Qayıqçı baba

Hekayə

Müqəddər Gəmiçi / Mukadder Gemici (1974) - türk nasir, dramaturq, rejissor. 1974-cü ildə doğulub. Bir sıra sənədli filmlərin, mədəniyyətlə bağlı proqramların müəllifidir. "Dərgah" dərgisində çap olunan hekayələrilə nasir kimi diqqət çəkib. "Nuhun qızı", "Qar məqamı" və digər kitabları işıq üzü görüb. Çağdaş türk ədəbiyyatında yeni nəsilə mənsub uğurlu imzalardan hesab olunan M.Gəmiçinin yaradıclığı üçün xarakterik olan hekayələrdən birini oxucularımıza təqdim edirik.

Müqəddər Gəmiçi

Evlərinə gəlib-gedən adamlardan deyildi Qayıqçı baba, amma sanki onlarda qalırdı. Məsləhət alınacaqdısa, "Qayıqçı babadan da soruşaq bir..." deyər, qışda odundan, zəhmətlə bişirilən yeməkdən, faraş meyvə-tərəvəzdən Qayıqçı babanın payını ayırar, "Kaş bunlardan özü də yeyəydi", - deyib heyifsilənərdilər.

Kimdi bu Qayıqçı baba, harda yaşayırdı, necə bir adamdı - uşağa çox maraqlı gəlirdi bunlar. Onunla bağlı hər sualının cavabı "Vaxtı gələndə bilərsən" olurdu. Oyun oynayıb tərləmiş, portağal yemiş, qardan adam düzəltmiş, çardaqdan üzüm dərmiş, şalvarının balağı qat-qat açılmış, nəhayət, deyilən vaxt gəlmişdi.

Bu gün öyrənəcəkdi; anası günortadan sonra onu küçədən çağırıb: "Axşam Qayıqçı babagilə gedəcəksən", - deyərək yaxşıca çimizdirmişdi. Atası işdən evə gələnəcən, əynində bayramlıq paltarı, pəncərə önündə gözləmişdi uşaq.

Evə girmədi atası, tələsirdi, tanışlarla uzaqdan salamlaşdı; küçələrdən elə keçib getdilər, sanki qovan vardı. Xeyli getdilər. Dəniz görünəndə sevindi uşaq. "Hə, gedək, - dedi atası, - az qalıb". Yoxuşu qalxıb sonra üzüaşağı gedəndə uşağa elə gəldi ki, qanadları çıxıb.

Qrafinin boğazından daşan su kimi yayılmış sarmaşıq çiçəyinin bürüdüyü bir hasarın önündə dayandılar. Dəniz görünmürdüsə də, qoxusu duyulurdu. Atası həyəcan içində sağa-sola baxdı. Dərindən nəfəs aldı, kim bilir, nə vaxtdan bəri budanmadığı üçün uzanıb yerə dəyən sarmaşıq çiçəyinin budaqlarını kənara çəkib, sınıq-salxaq qapını itələdi, içəri girdilər. Əvvəlcə quyunu gördü uşaq, bir də quyunun başındakı çiçəkləmiş nar ağacını. "Gözlə burda, mən bir baxım...", - dedi atası. Ayaq səsləri gah uzaqlaşır, gah yaxınlaşırdı bu anlarda.

Adını eşitdi: onu çağırırdılar. Atasının bir az əvvəl gözdən itdiyi tərəfə getdi, ağacların, sarmaşıq kollarının dövrələmə kölgə saldığı cığırla irəlilədi. Yarpaqların arasından günün şəfəqləri hərdənbir görünüb-yox olurdu. Narın köpüklü dalğalar qarşıladı uşağı.

Taxta oturacaqda üzübəri əyləşmiş yaşlı kişi onu gözləyirdi. Atası da onun yanındaydı. "Gəl görək, balaca kişi", - dedi həmin adam. "Qayıqçı baba səni çağırır, gəlsənə, - bunu isə atası dedi. - Elə hey maraqlanıb soruşurdun ha..."

Topa-topa qoyulmuş torların arasından keçib Qayıqçı babaya yaxınlaşdı. "Əlindən öp babanın", - dedi atası, uzadılan əli nazik, quru dodaqlarıyla öpdü uşaq. "Maşallah, maşallah..." - deyən yaşlı kişi, başını tumarladı uşağın. Qayıqçı babanın ayaqlarının yaxınındakı mis qazanın içində balıqlar o yana-bu yana üzürdülər. Uşağın gözü onlardaydı. Gümüş kimi parıldaşırdı balıqlar.

"Vaxt gəlib çatdı, eləmi?" - deyən Qayıqçı baba uşağa baxıb gülümsədi. "Elədir, - deyə cavab verdi atası. - Dörd yaşı düz dörd ay dörd gün əvvəl tamam olub". Qayıqçı baba uşağın əlindən yapışdı. "Balıq tutaqmı səninlə?" Uşaq həvəslə başını tərpətdi. "Getdik onda... Ya Allah!" - deyib ayağa qalxdı Qayıqçı baba.

Rəngi getmiş qayığı uşağın atasıyla birlikdə dənizə sarı basdılar. Atası uşağı qucağına alıb qayığa mindirdi. Qarmağı, balaca bir boş vedrəni uşağın böyrünə qoydu. "Görək sənin qismətində nə var: balığın böyüyümü, kiçiyimi..." - dedi Qayıqçı baba. Yol boyunca mətləbi anlatmışdı atası, amma uşaq yenə də bir anlıq təşviş keçirdi. Əllərini qoynunda çarpazladı.

Qayıqçı baba əllərində lələk-qələm kimi tutduğu avarları: "Ya Allah...", - deyərək çəkməyə başladı. Sanki dalğaya qarşı avar çəkmirdi, ağ bir kağıza yazı yazırdı. Su heç müqavimət göstərmədən, qayığa yol verir, o da üzüb gedirdi. Dodaqları boş durmurdu Qayıqçı babanın avarı hər çəkəndə başqa-başqa kəlmələr çıxırdı ağzından: "Ya Rəhman...", "Ya Rəhim...", "Ya Məlik..."

Sahili seyr edirdi uşaq: get-gedə uzaqlaşan evləri, ağacları, adamları, atasını görürdü... Hamısı kiçilib yox olmaqdaydı düşən axşamın rəngləri arasında. Uşağa elə gəldi, özləri də yoxa çıxacaqlar dənizin qoynunda. Günəşin üfüqə əyildiyini, axşamın rənglərinin dünyanı boyadığını gördü. Qayıqçı baba oxuduqca avarlar suya dalıb-çıxırdı. Yaşlı kişinin lap axırda "Ya Baqi...", "Ya Varis...", "Ya Rəşid...", "Ya Sabur..." deyib avarları buraxdığını gördü uşaq. Göyün bir-birinə calanan rənglərini izləyirdi gözlərilə; qayığa yeni minəndə baxdığı mavi buludlar dağılmaqda, sanki səmaya sarımtıl-boz bir çarşab sərilməkdəydi. Quşlar bir qaraltı kimi uçub keçirdilər, hansı quşlar olduğunu seçə bilmirdi uşaq.

Qayıq xeyli irəliləmiş, səma əməlli-başlı saralıb, baxdıqca adamı özünə çəkən, şirin bir dalğınlıq verən rəngə boyanmış, irili-xırdalı bütün binalar görünməz olmuşdu; üfüq cizgisini günbəz və minarə nişan verirdi. Minarədən səs ucaldı: "Tanrı uludur, Tanrı uludur..." Qayıqçı baba dodağının altında "Allahu əkbər... Allahu əkbər..." - dedi. Bir qarabatdaq uçub gəldi yanlarına, Qayıqçı baba tərəfdə dənizin səthinə elə rahatlıqla qondu, sanki kresloda oturmuşdu. "Şübhəsiz, bilirəm, bildirirəm, Tanrıdan başqa yoxdur tapacaq..." Qayıqçı baba da ara vermədən pıçıldadı: "Əşhədü ən la ilahə illallah..."

Neçə dəqiqə çəkdi bu qiyabi deyişmə - uşaq bunu bilmədi. Yalnız şəhər yox, sanki bütün yerüzü sükuta qərq olmuşdu. Dənizin üzərindəki hər şey bir kölgəydi artıq. Yenə də asta-asta avar çəkməyə başladı Qayıqçı baba. Avarların suya toxunanda çıxardığı səsə qulaq verdi uşaq. Qayığın ortasında, uşaqdan azca aralıda bir şam yandırdı Qayıqçı baba, uşağın qucağına isə namnazik bir kitab qoydu. "Bəsmələ"ni bilirsən? - soruşdu uşaqdan, o isə başını tərpətdi. "Söylə görüm onda". "Bismillah", - dedi uşaq. Qayıqçı baba da: "Bismillah", - dedi onun ardınca.

Saralmışdı kitab, kənarları didik-didikdi. "Aç görüm", - dedi Qayıqçı baba, uşaq açdı kitabı. Qayıqçı babanın dodaqlarının yenə tərpəşdiyini gördü uşaq, amma dediklərini eşitmədi. "Hərflərin sirri hörmətinə ... Bax bu, Əlifdir, - dedi Qayıqçı baba. Sən də de..."

Uşaq hərfə baxıb: "Əlif", - dedi.

"Bir yerə toplanmış hərflər hörmətinə... Bu, Be... - dedi Qayıqçı baba. - Nə oldu bu?" Uşaq dilləndi: "Be..."

"Ta Ha, Ya Sin, Ta Sin, Ta Sin Mim ilə bizə yönələn səadətə qovuşmaqda köməyimiz ol... Se... - dedi, dördüncü hərfi göstərəndə Qayıqçı baba. - Mən dedikcə təkrarla..." Uşaq da: "Se..." - dedi. "Pəltək kimi olsun dilin, - dedi Qayıqçı baba. - Dişlərinin arasına keçsin... Bax belə..." Dodaqlarını yana dartıb dilini göstərdi Qayıqçı baba. Uşaq bir-bir hərfləri dedikcə dodaqları hey tərpəşirdi yaşlı kişinin. "Kaf Ha Ya Əyn Sad kəm baxan gözlərdən qoruyar bizi..."

Suya daldı Qayıqçı babanın gözləri, suyun qaranlığına: bir çuxurda basdırılan kitablar gördü. Əliflərin, ötrələrin, nunların, əynlərin üstünün torpaqlandığını, kitabların çuvallara doldurulduğunu da gördü... Hərflərin yandırıldığını, ora-bura atıldığını, kilo-kilo satıldığını da... Ürəyi sıxıldı Qayıqçı babanın. Bədəni əsdi. At arabalarından zibilxanalara boşaldılan cildlər gördü. Səs-səsə verən helərin, vavların çığırtılarını eşitdi. Dillərə zəncirlər dolandığını gördü Qayıqçı baba. Dilinə bir acılıq yayıldı. Siçanların toz basmış kitabların üstündə gəzişib hərfləri gəmirdiyini, o hərflərdən mürəkkəb damdığını, mürəkkəbin dənizi qaraya boyadığını gördü. Qaranlıqdan qurtulmaq üçün: "Ya Haqq", - deyib köks ötürdü. "Kün"dəki Kaf hörmətinə, qoru məni..."

"İndi də bir az balıq tutaq", - deyib qarmağa əl atdı. Ucuna yem taxdı, ağzından çıxan "Ya Nəsib"lə bərabər, havada yelləyib dənizə atdı. Qarmağın sapını tutub gözləyəndə uşağa baxaraq: "Gəl yanıma", - dedi. Uşaq yıxılmaqdan qorxurdu, az qala iməkləyərək yaxınlaşdı. Qayıqçı babanın uzatdığı qarmaq sapını tutub gözləməyə başladı uşaq. Qaralan suya, dağılıb yox olan buludlara, orda-burda ulduza bənzər işıqları yanan evlərə baxdı. Əli keyiyirdi yavaş-yavaş. Narahat tərzdə qımıldandı. "Səbrli olmağa məcburuq", - dedi Qayıqçı baba. O namnazik kitabı yenidən açdı, başqa bir yeri göstərdi baş barmağıyla: "Boş dayanmaq olmaz, balaca kişi. Bu, Ha..." - dedi uşağa. "Ha" - dilləndi uşaq. "Boğazını gərməlisən bunu deyəndə... Bax belə..." Uşaq bacardığı tərzdə təkrarladı. "Ha Mim Əyn Sin Kaf bizi hifz edən sığınacağımız olsun, onun qarşısında dağlar da titrəyər..." Bir qağayı gəlib qayığın burnuna qondu. Uşaq diksindi bir anlıq. "Qorxma", - dedi Qayıqçı baba və hərfləri oxuduqca uşaq təkrarladı. Qayıqçı baba: "Bu, Nundur", - dedi uşağa, o isə başını tərpətdi. Uşağa elə gəlirdi ki, qağayı bayaqdan gözlərini ona zilləyib. "Nun" - dedi, nəhayət. "Kaf, Nun, Ha Mim surələri hörmətinə..." Qağayı başını sağa-sola çevirdi. "O da dərs öyrənməyə gəlib, bir bax...", - dedi Qayıqçı baba. "Amma o, quşdur axı...", - uşaq dilləndi. "Onun da öz dili, öz hərfləri var" - dedi Qayıqçı baba. "Əlif Lam Mim Ra ilə başlanan surələrin sirri və İsmi-Əzəmin nuruyla..." Uşaq qarmağın sapını tutan əllərinin boşaldığının fərqinə vardığı an hansısa qüvvə qarmağın ucunu aşağı çəkməyə başladı; qarmağın sapını bərk tutmağa çalışan uşaq təlaşlı səslə: "Balıq! - dedi. - Balıq gəlib". Qayıqçı baba sakitcə qarmağın sapını ondan aldı: "Görək nə tutmusan?" Qarmağı çəkdilər, lap ucda çabalayan balığa dikildi uşağın baxışları. "Çox balacadır, - dedi Qayıqçı baba, - bunu buraxaq, böyüsün, sonra yenə tutarsan". Gözlərini suya zillədi uşaq. "Dilxor olma", - dedi yaşlı kişi. Sonra qarmağı bayaqkından da bərk yellədib yenidən dənizə atdı və dilindən eyni kəlmələr süzüldü. "Biz həmişə sənin göndərdiyin balıqları yeyirik", - dedi uşaq. Qayıqçı babanın çox xoşuna gəldi bu. "Nuş olsun! - dedi. "Sən, əslində, çox böyük adamsan. Anam belə deyir". Qarmağın ipinin dənizə girdiyi nöqtəyə dikildi yaşlı kişinin gözləri. "Yox, - dedi, - biz böyük deyilik..."

Yenidən kitaba çevrildi gözləri. "Bu, Sin...", - dedi Qayıqçı baba, uşaq da təkrarladı: "Sin..." "Bu isə Şin... - dedi bu dəfə Qayıqçı baba. - Qardaş kimidirlər, eləmi?" "Bəli, - dedi uşaq. - Oxşayırlar". "O hərflər Mərrix ulduzu qədər alidir, hər cür xeyir əməl onlarla tamamlanır... Bu, Lam-Əlif, bu da Ye...", - deyib sonuncu hərfləri də göstərdi, uşaq təkrarladı. "Gəl qucağıma görüm...", - dedi Qayıqçı baba. Kitabı kənara qoydu, hər ikisi birlikdə tutdular qarmağın sapını. "Hiss edirsənmi?" - soruşdu Qayıqçı baba. Bayaqkına bənzər bir qüvvə aşağı dartırdı qarmağı. Budəfəki daha güclüydü amma. Anasından eşitdiyi nağıllardakı divlər, əjdəhalar düşdü uşağın yadına, diksindi nədənsə. "Çəkək görək...", - dedi Qayıqçı baba. Birlikdə çəkdilər. "Uskumru!" - uşaq sevincək dilləndi. "Afərin! - dedi Qayıqçı baba. - Adını bilirmişsən". "Sən ən çox bu balıqdan göndərirsən...", - dedi uşaq. Balaca vedrəni suya salıb doldurdu Qayıqçı baba, balığı qarmaqdan çıxarıb suya salırdı ki, fikrindən daşındı: "Bunu sən elə, - dedi uşağa. - Möhkəm tut". Çırpınan balığı tutdu uşaq. Diri balığın sürüşkənliyini ovuclarında hiss etdi, dərhal da onu vedrəyə buraxdı, həmin an üzünə su sıçradı. "Hə, di qayıdaq daha", - dedi Qayıqçı baba. Halbuki uşaq bu "dənizdə qeyb olmaq" macərasının hələ çox uzun sürəcəyini düşünmüşdü. Göy üzünə, ulduzlara baxdı uşaq. Suya dalıb-çıxan avarların səsini dinlədi. Namnazik kitabı açıb, bir qarşı sahilə baxdı, bir də hərflərə, səmaya, günbəzlərin sezildiyi yerə və... öyrəndiklərini oynadığı misketlər kimi bir minarənin yanında sıraya düzdü: "Əlif, Be, Te, Se..."

(Seyfəddin Hüseynlinin tərcüməsində)

Müqəddər Gəmiçi

525-ci qəzet .- 2025.- 23 avqust (№150).- S.20.