağam" söyləsə də, əksinin də baş verməsi heç istisna deyil. Ona görə də mümkün əbədi ayrılığın xəyalına dalaraq bir qısa şeir yazmışdı: "Döyüşçünün ölümü". Bu şeirin artıq sərlövhəsində "ölüm" sözü yer alırdısa da, misraların ümumi ovqatı yenə ümidlə dolu idi - şeirin sətirlərində nəzərlər uzaq, ümidli sabahlara dikilmişdi. Ancaq indinin gözü ilə oxuyarkən həmin şeir od-alov ağzındakı, labüd ölüm təhlükələriylə nəfəs-nəfəsə qalan mücərrəd bir döyüşçü barəsində deyil, elə Ənvər Əlibəylinin özü haqqındakı misralar, şairin öz istiqbalını öncəgörməsi kimi qavranılır - qəfil getsən də, məzarına sayğı duruşuna çiçəklər dayanacaq:

Sən öləndə bahardı,

Çöllərdə, çəmənlərdə

Min cürə çiçək vardı.

Səni dəfn etdik səhər,

Matəm bayrağı kimi

Əyilmişdi lalələr.

Hər kəs kimi, Ənvər Əlibəyli də qəlbində, təbii ki, çox arzular bəsləyib. O diləklərdən hansılarısa gerçəkləşib, yarımçıq qalanları olub, heç dilə gətirməyib özü ilə apardığı arzuları da varmış. Bu sonuncunu təsəvvürlə demirəm, cib dəftərlərində o haqda işarələr də gözə dəyməkdədir. Amma davanın şiddətli vaxtında ürəyindən keçən, qələminə köçən, digər arzularına baxanda ən əlçatmaz görünən və barıt qoxulu şeirlərində əks olunan, ömrün sonrakı parçalarında, sanki qayğısız, xoşbəxt olduğu illərdə də xəyalında dolaşan, misralarına çökən bir ülvi istəyi hər halda gerçəkləşib - ölümsüz bir ölümlə ölmək və insanların yaddaşında, qəlbində həmişəlik yaşamaq arzusu! Bu muradı Ənvər Əlibəylinin qismətinə çevrildi!

...52 il və 36 günlük insafsızca gödək ömrü boyunca bu millət və yurd üçün çoxlu faydalı işlər görmüş, həmişə yaşayacaq sıra-sıra gözəl şeirlər, nəğmələr yaratmış, çalışdığı istənilən sahədə gərəkli olmaqçün nəyi var əsirgəməmiş Ənvər Əlibəylinin şeirləri arasında bir beləsi də var:

Kaş axan çay olaydım,

Amma min-min çay kimi

Suyu bol dənizə

tökülməyəydim.

Axaydım

İllərlə, əsrlərlə

Suya həsrət çəkən

Torpağı cadar-cadar

Otu yox, bitkisi yox

Çöllərin sinəsinə.

Onu erkən itirmişik, vaxtsız gedib, çox arzuları, əlbəttə ki, ürəyində qalıb, lakin daim döyüşçü ömrü yaşamış Ənvər Əlibəylinin bu şeirinin son misralarındakı istəyi hər halda gerçəkləşib. Ona dünyadan, sevdiklərindən ölümsüz bir ölümlə ayrılmaq (və həmişə onlarla qalmaq) bəxtiyarlığı nəsib olub:

Ulduz olmaq istəyirəm,

Sönmək istəmirəm.

Yol olub dağa qalxmaq istəyirəm,

Enmək istəmirəm.

Şimşək olub çaxmaq istəyirəm -

Bir anlığa yox.

İşığa dönmək istəyirəm -

Qaranlığa yox.

Mən ölümün özünə belə

Gülmək istəyirəm.

Ölümsüz bir ölümlə

Ölmək istəyirəm!

...Müharibədən qayıdanlar adətən bir müddət əsgər paltarında gəzərdilər. Bu, bir tərəfdən o çağların kasıbçılığı ilə bağlıydısa, hələ çoxunun əsgər paltarını dəyişəcək ehtiyat libası yoxdusa, daha mühüm ayrı səbəb bu idi ki, həyəcanları hələ soyumamış savaş günlərinin unudulması çətin xatirələri sanki əsgər geyimini daşıdıqca onlarla birgə qalırdı. Sonra yavaş-yavaş hər şey soyudu, həyat axarına düşdü, keçmiş əsgərlər başladılar hamı kimi dinc ömürlərini yaşamağa. Ancaq cəbhədən qayıdanların əksərindən fərqli olaraq, Ənvər elə axıracan əsgər olaraq qaldı. Müharibədən sonrakı illərdə silahı bir kənara qoyaraq əlində qələm çalışdığı "Vətən uğrunda", "İnqilab və mədəniyyət" jurnallarında da, yeni fəaliyyətə başlayan Azərbaycan Radio və Televiziya Verilişləri Komitəsində də o, əslində mübariz əsgər idi. Ənvər Əlibəyliyə bəy soyadı daşıdığı halda ideoloji sahədə belə mühüm vəzifələr etibar edilmişdisə, bunun başlıca səbəbi müharibədə axıtdığı qanı, hərb meydanında göstərdiyi rəşadət və sədaqət idi. Bununla belə, Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsinə sədr vəzifəsinə təyin edilərkən Moskvada ona tövsiyə etmişdilər: "Yaxşı olardı ki, familiyanızdakı "bəy"i atasınız".

Razılaşmamışdı. Fəqət bir kadr kimi son dərəcə gərəkliliyini, müharibədəki şücaətini nəzərə alaraq Kremldə hər halda güzəştə getmişdilər, onun bu mühüm siyasi siqlətli vəzifəyə təyinatından imtina olunmamışdı.

...Mayın 9-u sovet dövründə alman faşizmi üzərində çalınan zəfər dolayısınca Qələbə günü kimi bayram edilirdi. Sovet getdi, ancaq milli təqvimlərdə mayın 9-u elə Qələbə günü kimi də qaldı. Çünki dünyanı faşizm taunundan xilas edən o möhtəşəm zəfərin qazanılmasında sıra-sıra xalqların təmsilçilərinin və o sırada yüz minlərlə azərbaycanlı igidin qanı tökülmüşdü. Ənvər Əlibəyli həmin qələbəni gətirənlərdən olub. Odlu cəbhələrdə dəfələrlə ölümlə üz-üzə qalmış Ənvər Əlibəyli Vətənə səhhəti zədələnmiş halda qayıtdı və sonra yaşayacağı illər boyunca döyüşlərdə aldığı yaraların, müharibə sarsıntılarının ağrısını, bu sözün həm məcazi, həm də birbaşa mənasında, çiynində və ürəyində daşıdı. Ailə albomunda bir fotosu da qalır. Səhərdir, yenə daim sarıqlı olan çiyninə təzə tənzifləri dolayır. Kostyumunu geyinir, olur hamı kimi. Gendən baxan nə bilsin ki, bu yazıçı üçün müharibə bitməyib, hər gün davam edir, o, daimi yaralıdır və hər gün-günaşırı sarığını təzələməlidir. Başqaları xəbərsizdi, ancaq doğmaları bilirdilər ki, bütün başqa işləri ilə yanaşı, Ənvərin mütəmadi yerinə yetirməli olduğu bir prosedur - müharibənin ondan aldığı sağlam çiynini sahmana salması mütləqdir...

Ənvər ilk gənclik çağlarından Azərbaycan radio və televiziyası ilə bağlı olub. 1938-ci ildə radioda işə başlayanda vur-tut 22 yaşı vardı. Sonra araya dava düşdü, müharibədən sonra da sanki səmti dəyişdi. Ancaq köhnə tanış məkan onu gizli cazibəsiylə özünə doğru çəkirmiş. 1950-ci illərin başlanğıcında şərəfli ədəbi yol keçdikdən sonra yenidən radioya qayıtdı, oraya rəhbərlik etdi, 1956-cı ildə isə fəaliyyətə başlayan televiziyamızı quranlardan oldu. Bu şirkətin - o vaxtlar Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsi adlanan və ən nüfuzlu nazirlik səviyyəli olan qurumun ilk sədri vəzifəsini tutmaq onun bəxtinə düşdü. Azərbaycan televiziyasının ilk illəri onun fədakar əməkləri, axtarışları, ideya və tapıntıları ilə irəlilədi. Ənvər Əlibəyli gün-gün ilk qədəmlərini atan Azərbaycan televiziyasının tərcümeyi-halını yazmağa başlayanda bu studiyanın həyətində hələ teleqüllə yerinə onu müvəqqəti əvəz edən neft buruğu dikəlirdi. Beləcə, yolu çətinlikləri adlaya-adlaya, ancaq sonsuz ilham və həvəslə başlayırdılar.

O, baharda dünyaya gəlmişdi, bir yaz günündə də dünyadan köçdü. Namərd ölüm Ənvər Əlibəylinin həyatına 1968-ci il mayın 7-də son qoydu.

Tarix çox şeyləri dəyişir. Hətta təqvimdəki bayramların yerini də. Sovet dönəmində bizim bayramların təqvimlərdəki günləri tamam fərqli idi. Hətta radiomuzun, televiziyamızın bayramını da Mərkəzin müəyyən etdiyi gündə keçirirdik. Sovet İttifaqının tərkibində idik, Moskvadan hökm necə gəlirdisə, icra da ona müvafiq olurdu. İndi azadıq, müstəqillik, Ənvər Əlibəylinin də həyatının ən bəhrəli illərini həsr etdiyi televiziyamızın da, radiomuzun da Azərbaycan millət təqvimində öz doğum günləri var və milli radiomuzun 1926-cı ildə daimi yayımlarını başladığı 26 noyabrdan götürərək həmin günü Radio və Televiziya İşçilərinin Peşə Bayramı Günü kimi qeyd edirik. Ancaq 1968-ci ildir, may ayının 7-si. Azərbaycanda radio-televiziya bayramına hazırlaşırlar və bir neçə saat sonra təntənəli mərasimin əsas məruzəçisi komitə sədri Ənvər Əlibəyli səhnədə olacaq, mikrofon qarşısında dayanacaq, o toplantıya respublika rəhbərliyi, Azərbaycanın tanınmış ziyalıları, sənətkarları, radionun, televiziyanın işçiləri toplaşacaq. Az sonra Ənvər Əlibəyli evdən çıxacaq.

Ənvər Əlibəyli evdən çıxmazdan öncə axşamkı məruzəsini bir daha nəzərdən keçirir.

Və qəfilcə sancılara adətkərdə ürəyində həmişəkindən qat-qat şiddətli göynərti qopur.

...Daha ürəyi heç vaxt sancmayacaq...

O nisgilli, anıldıqca doğmalarının qəlbini xiffəti daim sıyıracaq günü Ənvər Əlibəylinin alim qızı Şəfəq xanım belə xatırlayır ki, həmin axşam filarmoniyada Radio və televiziya günü qeyd olunmalı idi. Atam da çıxışını evdə təkrar edirdi. Səhər tezdən durdu, yedi-içdi və bir neçə vərəq götürdü, məruzəsini ucadan oxumağa başladı. Mən də həmişə ona sataşardım ki, papa, "sövet" demə, "sovet" de. Ovaxtkı köhnə kişilər nədirsə, hamısı "sövet" deyirdi. Gülümsədi, əhvalı yaxşı idi. Birdən nədənsə anamı çağırdı: "Şövkət, Şövkət, ay Şövkət xanım". Gördüm, bayaqdan ayaq üstə məruzəsini oxuyan atam indi xalçanın üstündə diz çöküb. Anam cəld içəri girdi, mən də, necə olsa, uşağam da, qorxa-qorxa kandarda dayanıb onlara baxırdım. Bir də onu gördüm ki, atamın rəngi əvvəl bozardı, sonra qaraldı. Hamı bilirdi ki, onun anama necə böyük sevgisi vardı, eşitdiyim o axırıncı cümləsi heç yadımdan çıxmır, həmişə may ayında qulağımda səslənir. Dedi: "Ay Şövkət, qoydum səni uşaqların əlində". Onda başa düşdüm ki, nəsə vəziyyət çox gərgindir. Lap az keçdi, bir də onu gördüm ki, qapıda artıq Süleyman Rüstəm, Bəxtiyar Vahabzadə, Şövkət Ələkbərova... Mən də bilmirəm içəridə nə baş verib. Demə, atam dünyasını dəyişibmiş, başı anamın dizinin üstündə, elə o xalçanın üstündə...

Ənvər Əlibəyli üzdən baxanda bəxtiyar insan idi. Ətrafında dostları, məsləkdaşları, onu anlayan insanlar, işinə də ürəkdən bağlı idi, sevdiyi peşə ilə məşğuldu, onun dövründə radio-televiziya sağlam bir ailə kimi idi, neçələri həyat yoldaşlarını elə burada tapmışdı və evində də bəxtəvər idi - vəfalı zövcəsi, istəkli balaları, süfrəsinin ətrafında ürək qızdırdığı simsarları. Amma bu misralardakı qüssə bəs nədəndir?

Ömrünün son parçasında təkəmseyrək misraları, beytləri, bəndləri qələmə aldığı cib dəftərində belə qəmgin, narahat sətirlər də var:

Ürəyimdə ağrı vardır,

Baş ağrısından yaman,

Diş ağrısından betər.

Görəsən, bəs nə zaman

Bu ağrılar qurtarar,

bu əzab sona yetər?!

Ənvər Əlibəyli hələ cavandı, bədənindəki ağrılar bəlli, bəs ruhunu incidən nə idi? Elə bilirsiniz o dövrlərdə, sovet əyyamlarında radioda, televiziyada işləmək, yüksək vəzifə tutmaq asandı? Bəzən yerində işlənməyən bircə söz, siyasi baxımdan başqa cür mənalandırıla biləcək hansısa ifadə üstündə adamın dərisinə saman təpirdilər. Çağırırdılar Mərkəzi Komitəyə, səhlənkarlıqda qınayırdılar, sərt danlayırdılar, töhmət edirdilər. Belə qısma-boğmaları da Ənvər Əlibəyli az yaşamamışdı. Hətta bunu da söyləyirlər ki, ömür sapının qırılmasından az öncə Mərkəzi Komitəyə çağırılıbmış, növbəti dəfə məzəmmət edilibmiş və hədsiz daxili həyəcan keçiribmiş. Ona görə də zahirən nə qədər məsud, asudə, rahat, sevincli ömür sürsə də, içərisində gizli bir sızıltı, daimi səksəkə, küt ağrı həmişə vardı. Elə olmasaydı, bu sətirləri də yazmazdı:

...Görəsən, bəs nə zaman

Bu ağrılar qurtarar,

Əzablar sona yetər?!

...1968-ci ilin 7 mayında bütün radio-televiziya işçiləri, mədəniyyət, ədəbiyyat xadimləri, dövlət və hökumət yetkililəri bu saf, istedadlı, zəhmətkeş, qiymətli insanla vidaya toplaşmışdılar. Xalq artisti Habil Əliyev o hüznlü günü xatırlayanda söyləyirdi ki, hamı kədər içində ayaq üstə dayanmışdı, bircə mən əyləşmişdim, o günəcən çox dəfələr səhnəyə çıxmışdım, çalmışdım, zövq almışdılar, alqışlamışdılar, indi özüm də ürəyim qan ağlaya-ağlaya çalırdım, hamı da qəhərini uda-uda qulaq asırdı və bu, ömrümdəki yeganə çalmağım idi ki, tam sükutla, köks ötürməklərlə müşayiət olundu.

Davamlı ürək ağrılarından şikayətlənən Ənvər hər ehtimala qarşı, haçansa onu ölümün gözlənilmədən yaxalaya biləcəyini də nəzərə alaraq vəsiyyət məktubu yazıbmış və zərfi, özünün həyatda olmayacağı gün açmaq şərti ilə yaxın dostu diktor Aydın Qaradağlıya etibar edibmiş, o da zərfi Əlibəylilər ailəsinə Ənvər müəllim vəfat edən gün çatdırır. Ənvər Əlibəylinin həmin məktubdakı son arzularından biri bu imiş ki, dəfnində Habil "Segah" çalsın.

...Tale elə gətirmişdi ki, sonralar Ənvər Əlibəylinin oğlu Şahin və qızlarından biri - Şəlalə uşaqlıqdan onlara doğma olan, istəkli atalarının adını və ruhunu yaşadan radio-televiziyada çalışdılar. Şahin istedadlı televiziya rejissoru idi və nə acı ki, onun da ömür yolu erkən qırıldı. Şəlaləsə həm öz təbiətinə, həm ailələrinə son dərəcə əziz olan bu ünvandan, sevimli işindən özü istəməyərəkdən, zorən ayrılası oldu. Teleradionun ovaxtkı sədri işdənkənar, sırf ailəvi, özü də qətiyyən ciddi olmayan incikliyə görə istəməmişdi ki, Şəlalə şirkətdə qalsın. Çox da ki, Şəlalə bir-birindən gözəl, baxımlı verilişlər hazırlayırdı. Amma daha acınacaqlı və dözülməz olansa bu idi ki, onun həddi aşan hikkəsi mərhum Ənvər Əlibəylinin də adını efirə çıxışı qapanmışların sırasına qatmışdı. Sən demə, onun birbaşa göstərişiylə Ənvər Əlibəyli haqqında nə radioda, nə televiziyada veriliş hazırlamaq olarmış. Bu əcaib rəftardan xəbərim yox idi. Günlərin birində radioda "Axşam görüşləri" verilişinin bir buraxılışını Ənvər Əlibəyliyə həsr etmişdim. Veriliş hazır idi və mənə radiodan zəng vurdular: "Bəs xəbərin yoxdur, Ənvər Əlibəyli barədə heç bir veriliş efirə gedə bilməz". Düzü, belə yanaşmanın mənasını anlamadım, soruşdum ki, niyə axı, rəhmətlik Ənvər müəllim, bildiyim dərəcədə, ipək kimi yumşaq adam olub, hamıya yaxşılıq edib, radio-televiziya tarixində də silinməz izi qalır, o zavallının nə qəbahəti var? Səfər üstündəydim. Şirkətə gedərək məsələni nə şəkildəsə həll etməyə vaxt yox idi, gecə Parisə uçacaqdım. Elə bu kimi səfərlərim vaxtı efirə getməkçün irəlicədən tədarük gördüyüm ehtiyat verilişlərdən birini təqdim etdim. Bir müddət sonra isə Ənvər Əlibəyli haqqındakı həmin verilişimi bir az da təkmilləşdirib redaksiyaya apardım. Təbii ki, radioda yenə məlum qadağaçının adını çəkərək etiraz etdilər: "Axı sənə demişdik ki, olmaz!" Mən də qəti tələb etdim ki, sədrin özünə bildirin, veriliş mütləq gedəcək, ikinci yol yoxdur, bu şirkətin borclu olduğu bir insana radiomuzun efirində yer verilməməsi mənəviyyatsızlıqdır. Çək-çevirdən sonra sədrin köməkçisi mənə telefon açdı: "Sədr deyir ki, yaxşı, Ənvər Əlibəyli haqda veriliş getsin, amma ailədən danışan olmasın".

Münaqişəni dərinləşdirmək istəmədim, canımı dişimə tutub razılaşdım.

Amma növbəti ildə yenə Ənvər müəllimlə bağlı veriliş hazırladım və proqramı Şəfəq Əlibəyli ilə söhbət əsasında qurdum.

Və 2019-cu ildə Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinə yeni rəhbər təyinatından sonra mayın 6-dakı bir sıra yaradıcılıq məsələlərini müzakirə etmək, yeni verilişlər barədə danışmaqla əlaqədar ilk görüşümüzdə ondan ilk xahişim halallığın bərpa edilməsi, Ənvər Əlibəylinin unudulmamalı zəhmətlər çəkdiyi bu məkana qayıdışına kömək etməsi oldu. Ertəsi gün - mayın 7-də uzun ayrılıqdan sonra Ənvər Əlibəylinin qızı Şəlalə xanım illərcə çalışdığı, ona çox məhrəm olan, çoxdan qapısı üzünə bağlı bu əziz məkana ilk dəfə qədəm basdı.

2019-cu il mayın 7-də Ənvər Əlibəylinin nigaran ruhu, yəqin ki, toxtaqlıq tapdı. Şəfəq mənə telefonla xəbər verdi ki, həmin gündə bizim ailəyə bundan böyük təsəlli hədiyyəsi olmazdı ki, məhz atamızın xatirə günündə, nəhayət, Şəlalə yenidən telestudiyanın qapısından içəri girdi.

Və həmin gün iki bacı - Şəfəq və Şəlalə Əlibəylilər Fəxri xiyabana yollanıblar. Bu xəbəri atalarına da çatdırıblar...

Bunu qəhərlənə-qəhərlənə Şəfəq özü mənə etiraf etdi...

Əlində imkan, səlahiyyət olanda ürək sındırmaq da asandır, qırılmış ürəyə məlhəm olmaq da. Onu da çox görmüşük, bunu da. Tarixin, vicdanın da öz məhkəməsi var! Başqa məhkəmələrdən və istintaqlardan nə şəkildəsə qurtulmaq, gizlənmək, yayınmaq mümkünsə də, bu haqq divanı, bu ədalət tərəzisi hər bir xeyirxah və bədxah əməl sahibini gec-tez tapır. Bütün bunları təfərrüatı ilə ona görə yazdım ki, ibrətdir - başqa ocürlərə də görk olsun, dərs olsun.

Bunlarsa Ənvər Əlibəylinin bütün dövrlər üçün təzə qalacaq yadigar misralarıdır:

Süleymana qalmayan dünya

Sənə də qalmayacaq,

Deyilən bir məsəl var,

Dolaşır dodaq-dodaq.

Bu, düzdür, biz gedəcəyik,

Ancaq dünya yenə də

İnsanlara qalacaq.

...Xoşbəxtlik ovuclarının içindəymiş kimi yaxındaydı. Həm də hər gün, hər an! Əlbəttə, qanıqara saatları da olurdu, narahat anları da. Amma o qədər bəxtiyar idilər ki, istənilən dilxorçuluğun kölgəsi də ürəklərindən, yaddaşlarından tezcə çəkilib gedirdi. Əvvələn, günlər özləri gözəl günlər idi. Ümidlər, daha xoş günlərin gələcəyinə inam qəlblərində tumurcuq-tumurcuq çırtlayırmış, pardaq-pardaq gül açırmış. Ağır müharibə təzəcə bitmişdi. Az qala hər nəsildən cəbhələrə gedib geri qayıtmayanlar, "qara kağızlar"ı, ya itkin düşmək soraqlı məktubları gələnlər olsa da, acılar asta-asta səngiyirdi, 5 illik üzücü müharibədən sonra elə bil hamı hər gün bayram içindəydi, hamı üstündən dağ götürülmüş kimi idi, hər çöhrədə fərəh sayrışırdı. Cəbhədən ağır yaralı qayıtmış Ənvər Əlibəyli müalicələrdən sonra nisbətən sağalsa da, gedib-gələn sancılar onunla ömrünün bitəcəyinədək qaldı. Davanın dəhşətlərini və bədənində qalan göynədici izini hafizədən silmək çətin olsa da, gərəkli işlərlə, şeirlə, nəğməylə dolu günlər sanki bütün bunları arxa sıraya atırdı. Tez-tez dost məclislərinə toplaşardılar. İndiki kimi, kameralar demirəm, heç olmazsa hər birimizin cibindəki video çəkə bilən telefonlar olaydı, həmin məclislər yazılaydı.

Hərəsi elə hər kəsin həvəslə baxacağı tarixi filmlər qədər doyulmaz, köhnəlməz olardı. Şairlər, yazıçılar, bəstəkarlar, 1950-60-cı illər Azərbaycanının qaymaq ziyalıları belə ailəvi məclislərdə bir gün Ənvər Əlibəyligildə yığışarlarmış, bir gün İbrahim Topçubaşovgildə, bir gün bir ayrı dostun evində. Həmin məclislərdə dostlar yarızarafat-yarıgerçək hərdən Ənvərə bəxtəvərlik oxuyarmışlar ki, "Əcəb xoşbəxt adamsan! Bir Şövkət bir tərəfində oturub, digər Şövkət obiri yanında".

Şövkət Ələkbərova Ənvərlə dost, Ənvərin həyat yoldaşı, adaşı Şövkət xanımla yaxın rəfiqə idi. Ənvərin neçə nəğməsini də sonsuz məlahətlə Şövkət Ələkbərova oxumuşdu. Ənvər Əlibəylinin sözlərinə İbrahim Topçubaşovun, Tofiq Quliyevin, Andrey Babayevin, Rauf Hacıyevin, Qənbər Hüseynlinin, Cahangir Cahangirovun, Zakir Bağırovun və neçələrinin indi hamımıza tanış olan əziz nəğmələrinin əksəri elə həmin məclislərdə doğulmağa başlamışdı.

Ənvər Əlibəylinin qızları yada salır ki, İbrahim Topçubaşov atamızla yaxın dost idi, onu "İbrahim əmi" çağırırdıq, analarımız da rəfiqə idi. Evimizdəki xudmani məclislərdə İbrahim əmi hər dəfə pianonun arxasına keçəndə sanki bir ansambl yaranırdı. İbrahim əmi pianoda, atam tarda, anam Şövkət xanım dəfdə çalardılar və İbrahim Topçubaşovun həyat yoldaşı Suğra xanım ərinin ona həsr etdiyi, sözlərini Süleyman Rüstəmin yazdığı "Qubalı qızı" mahnısını gözəl səsi ilə oxuyardı:

Şah dağından əsən yellər

Saçlarını darasın,

Səni sevən Qudyalçayın

Sahilində arasın.

Sən ömrümüm çiçəyisən,

Qubalı qız, qubalı,

Göycəklərin göyçəyisən,

Qubalı qız, qubalı...

"Canan" dedin gecə-gündüz,

Mənim ürək tellərim,

Ağ göyərçin əllərindən

Ayrılmasın əllərim...

Həqiqətən, xoşbəxt günlər içində yaşayırmışlar və haradan ağıllarına gələrdi ki, bu səadətli çağların ömrü qısa olacaq. Əllər əllərdən çox erkən ayrılacaq. İbrahim də, Ənvər də tez gedəcəklər.

Keçmiş Hüsü Hacıyev, indiki Azərbaycan küçəsində iki məşhur bina yanaşıydı. Birində bəstəkarlar yaşayırdılar, birində yazıçılar. Ənvərin sadiq dostlarından biri də Salam Qədirzadə idi. Ənvərə həmişə "Qədeş" deyə müraciət edərmiş. Yay günlərində Ənvərgilin açıq pəncərələrindən lətif ahənglər hər dəfə dalğa-dalğa yayılmağa başlayanda Salam telefonun dəstəyini qaldırıb Ənvərin nömrəsini yığarmış: "Qədeş, sənin evinin yeri səhv düşüb. Sənin mənzilin bu binada deyil, o binada olmalıymış!"

Bu mehriban mənzildəki məhrəm məclislərdə yaranmağa başlayaraq sonra Azərbaycanın hər evi üçün doğmalaşan neçə-neçə nəğmənin hansısa misralarında, hansısa xallarında başqa heç kəsin görə bilməyəcəyi çox incəliklərdən, hər mahnının öz hekayətindən Əlibəylilər ocağının daimi qonaqları agah idilər və onların hər biri digərlərinin sadəcə dinlədiyi, oxuduğu sevimli mahnılar haqqında elə təranələrin özləri qədər şirin əhvalatları danışa bilirdilər. Elə biri melodiyası da, sözləri də hər kəsin yaddaşında həmişə diri olan "Sevgilim" mahnısı. İndi nə Ənvər Əlibəyli həyatdadır, nə Rauf Hacıyev sağdır, nə də nəğmələşmiş bu şeirin ünvanı olan gözəl qız. Həqiqətən gözəl qız!

Sən mənə bir qəşəng gül verdin bu gün,

Qalmadı nə qüssəm, nə də ki, dərdim.

O gülün yerinə mən sənə, ay qız,

Məhəbbətlə dolu qəlbimi verdim.

Məşhur "Sevgilim" mahnısı belə başlayır. "Romeo mənim qonşumdur" filmində də bu mahnı ölməz Rəşid Behbudovun misilsiz ifasında səslənir, yadınızdamı?

Sevgilim, sevgilim,

Könlümün səsinə cavab ver mənim!

Zahirən bir oğlanın bir qıza sevgisindən ötən sətirlərdir və hər vurğun cavana aid edilə bilər. Amma mətndə, diqqətlə baxılırsa, adi məntiqlə sən deyən uyğun gəlməyən bir məqam yer alır. Adətən oğlan qıza gül verər, burada isə oğlana gülü qız gətirib və oğlan da həmin çiçəklərin əvəzində qıza - kasıbın olanından - qəlbini verir.

...O vaxtlar, bu nəğmə yarananda şair də, bəstəkar da - tez-tez görüşən, birgə olan ailəvi dostlar - yaxşı bilirdilər ki, "sevgilim" deyə üz tutulan gözəl əslində kimdir. 1944-cü ildə ağır yaralı zabit Ənvər Əlibəyli uzunmüddətli müalicə üçün arxa cəbhəyə göndərilmişdi və onu gətirmişdilər Mərdəkanda yerləşən hospitala. Gələcək sevgilisi Şövkətin atası Mərdəkanda məsul vəzifədə çalışdığından ailəsi də bu kənddə yaşayırmış. Fəal komsomolçulardan olan Şövkət bir gün rəfiqələri ilə hospitala yaralı əsgərlərə baş çəkməyə gəlir. Və baxışları Ənvərin gözləriylə rastlaşandan sonra ertəsi gün həmin palataya daha rəfiqələri ilə deyil, bağçalarındakı qızılgüllərdən bir dəstə bağlayaraq özü tək gəlir...

Sonralar dillər əzbərinə, ürəklər hayanına çevriləcək "Sevgilim" nəğməsinin şeirini bir coşqun sevdanın doğulduğu həmingünkü görüş yaradır.

Gəl çıxaq sahilə bu axşam yenə,

Saçını darasın qoy sərin külək.

Mən gülü neylərəm, könül ver mənə,

Sevinsin sinəmdə çırpınan ürək.

Şövkətlə Ənvər sərasər 24 il, elə ilk görüşdəki kimi, bir-birlərinə daim məhəbbətli nəzərlərlə baxdılar

Və Ənvər vəfasız çıxdı. Ömrünün 53-cü ilinin lap başlanğıcında sevgilisindən, balalarından, dostlarından və dünyadan əbədi ayrıldı. Şövkət xanımsa sədaqətindən, etibarından dönmədi, onillər boyu, axır nəfəsinəcən ilk və son məhəbbətini bağrının başında yaşatdı. Nə qədər ki canında can vardı, vaxtaşırı bir dəstə çiçək götürüb sevgilisinin görüşünə getdi...

...İndi xeyli uzaqlarda qalmış 1944-cü ildən bu yana çox güllər açılıb da, solub da, çox çiçək dəstələri bağlanıb da, günlər ötüncə quruyaraq atılıb da, çox sevdalar yaşanıb da, bitib də. "Sevgilim" şeirindəki və nəğməsindəki məhəbbət qarışmış o çiçəklərsə heç vaxt solmayacaq, həmişə ilk baxışdanca bir-birinə vurğun kəsilmiş iki gəncin gizli həyəcanla çırpınan ürəklərinin döyüntülərini yaşadacaq!

4 yanvar, 2024

Rafael HÜSEYNOV

Akademik

525-ci qəzet.-2024.- 13 yanvar, №6.- S.14-15.