"Əgər birisi sizin sağ yanağınıza vurarsa, ona sol yanağınızı çevirin"

Bütün dünyada qaynar münaqişə ocaqlarının və müharibələrin getdikcə şiddətləndiyi indiki vaxtda qlobal siyasi və hərbi vəziyyətin daha da pisləşəcəyi proqnozlaşdırılır. Bu vəziyyətdə insanlığın pasifizmə olan ehtiyacı daha da artmaqdadır. Pasifizm siyasi mənada ilk dəfə 1901-ci ildə yazıçı, hüquqşünas və sülh aktivisti Emil Arno tərəfindən X Beynəlxalq Sülh Konfransında istifadə olunsa da, onun etik-əxlaqi kökləri daha dərinə - hinduizm, buddizm və caynizmə söykənir. Hinduizmə görə, bütün canlılar müqəddəsdir və heç birinə zərər vermək olmaz. Digər tərəfdən, sözügedən inanc sistemlərində zorakılıq göstərməyin pis karmaya səbəb olduğuna inanılır və bu, insanın mənəvi inkişafına mane olur. Müasir dövrdə pasifizm müharibə və zorakılığa qarşı çıxmaq mövqeyi kimi qəbul olunur.

Tanınmış pasifistlər arasında İsa Məsih, Mahatma Qandi, Lev Tolstoy, Martin Lüter Kinq və Rotterdamlı Erazmı göstərmək mümkündür. Pasifistlərin fikrincə, münaqişələrin və zorakılığın dayanıqlı həlli zorla deyil, sülh və dialoq yolu ilə mümkündür. Onlar siyasi, iqtisadi və sosial zorakılığı qəti şəkildə rədd edir, müharibə əleyhdarı kimi çıxış edirlər. Pasifistlər müharibəni, şiddət və silahdan istifadə hallarını əxlaqi cəhətdən yolverilməz sayırlar. Pasifizm həm də imperializm və istismara qarşı yönəlir, antimillitarizmi dəstəkləyir.

Qeyd etmək lazımdır ki, pasifistlər öz aralarında əsas iki qrupa bölünür. Birinci qrup pasifist müharibə, şiddət və fiziki müdaxiləni bütün hallarda rədd edərkən (mütləq pasifizm), digər qrup zəruri hallarda fiziki zorakılığı (həyati təhlükə yarandıqda) labüd hesab edir. Bu yanaşma şərti və ya qismən pasifizm kimi qiymətləndirilir.

Pasifizm və humanizm olduqca yaxın anlayışlardır. Onların əsas və əksər ideyaları üst-üstə düşür. Passifizmin özəyində məhz humanizm dayanır. İnsan həyatına və ləyaqətinə hörmət, qarşı tərəfə zərər verməkdən çəkinmək və dinc yollarla anlaşmaq arzusu həm pasifist, həm də humanist düşüncənin ortaq məqamlarıdır. Digər ortaq cəhət ondan ibarətdir ki, humanizm insanı ali dəyər saydığı kimi, pasifizm də insan həyatına toxunmamağı, ona zərər verməməyi əsas prinsip kimi qəbul edir. Beləliklə, pasifizmə humanist dəyərlərin konkret - münaqişə və zorakılıq sahəsindəki tətbiqi kimi yanaşmaq mümkündür.

Heç bir şübhə yoxdur ki, İsa Məsih ən təsirli pasifistlərdən biridir. İncilin Matta 5:39 ayəsində onun məşhur ifadəsi yer alır: "Sizə deyilir: "Gözə göz, dişə diş". Amma mən sizə deyirəm: pis adama qarşı durmayın. Əgər birisi sizin sağ yanağınıza vurarsa, ona sol yanağınızı çevirin". Luka 6:27-28-də isə yazılıb: "Düşmənlərinizi sevin, sizə nifrət edənlərə yaxşılıq edin, sizə lənət edənlər üçün xeyir-dua edin və sizə pislik edənlər üçün dua edin".

Quranda da müəyyən pasifizm elementləri tapmaq mümkündür. Məsələn, Quranın 8-ci surəsi olan Ənfal surəsinin 61-ci ayəsində yazılıb: "Əgər onlar sülhə (barışığa) meyl etsələr, sən də sülhə meyl et və Allaha bel bağla. Həqiqətən, O eşidəndir, biləndir!" Bundan əlavə, Bəqərə surəsinin 190-cı ayəsində belə hökm olunur: "(Ey möminlər!) Sizinlə vuruşanlarla siz də Allah yolunda vuruşun, lakin həddən kənara çıxmayın. Allah həddi aşanları sevməz!" Furqan surəsinin 63-cü ayəsində isə deyilir: "Rəhmanın (əsl) bəndələri o kəslərdir ki, onlar yer üzündə təmkinlə (təvazökarlıqla) gəzər, cahillər onlara söz atdıqları (xoşlarına gəlməyən bir söz dedikləri) zaman (onları incitməmək üçün) salam deyərlər". İslam əqidəsində mühüm yer tutan sufizmdə pasifizm elementlərinin daha güclü olduğunu demək mümkündür.

Müasir dövrdə pasifizm dedikdə yada düşən qruplar arasında hippilər fərqlənir. Hippilik 1960-cı illərin sonunda yaranmış və müharibəyə, zorakılığa qarşı dinc müqavimət göstərən sosial-mədəni hərəkatdır. Bu hərəkatın təməlində başqalarına zərər verməmək, sülhü və harmoniyanı təşviq etmək prinsipləri dayanır. Hippilər pasifizmin ideyalarını öz fəaliyyətlərinə tətbiq edərək, xüsusilə Vyetnam müharibəsinə qarşı dinc mübarizə aparıblar. Onlar müharibə və şiddətin həll yolu olmadığını vurğulayıblar. Hippilər sülh və sevgi ilə dolu bir dünya arzulayırdılar və sülh işarəsini bu ideyaların təcəssümü kimi qəbul edirdilər. Sülh işarəsi dairənin içində üç xətdən (1 şaquli və 2 diaqonal) ibarətdir. Diaqonal xətlər dairənin kənarlarından çıxaraq dairənin mərkəzi doğru irəliləyir və şaquli xətti kəsir.

Sülh işarəsi ilk dəfə 1958-ci ildə Britaniya fəalı Gerald Holtom tərəfindən yaradılmışdır. Bu işarə nüvə silahlarının əleyhinə keçirilən aksiyada istifadə edilmiş, daha sonra isə hippilər tərəfindən müharibəyə qarşı mübarizənin və sülhün təbliğində əsas simvol olaraq qəbul edilmişdir. Sülh işarəsi yalnız bir loqo deyil, həm də müharibə əleyhinə olan ideyanın vizual təcəssümüdür.

Aydındır ki, pasifistlər öldürməyə qarşı olduqları üçün məcburi hərbi xidməti də doğru hesab etmirlər. Bu səbəbdən bir çox ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə zidd olan fərdlərin müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ xidmətlə əvəz olunmasına yol verən müxtəlif qanunlar qəbul edilmişdir.

Bütün bu nümunələrdən də göründüyü kimi, pasifizm təkcə şiddətə qarşı olmaq deyil, həm də insanın mənəvi kamilliyə doğru atdığı bir addım, uzunmüddətli inkişaf yoludur. Bu düşüncə tərzi yalnız fərdi həyat üçün deyil, cəmiyyətin bütövlükdə daha insani, daha ədalətli və daha sabit qurulması üçün də əhəmiyyətlidir. Sülhə inam, zorakılığa yox demək və uzlaşma yolları axtarmaq - bunlar həm pasifistlərin, həm də vicdanlı bir cəmiyyətin seçimidir.

Etibarlı SABİR

525-ci qəzet .-2025.- 29 aprel(№72).- S.13.