Xalq rəssamının üç tarixi portreti

Azərbaycan karikatura sənətinin banisi, Xalq rəssamı Əzim Əzimzadə (1880-1943) xüsusi istedad və bacarığı, dərin müşahidə qabiliyyəti ilə seçilən şəxsiyyətlərdən olub. Onun uzunillik, çoxşaxəli və rəngarəng yaradıcılığında realist portret janrı da mühüm yer tutub. Məxəzlərdən məlum olur ki, rəssam bir çox tarixi şəxsiyyətlərin surətini öz təxəyyülünə istinad etməklə kətanın üzərinə köçürüb. Məsələn, Sasani padşahının, şair Firdovsinin portretləri bu qəbildəndir. Biz isə bu yazıda görkəmli fırça ustasının üç tarixi rəsm əsərindən bəhs edəcəyik.

Ə.Əzimzadə Şərq ədəbiyyatının nadir bilicilərindən idi. Klassik fars ədəbiyyatının korifeyi Sədi Şirazinin yaradıcılığı ilə yaxından tanış olan rəssam bu böyük şairin portretini ərəb qiyafəsində kətanın üzərində işləyib. Qeyd edək ki, Sədinin Mirzə Sadıq Rahil tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə olunmuş "Gülüstan" əsəri 1911-ci ildə Bakıda "Səda" nəşriyyatında "Bəhrül-həqayiq" ("Gülüstan"ın şərhi") adı ilə çapdan çıxıb. Şairin Ə.Əzimzadə tərəfindən çəkilmiş portreti (şəkil №1) də məhz həmin kitabda özünə yer alıb.

Rəssamın digər bir rəsm əsərində görkəmli orta əsr Azərbaycan şairi və mütəffəkiri, qəzəl janrının ustadı Məhəmməd Füzülinin surəti əksini tapıb (şəkil №2). 1912-ci ildə çəkilən portretdə dahi şairin çalmasındakı nişanələr onun şiəliyinə işarədir. Rəssam özü də Füzuli beytlərini məharətlə şərh etməyi bacarıb. Təsadüfi deyil ki, Buzovnalı Məşədi Azər bir şeirində yazır:

Heyif itirdim Əzim rəssamı,

O bənami vahidi-əyyamı.

Ə.Əzimzadənin haqqında söz açmaq istədiyimiz üçüncü rəsm əsəri məşhur "Məsnəvi"nin müəllifi, görkəmli türk şairi və mütəfəkkiri Cəlaləddin Ruminin portretidir. Rəssamın 1972-ci ildə Bakıda çapdan çıxan kitabında həmin portret təqdim edilib. Lakin portretin üstündə ərəb əlifbası ilə səhvən məşhur islam fatehi Səhahəddin Əyyubinin adı yazılıb (şəkil №3).

Onu da bildirək ki, Səhahəddin Əyyubi (1138-1193) haqqında "Səlib müharibələri" kitabında (Bakı, 1912) müfəssəl məlumat verilib. Misir sultanı olmuş S.Əyyubi Suriya və Fələstinin ərazisini səlibçilərdən azad edib. Ə.Əzimzadə bu qəhrəman fatehin də təsvirini məharətlə çəkib.

Mərhum alim Nüsrət Nəcəfovun kitabında da (Moskva, "Sovetski xudojnik" nəşriyyatı, 1957) bu səhv təkrarlanıb. Amma Ə.Əzimzadənin rəsm əsərlərinin siyahısında Ruminin adı qeyd olunub (səh.45, (akvarel 62X39), 1912). Əgər bunu tarixi səhv kimi dəyərləndirsək, onda rəssamın əsərlərinin bundan sonrakı nəşrlərində əsl həqiqəti üzə çıxarmaq və buraxılmış səhvi aradan qaldırmaq çox vacibdir.

Xalq şairi Süleyman Rüstəm Əzim Əzimzadəyə həsr etdiyi şeirində sərrast söyləyib:

İnan yaşayacaq sənin də adın,

Çəmən yaşadıqca, gül yaşadıqca,

Vətən yaşadıqca, el yaşadıqca...

Ağaddin BABAYEV,

Lənkəran.

525-ci qəzet.- 2024.-11 yanvar,№4.- S.12.