Azərbaycanda saatlıq əməkhaqqı sistemi tətbiq olunacaq

Natiq Cəfərli: "Saatlıq minimum əməkhaqqı sistemi dünyanın bir çox ölkələrində tətbiq edilir"

Azərbaycanda saatlıq əməkhaqqı sistemi tətbiq olunacaq. Bunu əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Anar Əliyev deyib. O bildirib ki, nazirlik tərəfindən əmək münasibətlərinin təkmilləşdirilməsi məqsədilə davamlı tədbirlər görülür: "Azərbaycanda Əmək Məcəlləsində 200-ə yaxın dəyişikliklər üzərində iş aparılır. Bu dəyişikliklər əsasən məsafədən işin tənzimlənməsi, saatlıq əməkhaqqı sisteminin tətbiqi, bərabər dəyərli əməyə görə bərabər əməkhaqqının ödənilməsi, ailə üzvləri olan işçilərə və qadınlara ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması ilə bağlı müəddəaların və sair məsələləri nəzərdə tutur".

İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli deyir ki, saatlıq minimum əməkhaqqı sistemi dünyanın bir çox ölkələrində tətbiq edilir. Burada işçilərin işlədiyi saatın müqabilində maaş alması nəzərdə tutulur. Dövlət tərəfindən saatlıq minimum əməkhaqqı müəyyən edilir. Yəni iş adamları müqavilə bağlayarkən işçiyə saatlıq minimum əməkhaqqından aşağı maaş ödəyə bilməz. Azərbaycanda isə aylıq minimum əməkhaqqı qaydası tətbiq edilir. Fikrimcə, bizdə də normal mexanizm olsa, saatlıq minimum əməkhaqqı sistemini tətbiq hesab etmək olar: "Minimum əməkhaqqının artırılması ilə bağlı təkliflərdə saathesabı hesablanma ilə bağlı yeniliklər var. Minimum saatlıq əməkhaqqına keçid zamanı maaş ödənərkən dövlət tərəfindən qanunvericiliklə 1 saatlıq ödəniş məbləği müəyyən edilir. Azərbaycanda da belə bir mexanizmin hazırlanacağı güman edilir. Lakin elə bir mexanizm hazırlanmalıdır ki, işçilərin hüquqları pozulmasın".

Ekspert əlavə edib ki, hazırda Azərbaycanda minimum saatlıq əməkhaqqı olduqca aşağıdır: "Hazırkı minimum əməkhaqqını saat hesabına çevirsək, 1,79 manat təşkil edəcək. Bu, çox azdır. Əgər minimum saatlıq əməkhaqqına keçilərsə, bu, ən azı 2 dəfə artıq olmalıdır. Azərbaycanın da daxil olduğu inkişaf etməkdə olan ölkələrdə minimum saatlıq əməkhaqqı 2 dollar ətrafındadır. Bu da indiki məzənnə ilə 3,4 manat edir. Belə bir yanaşma daha məntiqli olar".

Azərbaycan Texniki Universitetinin İnnovativ İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, professor Elşad Məmmədovun sözlərinə görə, saatlıq minimum əməkhaqqının tətbiqi ölkə üzrə əsasən, iki istiqamətdə əməkhaqqı fondunun fornalaşmasına təkan verə bilər: "Saatlıq əməkhaqqı minimumunun tətbiqi işə götürənlər qarşısında yeni öhdəliklər qoyacaq. Bu da tədricən əməkhaqqı fondunun artımına təsir göstərə bilər. Digər tərəfdən, məlumdur ki, bu gün ölkədə qısa müddətli işə götürmə geniş yayılıb. Belə olan halda konkret olaraq günlük, beş günlük, bir həftəlik hansısa işlərin yerinə yetirilməsi üçün əmək müqavilələri bağlana bilər. Orada artıq aylıq deyil, saatlıq minimun əməkhaqqının tətbiqi daha effektiv və məntiqlidir. Ona görə də hesab edirəm ki, bu yanaşmaların tətbiqi müsbət nəticələr verə bilər. Artıq ölkədə işə götürmə prosesinin, əmək münasibətlərinin leqallaşmasında müsbət nəticələr əldə etmişik. Əməkhaqqı fondunun artımı, minimun əməkhaqqının artırılması istiqamətində də müsbət addımlar atılıb. Bu baxımdan hesab edirəm ki, saatlıq minimum əməkhaqqının tətbiqi də müsbət dəyişikliklərə əlavə impuls verə bilər".

İqtisadçi ekspert Xalid Kərimlinin dediyinə görə, hazırda ölkədə aylıq minimum əməkhaqqı standartı tətbiq edilir. Yəni 1 ay ərzində işçiyə 400 manatdan aşağı maaş vermək olmaz. İndi isə aylıq minimum əməkhaqqını saatlıq minimum əməkhaqqı ilə əvəz etmək istəyirlər. Məqsəd bu sahədə çevikliyi artırmaq, nəzarət imkanlarını yaxşılaşdırmaqdır. Ola bilər ki, işçi ilə məsələn, 1-22 saatlıq müqavilə bağlansın və bunun üçün də saatlıq minimum əməkhaqqı müəyyən edilsin: "Bu, əvəzetmənin minimum maaş alanlar üçün heç bir üstünlüyü yoxdur. Çünki bu, texniki hesablama qaydasıdır. Əvəzetmə minimum əməkhaqqının artırılmasına yox, hesablama qaydasının dəyişdirilməsinə yönəlib. Əsas iş yerlərində çalışanlar üçün bunun heç bir fərqi yoxdur. Bəzi işçilər isə aylıq deyil, saat üzrə çalışır. Bu halda minimum saatlıq əməkhaqqının müəyyənləşdirilməsi həmin şəxslərin hüquqlarının qorunması baxımından müsbət hadisə ola bilər. Bu, həm işəgötürən, həm də işçi üçün rahatlıq yaradır. Azərbaycanda minimum aylıq əməkhaqqı çox kiçik olduğundan, bu kimi tədbirlərin ciddi təsirinin olacağını düşünmürəm. Gələcəkdə minimum əməkhaqqı artırılarsa, bu, işçi bazarında münasibətlərin təkmilləşdirilməsinə kömək edəcək".

İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov bildirib ki, minimum əməkhaqqı - iqtisadi, sosial şərait nəzərə alınmaqla qanunvericiliklə ixtisassız əməyə və xidmətə görə verilən aylıq ən aşağı əməkhaqqı məbləğidir. Onun dəyişdirilməsi həm dövlət, həm də özəl sektorda çalışanların maaşlarına təsir edir. Belə ki, birincisi, ölkə üzrə heç bir işəgötürən bundan aşağı maaş verə bilməz, ikincisi isə onun əsasında dövlət sektorunda, yəni büdcədən maliyyələşən sahələrdə çalışan işçilərin aylıq tarif (vəzifə) maaşları müəyyən edilir: "Söhbət, maaşları 19 pilləli vahid tarif cədvəli (VTC) ilə tənzimlənən təqribən 700 min nəfərdən çox işçidən gedir. Minimum əməkhaqqının aylıq mexanizmdən saatlığa keçirilməsi məsələsinə dair əvvəla qeyd edim ki, ölkədə minimal maaş göstəricinə aid mövcud mexanizmin işlək xüsusiyyəti və təsiri əslində indikindən daha çox əhəmiyyət təşkil etməli, ondan heç bir sosial ayırma və vergi tutulmamalı, ümumiyyətlə minimum maaşın ölkədə əsas iqtisadi, sosial göstərici olaraq rolu birbaşa və həlledici xüsusiyyət kəsb etməlidir. Bundan ötrü isə qanunvericilyə dəyişikliklər etmək lazımdır. Minimum əməkhaqqı əgər ixtisassız əməyə və xidmətə görə verilən ən aşağı əməkhaqqı məbləği sayılırsa, sözügedən göstərici bunu həqiqətən tam mənada ehtiva etməlidir. Yəni o, əslində, aylıq deyil, iş saatına görə ödənilsə, yaxşıdır. Bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə olduğu kimi".

İqtisadçının dediyinə görə, Əmək Məcəlləsində qeyd olunub ki, ölkəmizdə gündəlik normal iş vaxtının müddəti səkkiz saatdan, normal iş vaxtına uyğun olan həftəlik normal iş vaxtının müddəti isə 40 saatdan artıq ola bilməz. Lakin işçi bəzi hallarda müəyyən səbəblər üzündən bundan az və yaxud çox saat da işləyə bilir. Bu zaman, minimum əməkhaqqının saata görə deyil, standart ay üzrə ödənilməsi heç də ədalətli sayıla bilməz. Bu baxımdan da, iş saatına görə ödəniş həm işçi, həm də işəgötürən üçün daha mükəmməl mexanizm sayılır. Odur ki, ölkəmizdə də saatlıq minimum əməkhaqqı sisteminin tətbiqi zəruri görünür. Ancaq bunun nəticəsində büdcə sektorunda çalışanların maaşlarının əvvəlkindən daha çox artacağını gözləməyə dəyməz. Başqa sözlə, minimum əməkhaqqının aylıq deyil, saatlıq iş rejimi əsasında tətbiqi büdcə sistemində çalışanların maaşlarına indiyədək olduğundan artıq təsir etməyəcək və edə də bilməz.

"Vətəndaşların Əmək Hüquqlarını Müdafiə Liqası"nın İcraiyyə Komitəsinin sədri Sahib Məmmədov hesab edir ki, yeni sistemin tətbiqi üçün bu sahədə müzakirələr getməli, hesablamalar aparılmalıdır: "Bununla bağlı aidiyyəti qurumlar tərəfindən xüsusi hazırlıq görülməli, eyni zamanda qanunvericilik aktlarında da müvafiq dəyişikliklər edilməlidir. Məsələn, şərti olaraq 1 saatlıq iş üçün minimum 3 manat əməkhaqqı müəyyən edilsə, 22 iş günü götürsək, bu, ayda 500 manatı keçəcək. Bu zaman əhəmiyyətli dərəcədə maliyyə vəsaitləri tələb olunacaq. Dəyişikliklər qəbul edilərsə, dövlət büdcəsindən əlavə vəsait ayrılmalı, eləcə də kommersiya qurumları əməkhaqlarını əhəmiyyətli dərəcədə artırmalıdır".

Xatırladaq ki, Əmək Məcəlləsinin 89-cu və 90-cı maddələrinə əsasən Azərbaycanda gündəlik normal iş vaxtının müddəti 8 saatdan artıq ola bilməz və bir qayda olaraq, iki istirahət günü olan beşgünlük iş həftəsi müəyyən edilir. Gündəlik normal iş vaxtına uyğun olan həftəlik normal iş vaxtının müddəti isə 40 saatdan artıq ola bilməz. Qanunvericiliyə uyğun olaraq 2024-cü il üçün 40 saatlıq iş həftəsində iş vaxtının illik norması 1901 saat təşkil edir.

Minimum aylıq əməkhaqqının məbləği 2025-cü il yanvarın 1-dən 400 manat müəyyən edilib.

Millət vəkili Vüqar Bayramov bildirib ki, saatlıq minimum əmək haqqının tətbiq edilməsi vətəndaşların bir neçə yerdə çalışmasına və daha yüksək maaş almasına imkan verir: "Saatlıq minimum əmək haqqı praktikası bir sıra ölkələrdə tətbiq olunur. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən bu praktikanın araşdırıldığı və tətbiqi imkanlarının müzakirə olunduğu bildirilmişdi. Saatlıq minimum əmək haqqının tətbiq edilməsi vətəndaşlarımızın bir neçə yerdə işləmə imkanları üçün vacibdir. Vətəndaşların bir neçə iş yerində çalışması onların yüksək əmək haqqı almasına gətirib çıxara bilər".

Millət vəkili vurğulayıb ki, saatlıq minimum əmək haqqı tətbiq edən ölkələrin praktikası bunun işləyən vətəndaşların maaş artımına təsir göstərdiyini ortaya qoyur: "Saatlıq əmək haqqı xüsusilə də əmək müqaviləsi ilə çalışan vətəndaşların maaşına təsir edir. Digər tərəfdən, bu həm həftəsonu, həm də iş saatlarından sonra, o cümlədən bayram günü işləyən vətəndaşların daha yüksək tarifli əmək haqqı almasına, beləliklə də, onların maaşlarının artmasına gətirib çıxarır. Bu, həmçinin işçilərin sosial hüquqlarının qorunması baxımından vacibdir. Çünki söhbət çalışılan hər saat üçün əmək haqqı ödənilməsi məsələsindən gedir. Ona görə də oxşar praktikanın Azərbaycanda tətbiq edilməsi məqsədəuyğun olardı. Bu istiqamətdə müzakirələrin və təhlillərin aparılması, saatlıq iş rejiminə keçilməsi istisna deyil".

Sevinc QARAYEVA

525-ci qəzet .- 2025.-30 aprel(№73).- S.9.