Pənahəli xan nəslinin nümayəndələri Şuşada

14 aprel, 2025-ci il...

Hər gün onlarla, yüzlərlə ziyarətçini ağuşuna alan, özünün gözəlliyi, ucalığı, tarixi, mədəniyyəti və yenilməzliyi ilə bizləri fəth edən Şuşa - Pənahəli xanın əmanəti olan bu qala şəhər dumanlı, çiskinli bir yaz günündə növbəti xoşbəxt anlarını yaşadı. Bəli, Pənahəli xanın yadigarı, bizim baş tacımız, varlığımız, qürur yerimiz olan Şuşa oxucularımıza təqdim etdiyimiz bu nəsil şəcərəsinin son nümayəndələrini - məhz Pənahəli xan nəslinin törəmələrini qoynunda görməkdən çox məmnun oldu. Şuşa çox sevindi ki, uzaq Avstraliyadan 14 min kilometr yolu qət edərək torpağına, havasına, suyuna haqqı olan, qəlbində daim vətən sevgisini qoruyub saxlayan Cəmilə Cavanşir ailə üzvləri ilə onun qonağıdır.

İctimai fəallığı və Azərbaycan həqiqətlərinin təbliğ olunmasındakı xidmətləri ilə uzaq Avstraliyada tanınan Cəmilə Cavanşir Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) müxbir üzvü, görkəmli neftçi-alim, BP-nin Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə üzrə ilk azərbaycanlı regional prezidenti olmuş Rəşid Cavanşirin qızıdır. Rəşid müəllim harada oxumasından və işləməsindən asılı olmayaraq, Cavanşir soyadına daim böyük hörmət və məsuliyyətlə yanaşıb. Sovet rejimində ən mötəbər auditoriyalarda belə özünü Cavanşirlər nəslinin nümayəndəsi kimi qürurla təqdim edib. İşlədiyi xarici ölkələrdə, iştirak etdiyi beynəlxalq tədbirlərdə Azərbaycanı daim qəlbində daşıyıb. Rəşid müəllimin atası Cəmil Cavanşir də Sovet rejiminin "qılıncının sağı da, solu da kəsəndə" soyadından imtina etməyib, məsul vəzifələrdə bu soyadı daşımaqdan qürur duyub.

Cəmilə Cavanşir ulularının əmanəti, Qarabağın incisi, qədimlik, məğrurluq simvolu, milli mədəniyyətimizin mərkəzi, poeziyamızın, musiqimizin beşiyi olan Şuşada sonuncu dəfə işğaldan öncə olub. Azərbaycanın mədəniyyət məbədinin, Qarabağ xanlığının mərkəzi sayılan bu qədim şəhərin, əvəzsiz sənət nümunəsi olan Xan, Qaxal mağaralarının, Xurşidbanu Natəvanın, artilleriya generalı Mehmandarovun, şair-rəssam Mir Möhsün Nəvvabın ev-muzeylərinin, İbrahim xanın və onun qızı Qara Böyükxanımın qəsrlərinin, Gövhər ağa məscidinin, əsas ticarət mərkəzi olan "Rastabazar"ın, Daşaltı dərəsinin, Cıdır düzünün, möhtəşəm qala divarlarının, üç əsrə yaxın yaşı olan, "Şərqin konservatoriyası" adlandırılan qədim qala şəhərin - Şuşanın işğal olunması Cəmilə xanımın da kövrək qəlbini sarsıdıb, ona 30 ildən artıq vətən nisgili yaşadıb. Qəlbi həmişə Şuşa eşqi ilə döyünüb. Ulularının yadigarı olan bu şəhərin vüsalına yetəcəyinə həmişə ümidli olub...

...Nəhayət, o gün gəldi. Ulularının yurd yerinə yola düşərkən Şuşaya gələn yolda hər santimetr, hər metr yüksəklik Cəmilə xanımı həm də mənəvi yüksəkliyə qaldırdı. Milli qürurumuzun, ləyaqətimizin, sevincimizin yüksəlişinin rəmzinə çevrilmiş Şuşa Azərbaycanın Ali Baş Komandanının və onun müzəffər ordusunun sənət əsəri kimi Cəmilə Cavanşirin düşüncələrində cənnət duyğularını yaratdı.

Cəmilə xanım onilliklərin ayrılığından sonra Şuşaya gələrkən sanki bütün ömrünü burda yaşadığını zənn edərək və ifadə edilməsi mümkün olmayan xoş duyğularla Pənahəli xan babasına, onun qala-şəhərinə salam verdi.

Şuşanı addım-addım dolaşdıqca Ali Baş Komandan İlham Əliyevin sərkərdəliyi ilə qüdrətli ordumuzun nəyə qadir olduğunun bir daha fərqində oldu. Şuşaya sıldırım qayalıqlarına əli yalın qalxan, daha sonra yenə əliyalın döyüşərək Şuşanı işğaldan azad edən Azərbaycan əsgərinin ağıl və cəsarətindən məmnunluq hissi keçirdi.

Şuşaya qədəm qoyduğu ilk dəqiqələrdən Cəmilə xanımın sevincdən gözləri yaşardı, bütün varlığı ilə "Azadlığın mübarək, Şuşam!" - deyə hayqırmaq istədi. Bu azadlığı bizə bəxş edən Ali Baş Komandanımıza və onun müzəffər ordusuna bir daha minnətdar oldu. Şəhidlərimizə Uca Allahdan rəhmət dilədi, qazilərimizə sağlamlıq arzuladı. Bizi Şuşadan ayrı salan məşəqqətli və ağır illərin arxada qalmasından, Şuşanı ancaq kitablardan, internet resusrslarından deyil, Şuşanın özünü görmək səadətindən sonsuz sevinc hissləri yaşadı.

Xan nəslinin övladı Cəmilə Cavanşir üçün də 8 noyabr 2020-ci il tarixi milli rəmzdir. İtirilmiş qürurumuzu, məğrurluğumuzu, mərdliyimizi və sərgərdan gəzən döyüş ruhumuzu özümüzə qaytaran bu tarixdən sonra Şuşanın yenidən qurulmasına, abadlaşmasına şahidlik etmək Cəmilə xanıma sonsuz sevinc bəxş etdi.

Şuşada olduğu ilk anlarda yaxın keçmişimizə boylanan Cəmilə xanım Türkiyə ilə Azərbaycanın uzun illərə söykənən dostluq, qardaşlıq əlaqələrinin sarsılmazlığını, əbədiliyini özündə ehtiva edən "Azərbaycan Respublikası ilə Türkiyə Respublikası arasında müttəfiqlik münasibətləri haqqında Şuşa Bəyannaməsi"nin məhz Şuşada imzalanmasını iftixar hissi ilə xatırladı.

Təkcə özünün coğrafi unikallığı və siyasi mərkəz olması ilə deyil, dini, tarixi və mənəvi irsimizin nümunələrini özündə əks etdirən, tarixi və mədəni əhəmiyyətə malik Şuşanı dolaşarkən, Cəmilə Cavanşir ulularının əmanəti olan yurd yerlərimizin azadlığından, Aşağı və Yuxarı Gövhər Ağa məscidlərində azan səslərindən, bu qala şəhərdə dahi Üzeyir bəyin "Koroğlu uvertürasını" eşitməkdən, Bülbülün dağıdılmış evinin bərpa olunmasından, Cıdır düzündə Xarıbülbülün azad nəfəs almasından, yenidən pöhrələnməsindən fəxarət hissi keçirdi. Şuşa özünün gözəlliyi, ucalığı, tarixi, mədəniyyəti və yenilməzliyi ilə Cəmilə xanımı bir daha qürurlandırdı.

Cəmilə xanımın qəlbi Yuxarı Gövhər ağa məscidində ən ülvi hisslərlə döyündü. O, babalarının yadigarı Şuşaya qovuşduğuna, suyundan içdiyinə, loğman havasını ciyərinə çəkdiyindən özünü dünyanın ən bəxtəvər insan saydı. Bütün bunlar üçün Ulu Tanrıya, Onun İlahi ədalətinə minnətdarlığını bildirdi.

Cıdır düzünə səfər - öz gözəlliyi ilə seçilən və insanın ürəyini genişləndirən bu ərazi çox böyük olmasa da, zirvələr arasında olan bu düzənlik, bu genişlik sanki Cəmilə xanımın qəlbinə, ruhuna azadlıq bəxş etdi. Əsrarəngiz dağ mənzərələri, Cıdır düzünün müxtəlif istiqamətlərindən Şuşaya qalxan yolları, sıldırım qayaları seyr etdikcə Cəmilə xanım Azərbaycan əsgərinin fədakarlığından qürur hissi keçirdi. Heyrətlənərək, müzəffər əsgərimizin dırmandığı qayalıqları yaxından görmək istədi. Düşüncələrindəki suallar bir-birini əvəz etdi: Şiş qayalıqlarla Şuşaya necə dırmanıb xüsusi təyinatlılar? Yolu-izi bilmədən, bələdçi olmadan Şuşanı necə azad ediblər mənfur düşməndən? Məhəmməd Həsən xan Qacarın, Fətəli xan Əfşarın, Ağa Məhəmməd şah Qacarın ala bilmədiyi Şuşanı Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərlik etdiyi ordu düşməndən necə təmizlədi?..

Cəmilə Cavanşir ulularından yadigar qalmış Qala divarları ziyarət edərkən Şuşanın fəthində iştirakçı olmuş əsgərimizin "Göydə Allah, yerdə qala, bizi çox qorudu", sözlərini xatırladı. Bu qala divarlarını tikib nəsillərə ərməğan etmiş ulularının ruhunu minnətdarlıqla yad etdi, Gəncə qapısı önündə, "Xarıbülbül"ün simvolu ilə xatirə fotoları çəkdirərkən mənsub olduğu Cavanşirlər nəsli ilə fəxr etdi.

Korifeylərimizin - Üzeyir bəyin, Natəvanın, Bülbülün güllələnmiş tunc heykəlləri, Xan qızı Natəvanın adını daşıyan çeşməli bulaq, görkəmli şair Molla Pənah Vaqifin məqbərəsi də Pənahəli xan nəslinin davamçılarının ruhunu oxşadı.

Qarabağın ən məşhur istirahət yerlərindən biri hesab olunan İsa bulağı Cavanşirlər nəslinin nümayəndələrinin Şuşa səfərinin ən gözəl səhifələrindən biri oldu. Qarabağ silsiləsində, dəniz səviyyəsindən 1600 metr yüksəklikdə, çox gözəl mənzərəli qalın meşələr qoynunda yerləşən səfalı istirahət guşəsi - Xanın bədahətən mahnı söylədiyi, Səməd Vurğunun şəninə şeirlər yazdığı, şairlər məclisinin keçirildiyi məkan olan İsa bulağı xoş xatirələrlə yadda qaldı.

...Avstraliyaya qayıtdıqdan sonra əminik ki, dünya azərbaycanlılarına Cəmilə Cavanşirin ilk mesajı "Əgər hələ də Şuşaya getməmisinizsə, əmin olun, çox şey itirmisiniz", olacaq.

Hikmət XUDİYEV (CƏMİLZADƏ)

Əməkdar jurnalist, tarix üzrə fəlsəfə doktoru

525-ci qəzet .- 2025.- 18 aprel(№65).-S.8.