Oxumadıqlarım yandırar məni...

Esse

Hər birimizin kitab rəfində illərlə toxunulmadan qalan kitablar var, yəqin ki. Bəzilərini hədiyyə veriblər, bəzilərini maraqla alıb kənara qoymuşuq, bəzilərini isə sadəcə "bir gün oxuyaram" ümidi ilə saxlamışıq. Amma bu qaynar həyat, bitib tükənməyən qayğılar, heç bitməyən öhdəliklər zamanımızı özümüz də hiss etmədən elə oğurlayır ki, əlimiz işdə, gözümüz və könlümüz isə oxuya bilmədiyimiz kitabların yanında bir-birimizə həsrətlə yola veririk ömrü. Bu o kitablardır ki, onların səhifələri hələ açılmayıb, lakin varlıqları ilə bizə çox şey deyirlər. Oxumadığımız kitablar sanki evimizdə səssiz yaşayan qonaqlardır - danışmırlar, amma mövcudluqları ilə bizə təsir etməkdən də qalmırlar.

Kitab elə bir möcüzəvi varlıqdır ki, o, həmişə, hər yerdə, bütün situasiyalarda az və ya çox dərəcədə həyatımıza təsir edə bilir, iz buraxır; onu oxusaq da, oxumasaq da... Bəzən heç vərəqləmədiyimiz kitabların mövcudluğu belə düşüncə aləmimizi formalaşdırmağa kifayət edir.

Əslində, kitab yalnız oxunanda yox, həm də "oradadır" əminliyi ilə bizə təsir edir. Evdəki kitab rəfi sadəcə ara-sıra tozunu aldığımız kağız yığını deyil - o, bizim daxili dünyamızın, seçimlərimizin, arzularımızın güzgüsüdür. Oxumadığımız kitablar həmin arzuların təxirə salınmış formasıdır. Onlar sanki sabaha saxladığımız söhbətlərdir, görüşmədiyimiz dostlardır, yazılmamış məktublardır.Sanki hər biri gələcəkdə bizə deyəcək sözünü gözləyir sonsuz səbrlə, təmkinlə. Bəlkə də biz onları məhz oxumadığımız üçün bu qədər dəyərlidirlər - çünki içlərində hələ də açılmamış sirr daşıyırlar.

Hər kitab oxunmasa da, bəzən adının özü həyatımıza toxunmaq üçün bəs edir. Məsələn, Dostoyevskinin "Cinayət və cəza"sını heç vaxt oxumayan biri belə, onun adını hər eşidəndə günah və vicdan haqqında düşünə bilər. Qabriel Qarsia Markesin "Yüz ilin tənhalığı"nı əlinə almayan insan belə, "tənhalıq" sözünün səslənməsində öz həyatının bir kölgəsini görə bilər. Bu kitablar oxucunun zehnində sanki mövcudluq effekti yaradır, ona istiqamət verir. Deməli, bəzən kitabı açmaq lazım deyil - o, onsuz da bizə öz mesajını göndərir.

Oxumadığımız kitablar bizim mədəni kimliyimizin bir hissəsidir. Çoxumuzun evində "gözləyən kitablar" siyahısı var və o siyahı bir növ şəxsi bioqrafiyanın yazılmamış səhifələridir. İnsan hansı kitabları oxumayıbsa, onun haqqında da çox şey deyə bilərik. Məsələn, kiminsə evində oxunmamış tarixi kitabların olması onun tarixə marağını göstərir. Kiminsə kitab rəfində toz basmış poeziya kitabları varsa, demək o, hələ də özünün həssas tərəfini oyatmağa cəsarət etməyib.

Oxumadığımız kitablar sanki bizə səssiz müraciət edən obrazlardır. Onlar "Məni oxu, mənim sənə deyəcək çox vacib sözlərim var"- deyə pıçıltı ilə səslənir. Amma biz bu qaçaqovlu həyatın dolanbaclarında onları oxumaq üçün ayrıdığımız zamanı da salıb itiririk, beləcə onları susdurur, təxirə salır, ertələyirik. Həyatımızdakı insanlar kimidir oxumadığımız kitablar - bəzi görüşlər, bəzi söhbətlər də vaxtında baş tutmur və onlar da bizim taleyimizdə oxunmamış səhifələr kimi qalır.

Oxumadığımız kitablar həm də "potensial həyat" deməkdir. Onların içindəki dünyalar hələ bizim üçün bağlıdır, amma mövcuddur. Sanki qapısı kilidli otaqlar kimidir: içərisində bizi gözləyən yeni bir insan, yeni bir düşüncə, yeni bir duyğu var. Oxumadığımız kitabların çoxluğu həm də gələcəyimizdə nə qədər ümid, nə qədər yol olduğunu göstərir.

Ən nəhayət, oxumadığımız kitablar bizə bir həqiqəti xatırladır: insanın bütün kitabları oxumağa ömrü yetməz. Həyatın özü də oxunmamış səhifələrlə doludur. O səhifələri oxumağa, anlamağa insan oğlunun ömrü yetərmi ki?! Amma oxumadığımız səhifələrin varlığı həyatın sirrini qoruyur. Çünki insan bəzən oxuduqlarından çox, oxuya bilmədiklərinin həsrəti ilə yaşayır. Mərhum şairimizin ruhundan üzr istəyərək misrasını mövzumuza uyğunlaşdırsaq, "sonraya saxladım çox kitabımı, oxumadıqlarım yandırar məni..."

Bəlkə də elə buna görə oxumadığımız kitablar həyatımızda görünməz, amma güclü bir rola malikdir: onlar arzularımız, hələ üzə çıxmamış tərəflərimiz, gələcək ümidlərimiz və hələ qurulmamış xəyallarımızdır.

Məncə, ən böyük təsəlli də məhz budur: oxumadığımız kitablar həmişə bizimlədir, həmişə bizi gözləyirlər. Və bəlkə də, bir gün onların səhifələri taleyimizlə üst-üstə düşəcək, kim bilir...

Şahanə Müşfiq

525-ci qəzet .- 2025.- 30 avqust (№155).- S.14.