Tanınmaq istəyi: yaradıcı ehtiyac, yoxsa sosial aclıq?

Esse

XX əsr fransız filosofu, yazıçı və dramaturq Jan Pol Sartr deyirdi ki, bütün insan həyatının məqsədi, əslində, yalnız görünməkdir. Amma görünmək ehtiyacı da bir növ aclıqdır. Bu aclıq isə doyduqca artar. Sartrın dövründə də beləydimi ki, o bu cür fikir səsləndirməyə məcbur qalmışdı, yoxsa yazıçı fəhmi bu günləri öncədənmi duymuşdu, bilmirəm. Bildiyim odur ki, müasir dövr insanı üçün tanınmaq, sanki nəfəs almaq qədər təbii bir ehtiyaca çevrilib. Bəziləri üçün bu istək şəxsi ifadə formasıdırsa, bəziləri üçün sadəcə görünmək, görünməsə də, görünürmüş kimi davranmaq arzusudur. Xüsusilə də sosial şəbəkələrin - TikTok başda olmaqla - həyatımıza daxil olması ilə bu istək, deyə bilərik ki, kütləvi bir aclığa çevrilib.

Əvvəllər tanınmaq üçün insan ya bir sənət nümayəndəsi, ya da cəmiyyətə təsir göstərən biri olmalı idi. İndi isə bunun üçün sadəcə telefon və bir az da diqqət cəlb edən davranış kifayət edir. Bəzən bir neçə saniyəlik absurd video ilə milyonların qarşısına çıxmaq mümkündür. Beləcə əsas sual ortaya çıxır: bu tanınmaq istəyinin qaynağı nədir? İnsanın içindəki yaradıcı ehtiyacmı, yoxsa uzun müddət doyurula bilməyən sosial aclıqmı?

TikTok sindromu: görünmək üçün hər şey mübahdır?

TikTok və bənzər platformalar, istifadəçilərə bir növ "məşhur olmaq azadlığı" verir. Bununla belə, bu azadlıq çox vaxt nə məzmun tələb edir, nə də məsuliyyət. Sıravi insanlar bu platformalarda viral olmaq üçün düşünmədən, bəzən də həddini aşan davranışlara çox rahatca yol verə bilirlər. Qeyri-etik səhnələr, vulqar ifadələr, saxta emosiyalar, riskli və təhlükəli "çelenc"lər - bütün bunlar tək bir məqsədə - tanınmağa xidmət edir.

Bir misal olaraq, son illərdə viral olan "influencer" fenomenini nəzərdən keçirək. Bu şəxslər çox zaman həyatlarının yalnız bir hissəsini - ya da bəzən heç bir real hissəsini - şəbəkələrdə nümayiş etdirərək, bir anda məşhur olurlar. Amma bu məşhurluğun çoxu səthidir, arxasında dərin düşüncə, faydalı fəaliyyət deyil, sadəcə bir neçə saniyəlik diqqət cəlbi dayanır. Sosial şəbəkələrin təqdim etdiyi sürətli tanınma real həyatda yalnız "sosial aclıq" hissini daha da dərinləşdirir.

Yaradıcı tanınma ilə sosial görünmə fərqlidir

Yaradıcı tanınmaq uzun bir yolun, zəhmətin ciddi məsuliyyətin və dərin daxili ehtiyacın nəticəsidir. Bu prosesdə insan əvvəlcə özünü ifadə etməyi, sonra isə başqaları ilə ünsiyyət qurmağı qarşısına məqsəd qoyur. Sosial platformalarda məşhurlaşmaq isə çox zaman anlıq diqqət üçün atılan səthi addımlardan ibarətdir. Bu məşhurluq sabun köpüyü kimi tez formalaşır və tez də unudulur.

Ən təhlükəlisi isə odur ki, bu "anlıq məşhurluq" hissi gənc nəsildə saxta özünüdəyər formalaşdırır. Getdikcə dəyəri "like" və ya "izlənmə" sayı ilə ölçən nəsil yetişir. "İzlənirəmsə, deməli, dəyərliyəm" düşüncəsi son nəticədə emosional və psixoloji problemlərə səbəb olur. Kimliyini sosial medianın reaksiyaları üzərindən müəyyən edən bir gənc, real həyatla qarşılaşanda ciddi ziddiyyətlər yaşaya bilir.

Sosial media aclığı necə yaranır?

Əslində insanın tanınmaq istəyi yeni deyil. Sosial varlıq kimi insan həmişə cəmiyyət içində görünmək, qəbul olunmaq arzusunda olub. Bunu hələ ötən əsrdə yaşamış Sartrdan sitatda da gördük. Deməli, bütün dövrlərdə insan öz daxilində bu ehtiyacla yaşayıb. Amma bu ehtiyac real sosial əlaqələr, ailə, dostluq və peşə mühiti vasitəsilə qarşılandıqda sağlam forma alır. Əgər bu kanallar zəifləyibsə, müasir insan bu boşluğu başqa yerdə - yəni sosial mediada doldurmağa çalışır.

Burada isə yaranan problem odur ki, sosial şəbəkələr bu ehtiyacı müvəqqəti qarşılayır, amma dərinləşdirmir. Şərhlər, bəyənmələr, paylaşmalar - insanın daxilindəki ehtiyacı qidalandırmaq əvəzinə, daha da artırır. Beləcə, yaranan son nəticə aclığın doyması yox, asılılıq olur.

Görünmək üçün yox,

iz buraxmaq üçün...

Tanınmaq istəyi təbiidir. Amma onu necə və niyə istədiyimiz də son dərəcə önəmlidir. Bu istək bizi yaradıcı düşüncəyə, özümüzü ifadəyə, ictimai faydaya aparırsa - müsbət nəticə verir. Yox, əgər bu istək bizi başqalarının diqqətinə möhtac, özümüzə yad bir obraz yaratmağa məcbur edirsə, bu zaman biz nə tanınırıq, nə də tanıyırıq - özümüzü də, başqalarını da.

Bugünkü texnoloji imkanlar hər birimizin səsini eşitməyə, eşitdirməyə qadirdir. Amma səsimizin içi boşdursa, o, sadəcə gurultudur. Gəlin, tanınmaq istəyimizi yaratmağa, dəyərləndirməyə və dərinləşməyə yönəldək. Unutmayaq ki, görünmək asandır, iz buraxmaq isə məsuliyyət və zəhmət tələb edir.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet .- 2025.- 22 aprel(№67).- S.13.