Sözü yaşatmaq, sözdə yaşamaq...

Söz yaşadır, sözdə yaşayanların ömrü sözlə tarixləşir və zaman-zaman xatirələrdə də yaşadılır, tarix də yaşadır. Şərt odur ki, söz dürüst söz olsun. Dürüst söz deyənlər tanıyanların da, tanımayanların da sözdaşı kimi ehtiramlarla əhatələnir. Sağlığında özü, son nəfəsindən sonra - ruhu. Əvəz Allahyar oğlu Rzayev belə ömür yaşadı - sağlığında özü bir sevgiyə ünvan olmuşdu, son nəfəsindən sonra bu ünvan ruhudur...

Əvəz Allahyar oğlu Rzayev jurnalist idi, redaktor idi, el-obanın da, özünün də ötən-keçən, itkin düşən zamanlarının acılarla yazılmış tarixlərinin, gözlənilən qələbələrinin ruh carçısı idi.

Onun ömrü hələ də qəzet səhifələrində - tarixdə yaşayır, yaddaşlardadır...

Əvəz müəllimin ömrü doğulduğu torpağın tale yazısına çox bənzəyir. Bu ömür çətin, keşməkeşli, yurd itkisinin göz yaşlarıyla yoğrulmuş, lakin heç vaxt ümidini itirməyən bir ömürdür.

Əvəz Allahyar oğlu 1938-ci ildə Zəngəzur elinin dilbər guşələrindən biri olan Zəngilan rayonunun Orta Yeməzli kəndində kolxozçu ailəsində anadan olmuşdu. Uşaqlıq illəri çox məşəqqətli keçmişdi. Erkən yaşlarından qardaş itkisiylə, sonra valideyn itkisiylə, mərhumiyyətlərlə, yoxsulluqla üzləşsə də, ağrılar onu əyə bilmədi. Ruhən möhkəmləndi Əvəz, qəlbi böyüdü, ruhu mətinləşdi...

Uşaqlıqdan gördüyü bu acılar, sanki onun qələmindən axan sətirlərin mayasına çevrildi. Əvəz müəllimin ilk yazılarında da bu ağrıların izləri vardı. Elə bil o, sözlərlə yurduna qayıdırdı, itirdiklərini qələmi ilə axtarırdı. Həyatının ən sərt illərində belə yazırdı....

1954-cü ildə Kilətağ kənd orta məktəbini bitirdi, bir müddət kənddə kolxozda dizinfektor işlədi. 1955-ci ildə xətrini əzizləyənlərin məsləhəti ilə Bakı şəhərində "Qızıl Şərq" mətbəəsində mürəttiblik peşəsinə yiyələndi, bir müddət mürəttib işlədi.

O illərdə şəhər mühiti gənclərin maraq dünyasını da işıqlandırırdı, niyyətlərinin yolunu da, maraqlarına da işıq salırdı. Bəzən düşüncələrdə titrəyişlər də yaradırdı. Belə titrəyişlər torpaqla bağlı olurdu; çoxu şəhərin qaynarlığını sabahlarının rəvanlığı bilirdi. Bu qaynarlıqdan kəndə - torpağa həvəsiyənlər də olurdu. Belə həvəs ötərgi həvəsə bənzəmirdi - illəri belə ömürləşdirmək niyyətinə dönürdü. Əvəz Allahyar oğlu Zəngilana qayıtdı, ruh cana qayıdan təki qayıtdı...

Sözə bələdliyinin nəticəsiydi ki, rayon qəzetində maraqlı, oxunaqlı məqalələri dərc olunurdu. Bəyənilirdi.

Rayonda nəşr olunan "Stalinçi", "Zəngilan kommunisti" qəzetlərində maşinistka-mühasib, 1956-cı ilin dekabrından 1962-cı ilin mayınadək Zəngilan rayon xalq məhkəməsində katib işlədi.

1962-ci ilin mayında Zəngilan rayon komsomol komitəsində ümumi şöbə müdiri vəzifəsinə irəli çəkildi. 1963-cü ilin sentyabrına kimi burada işlədi. Söz mehrləşdiyi ürəyi öz cazibəsinə salır - ürək sözü yaşada-yaşada özünü yaşadır. Sözün ucalığını duyanlar üçün yaşam fəlsəfəsidi bu: sözü sevdinsə, yaşadacaqsan, yaşadacaqsansa, söz də səni yaşadacaq. Yüz illərlə belə olub, indi də belədir. Əvəz Allahyar oğlu sözə bağlanmışdı, sözün işığını görürdü, nə yazırdısa, bu işıqda yazırdı. Bu işıq onun həyatının axarını dəyişdi - Əvəz Əliyar oğlunu sözün əsgəri elədi. 1965-ci ildə S.M.Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) jurnalistika fakültəsinin qiyabi şöbəsinə daxil oldu. 1970-ci ildə ali təhsilini başa vurdu, son nəfəsinə kimi jurnalist ömrü yaşadı...

Zəngilan işğal olundu. Ruhu Zəngilana bağlı olanların ruhu üyüşdü...

Əvəz Rzayev 1963-cü ilin sentyabrından 1994-cü ilin martınadək Zəngilan rayonunda çıxan "Kənd həyatı" qəzetində xüsusi müxbir, ədəbi işçi, şöbə müdiri, redaktor müavini və redaktor işlədi. 1993-cü ilin oktyabrın 29-da Zəngilanın işğalından sonra Ermənilərin elan etmədən başladığı müharibədə Əvəz Allahyar oğlunun özü də, sözü də əsgər idi - döyüşürdü. Zəngilanı müdafiə etmək mümkün olmadı, Zəngilan işğal olundu. Zəngilanda da qaçqınlıq tufanı talelər qaraltdı, ömürlər üzdü... Əvəz müəllim gündüzlər xəyallarında, gecələr yuxularında yaşatdığı Zəngilandan uzaqlarda - Bakıda "Demokratiya", "Azərreklam", "Arı" , "Qanun keşiyində", "Gələcək" qəzetlərində redaktor, "Kəndin səsi", "Düzü-düz, əyrini-əyri"qəzetlərində məsul katib, Azərbaycan Ziyalılar Cəmiyyətinin və Ziyalılar Universitetinin orqanı olan "Ziyalı" qəzetində baş redaktor müavini və rektorun köməkçisi vəzifələrində işlədi.

Ziyalılar Universitetinin jurnalistika və hüquq fakültələrinin müəllimi oldu. 1997-ci ilin sentyabrından ömrünün sonuna kimi "Təzə həyat" qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru işlədi...

Əvəz Rzayevin jurnalistikaya gəlişi bir təsadüf deyildi. "Kənd həyatı" qəzetində çalışdığı illərdə hər cümləsində doğma el-obanın nəfəsi vardı, hər sətrində Zəngilanın çaylarının, dağlarının, meşələrinin, bulaqlarının səsi eşidilirdi, bərəkətli torpaqlarının hərarəti duyulurdu.

1980-ci ildən Azərbaycan Jurnalistlər İttifaqının üzvü olan Əvəz Rzayevin 90-cı illərdəki yaradıcılığı Bakı ədəbi mühitində daha da püxtələşdi. "Əmimoğlumun sərgüzəştləri", "Zəngilan gülməcələri", "Bilməli, gülməli əhvalatlar", "O gecə", "Mənim ömür kitabım" kitabları oxucular tərəfindən maraqla qarşılandı.

Əvəz müəllimin məqalələri tərbiyə edirdi, düşündürürdü, hərdən güldürürdü də. Onun yaradıcılığı, Zərdabi demişkən, zamanın ayinəsi idi...

Əvəz müəllim "Əmimoğlumun sərgüzəştləri", "Zəngilan gülməcələri" və "Bilməli, gülməli əhvalatlar" kitablarında Zəngilanda gördüyü, eşitdiyi gülməli əhvalatları peşəkarlıqla qələmə alaraq "eldən aldığını elə qaytarmağa" nail olub. Məqalələrində, eləcə də satirik hekayələrində cəmiyyətdə müşahidə etdiyi nöqsanlar kəskin tənqid olunur, "buqələmunlar", ucuz şərəf və şöhrət üçün dostlarını belə güdaza verənlər, tutduğu yüksək vəzifəyə layiq olmayanlar, rüşvətxorlar, savadsız məmurlar, mənəviyyatımıza yük olanlar şirin yumor hissi və satiranın gücü ilə ifşa olunurdu. Əvəz Rzayev Cəlil Məmmədquluzadə ədəbi məktəbinin davamçısı idi.

Əvəz müəllim şəhid atası idi. "O gecə" kitabında Zəngilanın müdafiəsində dəfələrlə fərqlənən, 1993-cü il avqustun 24-də növbəti döyüş əmrini yerinə yetirməyə gedərkən yolda maşınına yanacaq dolduranda partlayış nəticəsində faciəli surətdə həlak olan polis baş leytenantı Faiq Rzayevin döyüşlərdə göstərdiyi igidliklərdən və onu tanıyanların xoş sözlərindən bəhs edir. Faiq Əvəz müəllimin oğlu idi. Yazıçı Əlibala Hacızadənin yazdığı kimi, Əvəz müəllim "...bu kitabını əziz Faiqinin xatirəsinə həsr etməklə, özünün vicdanlı qələmi ilə öz balasının xatirəsini əbədiləşdirə biləcək əzəmətli, zamanın, düşmənin dağıda bilməyəcəyi gözəl bir heykəl yonub hazırlayıb. Qələmin sehrilə yapılmış heykəlləri isə heç kim, heç nə uçura bilməz..."

"Mənim ömür kitabım" fədakar jurnalist Əvəz Rzayevin 60 illik ömrünün acılı-şirinli xatirələrinə həsr edilib. Avtobioqrafik kitabdır. Bu kitab həm də bir elin, torpağın salnaməsidir. Hər sətrində Zəngilanın torpaq qoxusu duyulur. O, öz ömrünü yazarkən, əslində, hamımızın keçdiyi bir yolu - müharibəli, didərginli, lakin ümidli yolu yazıb. "Hər kəsin öz taleyi, öz qisməti var" - deyən mübariz yazıçı- publisist gələcəyə ümidini itirmədiyini, Zəngilana, doğulub boya-başa çatdığı Orta Yeməzli kəndinə qayıdacağına inanırdı...

Amansız qədər amansız olan qəfil ölüm yurdsevər insan Əvəz Rzayevin müqəddəs arzusunu ürəyində qoysa da, ata-baba torpaqlarımız Müzəffər Ali Baş Komandan cənab Prezident İlham Əliyevin sərkərdəliyi ilə, əsgər və zabitlərimizin qəhrəmanlığı və xalqımızın birliyi sayəsində azad edildi. Əvəz Rzayevin, onun sevimli övladı, döyüş dostum Faiq Rzayevin və bütün şəhidlərimizin ruhları narahatlıqdan qurtardı...

Mən 1980-ci ilin noyabrın 10-dan Zəngilan rayon komsomol komitəsində şöbə müdiri işləməyə başlayandan 1993-cü ilin oktyabrınadək Əvəz müəllim daxil olmaqla rayon qəzetinin aparıcı yazarları ustad jurnalist Mürsəl Qocayev, dəyərli ziyalı və jurnalist Şükür Şükürov (dünyasını dəyişənə kimi), tanınmış şair, yazıçı-publisist Salam Cavadlı və əsərlərini səngərdə yazan tarix üzrə fəlsəfə doktoru, ehtiyatda olan polkovnik, istedadlı yazıçı-publisist Lətif Şüküroğlu ilə müntəzəm yaradıcılıq əlaqələrimiz oldu. Bu əlaqələr bu gün də Lətif Şüküroğlu və Salam Cavadlı ilə davam etməkdədir. Səmimi deyə bilərəm ki, adlarını çəkdiyim jurnalistlərin hər birinin, Əvəz müəllimin isə xüsusilə mənim yaradıcılığımın formalaşıb cilalanmasında əvəzsiz xidməti olub. Əvəz müəllim çalışırdı ki, hər həftə mənim yazılarım rayon qəzetində dərc olunsun. Bundan əlavə, Əvəz müəllim Zəngilan rayon xalq nəzarət komitəsinin (RXNK) ştatdankənar şöbə müdiri kimi hara gedərdisə, mənim də həmin tədbirdə iştirak etməyim üçün lazımi xahişlər edərdi. Bildirərdi ki, bir yerdə olanda qanunların pozulmayacağına inanır, özünü daha güclü hiss edir və rahatlıq tapır. Mənim bir neçə dəfə RXNK-nin qiymətli hədiyyələri ilə mükafatlandırılmağıma nail olmuşdu. Mətbuat günündə "Kənd həyatı" rayon qəzetinin ştatdankənar müxbiri kimi fəxri fərman ilə təltif olunmuşam.

Yaradıcılıq əlaqələrimiz Bakıda da davam edib. İmkan daxilində dəvət etdiyi tədbirlərdə iştirak etmişəm, qəzetlər üçün materiallar hazırlamışam. 1998-ci il mayın 14-də anam qəfildən dünyasını dəyişəndə onun böyük ürək sahibi olduğunu bir daha gördüm. Anamın ilinə bir ay qalanda - 1999-cu il aprelin əvvəlində məndən anam haqqında məlumatları hazırlamağı və ona çatdırmağımı xahiş etdi. Həmin müddətdə təsisçisi və redaktoru olduğu "Təzə həyat" qəzeti maliyyə problemlərindən cap edilmədiyinə görə anam haqqında yazdığı anım yazısını dostunun redaktor olduğu qəzetin 1999-cu il aprel nömrəsində dərc etdirdi. "Təzə həyat" qəzeti çap edilməyə başlayan kimi məni redaksiya heyətinə daxil etdi, anamın topladığım 20-yə yaxın bayatısını və mənim yazımı dərc etmişdi. Hər nömrədə yazımı dərc edirdi. Təəssüflər olsun ki, əsən ölüm yeli dostumu, elimizin-obamızın layiqli ziyalısını aramızdan tez apardı...

Mətbuat sahəsindəki uzun illər səmərəli fəaliyyətinə və yaradıcılıq uğurlarına görə "Qızıl qələm" mükafatına, "Kəmaliyyə" və "Nailiyyət" diplomlarına, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin "Həsən bəy Zərdabi" mükafatına, Mətbuat və İnformasiya Nazirliyinin, Respublika Mətbuat Fondunun, Zəngilan rayon partiya komitəsinin və icra hakimiyyətinin fəxri fərmanlarına layiq görülmüşdü.

Əvəz Rzayevin həyat və fəaliyyəti, təsisçisi və redaktoru olduğu "Təzə həyat"qəzetinin adı Mediya-Azərbaycan kitabına daxil edilmiş, KİVİHİ jurnalistlərinin və mətbuat təəssübkeşlərinin könüllü birliyi kimi ona ölkə daxilində və xaricdə müstəqil fəaliyyət statusu verilmişdi...

Bu illər həyatın istisini-soyuğunu görmüş, zamanın vaxtsız əsən küləklərinin qarşısında heç vaxt əyilməyən, dəyişməyən, həmişə yaxşıya yaxşı, pisə pis deyən Əvəz Rzayevin qəlbi həmişə torpaq sevgisi, yurd istəyi ilə dolu idi. Söhbətlərimizdə həmişə deyərdi: Zəngilana qayıdan günü dizin-dizin sürünəcəm, oğlum Faiqin məzarına sarılacam"...

1999-cu il yanvarın 6-da köçdü dünyadan.

Əvəz Rzayevin sözü ilə əməli bütöv idi. Həyatın içindən gəldiyinə görə həyat həqiqətlərini yazmaqdan zövq alırdı. Həmişə haqqa-ədalətə güvənən, vicdanının səsinə qulaq asan, gözəgörünməyən qara qüvvələrə qarşı çox ciddi və kəskin mübarizə aparan, daim ulu Tanrını özünə arxa-kömək bilən, ağır zəhmətinə, səmərəli əməyinə və bacarığına arxalanan, dünyanı bütün rəngləri ilə görən Əvəz Rzayev onu aydın dərk edərək düşündüyü kimi öz rəngində yaddaşlara köçürürdü.

Yaddaşlarda Əvəz Rzayevə aid olan yaşarı xatirələr də var...

Bayram MƏMMƏDOV

Ehtiyatda olan polkovnik-leytenant, Əməkdar müəllim

525-ci qəzet .- 2025.- 26 avqust (№151).- S.15.