Evdar kişi və evdar qadın

Qızımız Ediz Dərinin bir yaşı tamam oldu, artıq uşaq bağçasına gedir. Mən də təxminən səkkiz ay davam edən atalıq məzuniyyətindən sonra yenidən işə qayıtmışam. Bəli, İsveç qanunları qadınların analıq məzuniyyəti kimi, kişilərin də atalıq məzuniyyətini tanıyır.

Bu səkkiz ay mənim üçün həm şəxsi, həm də intellektual baxımdan çox dəyərli bir təcrübə oldu. Çünki qızımla vaxt keçirməklə yanaşı, uzun illər oxuduğum bir nəzəriyyəni gerçək həyatda sınamaq və təsdiqləmək imkanı qazandım. Sadə dillə desək, toplumda "evdar xanım" və "analıq" kimi rollar çox vaxt qadının təbiətinə məxsus xüsusiyyətlər kimi təqdim olunur. Halbuki bu təsəvvür tam olaraq həqiqəti əks etdirmir, daha çox tarixi və sosial şərtlərin nəticəsində formalaşan bir anlayışdır.

Bu müddətdə Ediz Dərinlə bağlı əsas məsuliyyət məhz mənim üstümdə idi. "Əsas məsuliyyət" dedikdə həm əməli, həm də zehni yük nəzərdə tutulur. Əməli işlər mənim üçün əvvəldən tanış idi - böyük oğlumuz Teoman Savalanın qayğısına həyat yoldaşım Əzra ilə birlikdə qalmışam. Amma zehni məsuliyyət, yəni uşaqla bağlı bütün planlama, qayğı, narahatlıq daha çox Əzranın üzərində olurdu. Bu dəfə isə balans dəyişdi.

Əməli işlər əlbəttə ki, yorucudur, lakin zehni yüklənmə tam başqa bir xarakter formalaşdırır. Uşağı yedizdirmək və geyindirmək sadəcə icra yönümlü işlərdir. Amma bu işləri uzun müddət planlamaq, davamlı olaraq uşağın ehtiyaclarını düşünmək, sağlamlığını izləmək, yeməyini, geyimini, yuxusunu, həkimini, xəstəliyini və s. nəzərə almaq insanın zehnini fasiləsiz məşğul edir. Bu isə zamanla fərqli bir düşüncə tərzi və davranış modeli yaradır.

Bütün bunlara evin digər işlərini də əlavə edin: təmizlik, alış-veriş, yemək bişirmək, paltar yumaq və s. Bu işlərin yaratdığı zehni yükün təsiri daha da aydın görünür. Məhz bu davamlı zehni və əməli təkrarlanma insanı "evdar" edir.

Demək istədiyim odur ki, "evdar olmaq" qadının təbiətindən doğan bir xüsusiyyət deyil; mühitin, adət-ənənənin, rol bölgüsünün və daimi məsuliyyətin meydana gətirdiyi bir haldır. Eyni şəraitdə kişilər də çox rahatlıqla "evdar kişi" ola bilirlər. Mənim də yaşadıqlarım bunun bariz nümunəsi oldu. Hətta bəzən özümü müşahidə edəndə anamın ev xanımı kimi göstərdiyi həssaslıqların məndə də formalaşdığını hiss edirdim.

Bu məsuliyyətin başqa bir nəticəsi isə uşağın sənə bağlanmasıdır. Çünki günün böyük hissəsini səninlə keçirir, özünü sənin yanında daha güvəndə hiss edir. Ediz Dərindən bunu açıq şəkildə görürdüm: bir müddət yalnız mənimlə yatmaq istəyirdi və ağlayanda ən çox mənim qucağımda sakitləşirdi. İşə qayıtdığım ilk günlər həm mənə, həm də ona çox çətin oldu.

Bəs çox eşitdiyimiz o "ana məhəbbəti" nədir? Yoxsa bu duyğu bioloji olduğu qədər, sosial məsuliyyətin və zaman içində formalaşan ünsiyyətin də məhsuludur? Qadınlarda bu duyğunu gücləndirən amillərin nə qədəri bioloji, nə qədəri tarixi prosesin nəticəsidir? Bu suallara qəti cavab vermək çətindir. Amma bir şey aydındır: uşaqla davamlı ünsiyyətdə olmaq, onun məsuliyyətini daşımaq bu bağlılığın yaranmasında əsas rolu oynayır. Deməli, eyni məsuliyyət kişidə də uzun müddət davam etdikdə, "ana məhəbbəti"nə bənzər - bəlkə də onunla eyni səviyyədə - "ata məhəbbəti" meydana çıxır.

Evdarlıq və analıq rollarının özündə böyük dəyər var. "Feminist ata" kimi həm evdar kişi olmaq, həm də ata məhəbbətini dərindən yaşamaq müsbət bir təcrübədir. Mənfi olan isə qadının sosial-iqtisadi həyatını məhdudlaşdırmaq, bu işlərin qadının "təbii rolu" kimi qəbul edilərək ona məcburi şəkildə yüklənməsidir.

Ədalət və bərabərlik ailənin ən güclü təməllərindən biridir.

Yöteborq, İsveç

Duman RADMEHR

525-ci qəzet .- 2025.-2 dekabr(№219).- S.14.