Gənclərin
peşə seçimində valideynlərin iştirakı
aktuallaşıb
Peşə yönümünün müəyyən
edilməsi və həyata keçirilməsində valideynlərlə
əməkdaşlıq indi son dərəcə aktual və
gündəmdə olan mövzudur. Təhsil sistemi dəyişir,
valideynlik anlayışı, tələbatları dəyişir
və bu, valideynlərin övladlarının təhsil
prosesində daha səlahiyyətli və daha faydalı şəkildə
iştirak etmələrini tələb edir. İşin əsas
məqsədi, valideynlərin övladlarının təhsil
sahəsində daha səlahiyyətli və ehtiyatlı bir
şəkildə cəlb edilməsi, onların təşviq
edilməsidir. Bu yazıda fərdin peşə seçiminə
valideynlərin təsirivə onlarla əməkdaşlığın
formaları öz əksini tapıb.
Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutunun
Peşə və ömür boyu təhsil şöbəsinin
baş mütəxəssisi Gülnar Tahirlinin dediyinə
görə, peşə seçimi hər kəsin həyatında
verməli olduğu ən çətin, ən məsuliyyətli
qərarlardan biridir. Bu seçim uzunmüddətli nəticələrə
səbəb olacaq bir qərardır ki, bununla fərdin təhsili,
əmək bazarında yeri müəyyən edilir. Buna görə
də, peşə yönümü xidmətinin həyata
keçirilməsi fərdə peşə seçimində
doğru, əsaslandırılmış qərar verməkdə
köməklik göstərən çox önəmli mərhələdir.
Gənclərin təhsil və öyrənmə yolları ilə
bağlı əsaslandırılmış qərarlar qəbul
etmələri üçün peşə yönümü
xidmətinin mövcudluğu vacibdir: "Peşə
yönümü xidmətinin həyata keçirilməsində
bir sıra fəaliyyət metodları və istiqamətləri
mövcuddur. Peşə yönümü xidmətinin həyata
keçirilməsində ən mühüm istiqamət valideynlərlə
əməkdaşlığın qurulmasıdır. Gənclərin
karyera məsləhət xidmətinə, peşə
yönümünə, ən müasir karyera məlumatlarına
çıxışının təmin edilməsi vacibdir,
lakin gənclərlə yanaşı, valideynlərin də dəstəyə
və sistematik məlumatlılığa ehtiyacı var. Daim dəyişən
əmək bazarında valideynlər getdikcə daha
mühüm rol oynamağa başlayırlar, buna görə də
gənclər üçün vacib olan təkcə valideynlərinin
təhsil və təlim daxilindəki yönləndirmələri
deyil, eyni zamanda gənclərin karyera yollarının izlənilməsidir.
Bu baxımdan valideynlərin rolunun əhəmiyyətinə
dair artan sübutlar olsa da, valideynlərin müasir əmək
bazarına çıxan mövcud yollarla kifayət qədər
tanış olmamaları səbəbindən, bəzən təmin
etdikləri məsləhət və dəstəkdən əmin
olmurlar. Buna görə də öz övladlarına hansı
peşə, yaxud karyera seçiminin onlar üçün ən
yaxşısı olacağı barədə məsləhət
verməkdə tərəddüd edir, yaxud çətinlik
çəkirlər. Buna görə də valideynlərin
dövlət və ya təhsil müəssisələri tərəfindən
necə daha yaxşı dəstəklənə biləcəyini
başa düşməyə ehtiyac var. Gəncin təhsili ilə
yanaşı, onun karyera trayektoriyası boyunca davamlı
valideyn dəstəyi, valideynlərin müxtəlif rollarda fəaliyyət
göstərməsi uğurlu karyera inkişafına töhfə
verən əsas amil kimi görülür. Peşə
yönümü xidməti təkcə gənclərin təhsil
və təlim zamanı birbaşa dəstəklənməsində
deyil, həm də valideynlərin müxtəlif vasitələrlə
cəlb olunmasında əsas rol oynayır ki, onlar
övladlarının təhsil və karyera yolları
üçün mövcud seçimlərini daha yaxşı
başa düşə bilsinlər".
Gülnar Tahirli deyir ki, valideyn iştirakı ilk
növbədə, psixoloji və maliyyə dəstəyini təmin
edən, öyrənməyə təşviq edən valideyn fəaliyyəti
kimi müəyyən olunur. Valideynlər, tərəfdaşlar
arasında səmərəli əməkdaşlıq, fərdin
təhsil və inkişafını daha effektiv şəkildə
təmin edən, təhsil sistemini gücləndirən bir
faktordur. Valideynlər övladlarını doğru təhsil və
karyera seçimi üçün təşviq etdikdə
onların peşəkar həyat yolunda müvəffəq
olmalarında əvəzsiz rol oynayırlar. Bu əməkdaşlıq,
gənclərin öz potensiallarını maksimum göstərmələrinə
yol açır, təhsildə daha uğurlu nəticələrinə,
həmçinin peşəkar karyeralarını qurmağa və
ya inkişaf etdirmələrinə səbəb olur. Valideynlərin
sosial və mədəni konteksti onların
övladlarının peşə seçiminə təsirini
böyük ölçüdə müəyyənləşdirir.
Hazırda valideynlərin peşə seçimi üzrə təsiri
üç əsas amillə əlaqələndirilir. 1. Rol
model effekti: Valideynlərin özünün peşə
seçimi və iş təcrübəsi, övladların
peşəkar marağının formalaşmasına təsir
edir. Valideynlər öz uğurlarını və ya çətinliklərini
paylaşaraq övladlarının peşəkar hədəflərini
daha yaxşı anlamalarına kömək edir. 2. Sosial status və
iqtisadi durum: Valideynlərin sosial və mədəni statusu
övladların öz hədəflərini müəyyənləşdirməsinə
və öz potensiallarını qiymətləndirməsinə
təsir göstərir. Valideynlərin maliyyə durumu
övladların təhsil istiqamətlərini, təhsil
imkanlarını müəyyənləşdirir. 3. Cins faktoru
və cəmiyyətin gözləntiləri: Bəzi cəmiyyətlərdə
cins faktoru, valideynlərin öz övladları
üçün peşə seçimində həlledici təsirə
malikdir. Məsələn, bir çox ailələrdə
oğlan övladlar mühəndis və ya
hüquqşünas kimi, qız övladlar isə həkim kimi
uşaqlıqdan "kodlanırlar". Bundan əlavə,
valideynlər bəzi peşələrdə
çalışmağı öz övladlarına, məsələn,
qız övladlarına "kişi işi" hesab etdikləri
sahələrdə, oğlan övladlarına "qadın
işi" hesab etdikləri sahələrdə
çalışmağı uyğun görmürlər:
"Bu amillərdən yola çıxaraq söyləmək
mümkündür ki, valideyin təsiri, övladların
peşəkar maraqlarının və hədəflərinin
müəyyənləşdirilməsində, onların
peşə seçimi ilə bağlı yekun qərara inamlarının
formalaşmasında önəmli rol oynayır. Nazirlər
Kabineti tərəfindən təsdiqlənən "Ümumi
təhsil müəssisələrində peşə
yönümü xidmətinin həyata keçirilməsi
Qaydası"nda valideynlərlə əməkdaşlıq
müəyyən edilib. Bunlar peşə marağının və
qabiliyyətlərin öyrənilməsi. Bu tədbirlərə
pedaqoji işçilər və valideynlər cəlb olunmaqla,
təhsil alanın fərdi və psixoloji xüsusiyyətlərinin
öyrənilməsi, habelə hər hansı peşə
istiqaməti üzrə əmək, sahibkarlıq fəaliyyətinə
marağının öyrənilməsi. Maarifləndirmə və
məsləhət tədbirlərinin təşkili zamanı
ümumi təhsil müəssisələri tərəfindən
valideynlərin də yaxından iştirakının təmin
edilməsi. "Əmək nədir?", "Valideynlərimin
peşəsi" və s. bu kimi mövzularda təqdimatların
və sərgilərin keçirilməsi, müxtəlif
peşə sahələrinə aid video filmlərin
nümayiş etdirilməsi, yaxın ərazidə yerləşən
müəssisələrə ekskursiya, peşələrə
dair oyunların keçirilməsi. Fərqli təhsil pillələrində
valideynlərlə əməkdaşlıq formaları müxtəlifdir.
Məsələn, ümumi təhsil müəssisələrində
peşə yönümü xidməti "Ümumi təhsil
müəssisələrində peşə yönümü
xidmətinin təşkili" adlı metodik vəsaitdə
müəyyən olunan tədbirlər həyata keçirilir:
peşə istiqaməti və peşə seçimi ilə
bağlı anketlərdə iştirak; peşə
yönümü və övladlarının gələcək
peşə seçimi ilə bağlı valideyn iclaslarında
iştirak; məktəbdə müxtəlif təhsil və sənaye
müəssisələri ilə birgə təşkil olunan
maarifləndirmə tədbirlərinə, seminar və
mühazirələrə qatılmaq; valideynlərin öz
peşələri ilə bağlı şagirdlər
qarşısında çıxışları; yuxarı
sinif və peşə təmayül siniflərinin şagirdləri
üçün müəssisələrdə peşə
sınağı tədbirlərinin təşkilində
valideynlərin köməyi; tətil zamanı təhsil
alanların müvəqqəti işlə təmin
olunmasında valideynlərdən dəstək; şagird
valideynlərinin dərnək, idman seksiyası, bədii
studiya, uşaq teatrlarının rəhbəri kimi işləməyə
cəlb edilməsi; müəllimlər və şagirdlərin
valideynləri arasında fərdi söhbətlər; ümumi
təhsil müəssisəsinin işçiləri,
şagirdlərin valideynləri, məktəbə sponsorluq edən
şirkətlərin sahibkarları, patronaj təşkilatlarının
nümayəndələri və sair daxil olmaqla, Qəyyumlar
şurasının yaradılması".
Baş mütəxəssis bildirir ki, peşə təhsili
müəssisələrində həyata keçirilən tədbirləri
belə müəyyənləşdirmək olar: məktəblərdə,
icmalarda və ailələrdə birgə tədbirlərin
keçirilməsi, müəllimlər, psixoloqlar, valideynlər
arasında ünsiyyətin
yaxşılaşdırılması üsullarının tətbiqi;
valideynlər, müəllimlər, təhsil müəssisəsinin
digər əməkdaşları, ailələr, övladlar və
gənclərlə çalışan psixoloji-pedaqoji mərkəzlər,
başqa məktəblər, təşkilatlar və təhsil
müəssisələri arasında əməkdaşlığın
inkişaf etdirilməsi; valideynlərin övladlarının
rifahı naminə övladlarının təliminə, məktəb
həyatına və tədbirlərə cəlb edilməsi; məktəb
və kolleclər tərəfindən valideynlərə
övladlarına karyera seçimində dəstək göstərməkdə
məlumatlı və özlərinə əmin olmaları
üçün dəstək verilməsi; valideynlərə
karyera yüksəlişi və əmək bazarı
imkanları haqqında məlumat verilməsi; valideynlərlə
fəal ünsiyyət qurmaq, onlara təhsil sistemi, peşələr
və əmək bazarı haqqında məlumatların verilməsi;
valideynlər və övladlar üçün peşə
yönümü aparılması təklifi.
Ümumilikdə valideynlərin peşə
yönümü xidmətinin həyata keçirilməsində
iştirakı praktiki dəstək - valideynlərin
övladlarının karyera ilə bağlı
bacarıqlarının inkişafına dəstəyi,
şifahi həvəsləndirmə - valideynlərin təhsil
və karyera inkişafı seçimləri barədə məlumat
verməklə övladını həvəsləndirməsi
kimi ümumiləşdirilə bilər. Təhsil müəssisələrində
pedaqoji heyətin valideynlərlə əməkdaşlığın
həyata keçirilməsində bir sıra öhdəlikləri
də var. Peşə yönümü koordinatoru valideynlər
ilə təhsilalanların maraq dairəsinə və
bacarıqlarına dair sorğuların keçirilməsinin təşkilini
həyata keçirir. Sinif rəhbəri şagirdlərin
peşə yönümü, peşə
hazırlığı ilə əlaqədar valideyn
iclaslarının təşkilini həyata keçirir,
şagirdlər, onların valideynləri arasında peşə
yönümü test və sorğularının keçirilməsinə
dəstək göstərir. Məktəb psixoloqunun isə
valideynlər arasında peşə istiqaməti, peşə
seçimi ilə bağlı sorğu anketinin keçirilməsi,
valideyn və müəllimlər üçün peşə
seçimi ilə bağlı maarifləndirmə
sessiyalarının keçirilməsi, valideynlərin öz
peşələri haqqında təhsil alanlar
qarşısında çıxış etməyə dəvət
edilməsi kimi fəaliyyətləri mümkündür.
Sevinc QARAYEVA
525-ci qəzet.- 2024.- 9 yanvar,№ 2.- S.13.