Bitkilərin gizli dili

Sıx ağaclarla, rəngarəng güllərlə, bitkilərlə zəngin meşəyə girəndə ilk hiss etdiyin sonsuz hüzur və sükut olur. Qulağında quşların cəh-cəhi, yarpaqların xışıltısı ola bilər, amma bu səslərin arxasında daha dərin, insan qulağına çatmayan bir pıçıltı da dolaşır. Sanki ağaclar, kollar, otlar bir-birlərinə öz sirlərini danışır, dərdləşirlər.

Biz çox vaxt bitkilərə baxanda onları sakit, hərəkətsiz, səssiz varlıqlar kimi görürük. Onlar nə qaçır, nə danışır, nə də üsyan edirlər. Amma elm son illərdə sübut edib ki, bu sakit yaşıl dünyanın da öz dili, öz söhbəti var - bizim eşitmədiyimiz, bilmədiyimiz bir söhbət...

Əslində, bu, bir təsəvvür deyil. Elm sübut edib ki, bitkilər də danışır - amma bizim bildiyimiz kimi sözlərlə yox, kimyəvi qoxularla, torpaq altı əlaqələrlə və görünməz titrəyişlərlə. Onların bir-birilə ünsiyyət dili kimyəvi siqnallar, elektrik impulsları və hətta mikro-titrəyişlərdir. Məsələn, bir ağac zərərverici həşəratların hücumuna məruz qalanda yarpaqlarından xüsusi qoxu molekulları ifraz edir. Bu qoxu yaxınlıqdakı digər ağaclara xəbərdarlıq edir: "Diqqətli olun, təhlükə gəlir!" Yaxınlıqdakı digər akasiyalar bu qoxunu "eşidir" və dərhal müdafiə mexanizmini işə salır, yarpaqlarını həşəratlara dadsız və həzm olunmaz edən maddələr istehsal edirlər.

Bu xəbərdarlıq bəzən havadan yox, torpağın altından keçir. Hətta bəzi meşələrdə bu ünsiyyət o qədər güclüdür ki, "Ağac interneti" adlandırılan möcüzəvi mikoriza sistemi də mövcuddur. Torpağın dərinliklərində, gözə görünməyən göbələk telləri ağacların köklərini birləşdirir. Onlar bu şəbəkə vasitəsilə qida, su və siqnallar göndərirlər. Qoca, iri bir palıd ağacı yaxınlığında böyüyən gənc fidanlara əlavə qida göndərə bilər, sanki "narahat olma, böyüyəcəksən" deyir, onları "öz əlləri ilə" bəsləyib böyüdür.

Bəzən isə bu ünsiyyət çox incə bir formaya çevrilir. Təəccüblüsü odur ki, bəzi tədqiqatçılar bitkilərin zədələnəndə çox zəif səs dalğaları yaydığını da aşkar ediblər. İnsan qulağı bu səsləri eşitməsə də, xüsusi cihazlar onları qeydə ala bilir. Elə bil yarpaqlar incə bir "ah" çəkir, gövdələr sakitcə "danışır". Bu səslər bizim qulağımıza çatmasa da, ətrafdakı digər bitkilər üçün aydın bir mesajdır.

Bütün bunlar bizə göstərir ki, sükut həmişə həqiqi səssizlik deyil. Sən meşədə dayanıb "səssizliyi" dinlədiyini sanırsan, amma əslində sənin ətrafında saysız-hesabsız söhbətlər gedir: hansısa ağac kökləri ilə qonşusunu bəsləyir, hansısa çiçək yaxınlıqdakı başqa bitkiyə təhlükəni xəbər verir, hansısa kol torpaq altından susuz qalan dostuna su göndərir...

Bəlkə də bu ünsiyyət, biz insanların unutduğu bir mədəniyyətdir. O mədəniyyət ki, orada paylaşmaq, xəbərdarlıq etmək, qorumaq var. İnsan bəzən öz mənfəəti üçün qonşusunu görməzdən gəlir, amma bir ağac, öz kökündəki qidanı bölüşməkdən çəkinmir. Bitkilərin dili bizə təkcə bioloji bir möcüzə deyil, həm də unudulmuş bir dərsdir.

Qədim insanlar meşəni "canlı" adlandıranda çox haqlı idilər, əslində. Onlar bilirdilər ki, ağacların kölgəsi altında yalnız sərinlik yox, həm də min illərin gizli söhbətləri, sirləri dolaşır.

Bir anlıq düşünün ki, əgər biz bir gün bu dili öyrənə bilsək, bəlkə də dünyanın ən qədim və səssiz, amma ən zəngin söhbətlərinə qulaq asa biləcəyik.

Bir gün meşədə dayanıb yarpaqların xışıltısına, bitkilərin titrəyişinə diqqət yetirsən, bəlkə də həmin pıçıltıların ritmini hiss edərsən. Qulağın deyil, qəlbin eşidər onları. Çünki bu söhbətlər min illərdir davam edir və heç vaxt susmur. Onlar fəsillərin dəyişməsi ilə ahəng qurur, küləyin istiqamətinə uyğun yeni mövzular tapır. Əsas mövzu isə həmişə eynidir: birlikdə yaşamaq.

Kim bilir... Yoxsa hər ağac, hər çiçək, hər ot parçası bizə bir sual verir: "Siz insanlar da bir gün yenidən bir-birinizi bizim qədər dinləməyi öyrənəcəksinizmi?"

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet .- 2025.- 16 avqust (№145).- S.11.