"Renessans"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı muzeyşünas Türanə Məhərrəmlidir. Müsahibimizlə tanınmış rəssam Cəmaləddin İsmayılovun "Renessans" əsəri haqqında danışmışıq.

Cəmaləddin İsmayılov Azərbaycan rəssamlıq mühitinin tanınmış simalarındandır və xüsusilə tarixi mövzular, döyüş səhnələri və monumental kompozisiyalar üzərində işləməsi ilə seçilir. O, uzun illər AMEA-nın Tarix İnstitutunda çalışıb, həm elmi, həm də yaradıcılıq sahəsində paralel fəaliyyət göstərib. Rəssamın yaradıcılığında əsas istiqamət insanın mədəni kimliyini və tarixi yaddaşını bədii vasitələrlə ifadə etməkdir. Onun əsərlərində realist təsvir, simvolik yanaşma və çoxqatlı kompozisiya özünü göstərir. Beynəlxalq və yerli sərgilərdə iştirak edən rəssamın işləri şəxsi kolleksiyalarda saxlanılır. "Renessans" əsəri onun mədəniyyətlərarası dialoqa əsaslanan ən mühüm işlərindən biri hesab olunur.

- Cəmaləddin İsmayılovun "Renessans" əsərində milli və bəşəri mədəniyyətlərin bədii sintezi necə işlənib?

- "Renessans" əsəri rəssamın uzun illər dünya sənəti və Azərbaycan mədəniyyəti üzərində apardığı müşahidələrin nəticəsi olaraq meydana çıxıb. Rəssam Avropa Renessansının ideyalarını - insanın yenidən kəşfi, humanizm və sənətə verilən yüksək dəyəri - Azərbaycan mədəniyyətinin inkişaf mərhələləri ilə paralel düşünüb. Əsərin ideya təməli həm də ölkədə gedən mədəni dirçəliş prosesləri ilə bağlıdır. Rəssam iş zamanı İtaliya və Niderland məktəblərinin klassik üsullarına, işıq-kölgə həllinə və perspektiv prinsiplərinə müraciət edib. Bununla yanaşı, əsərdə Şərq miniatür sənətinin dekorativliyi və Azərbaycan ornamentikasının ruhu da hiss olunur.

Müasir Azərbaycan təsviri sənətinin diqqətçəkən nümunələrindən biri olan Cəmaləddin İsmayılovun "Renessans" adlı əsəri milli və dünya mədəniyyətinin simvolik qatlarını özündə birləşdirən çoxşaxəli kompozisiya ilə seçilir. Rəssam bu əsərdə bir millətin yaddaşını, tarixi enerjisini və mənəvi oyanışını vahid vizual məkanda cəmləyərək "dirçəliş" ideyasının bədii ifadəsini yaradır. Tablonun ən mühüm cəhətlərindən biri odur ki, burada müxtəlif dövrlərin, müxtəlif mədəniyyətlərin və fərqli ideoloji dünyaların nümayəndələri bir araya gətirilmiş, beləliklə, zamanlararası dialoq yaradılıb. Bu yanaşma "Renessans" adının mahiyyətinə uyğun olaraq yenilənmə, aydınlanma və intellektual yüksəliş ideyasını daha da gücləndirir.

- Əsərin rəng həlli necədir?

- Rəng həlli onun ideya yükünün əsas daşıyıcısıdır. Rəssam qızılı, isti kərpic və dərin qəhvəyi tonlardan istifadə edərək həm klassik Avropa ikonoqrafiyasını xatırladan, həm də Şərq sənətindəki metafizik işıq təsəvvürünü yaradan fon qurub. İşıq-kölgə münasibətləri renessans üslubuna uyğun dramatik şəkildə verilib. İsti və soyuq tonların harmoniyası əsərin emosional təsirini artırır və tamaşaçını mərkəzi obrazlara yönəldir.

- Bəs kompozisiyada əsərin ideyası necə işlənib?

- Kompozisiya çoxfiqurlu və çoxqatlıdır, bu isə əsəri həm vizual, həm də məna baxımından zəngin edir. Mərkəzi fiqur kompozisiyanın ideya nüvəsidir və bütün digər elementlər bu nüvəyə doğru istiqamətlənir. Perspektiv həlli klassik akademik qaydalara söykənsə də, fiqurların ritmi və dinamizmi daha modern təsir yaradır. Kompozisiyada aşağı və yuxarı hissələr arasında balans qorunur, fiqurların jestləri, baxış xətləri və işıq istiqamətləri vizual harmoniyanı gücləndirir.

Əsərdə xüsusi yer tutan Dədə Qorqud obrazı türk dünyasının mənəvi köklərini simvolizə edir. Bu fiqur yalnız bir dastan qəhrəmanı deyil, həm də xalqın müdrikliyinin, birliyinin və əxlaq kodeksinin vizual təcəssümüdür. Onun tabloda görünməsi Azərbaycan mədəniyyətinin ən qədim qatlarına - şifahi ədəbiyyatın və Oğuz mədəniyyətinin arxaik yaddaşına istinad kimi qiymətləndirilir. Dədə Qorqud əsərin ideya yükünü daşıyan mənəvi sütun rolunu oynayır. Kompozisiyada əhəmiyyətli yer tutan digər motiv Nizami Gəncəvinin "Xəmsə"sidir. Rəssam bu obraz vasitəsilə Şərqin elm, düşüncə və fəlsəfi dərinliklə dolu renessansını xatırladır. Nizaminin əsərləri bəşəri ideallar, ədalət, məhəbbət, irfan və hikmət üzərində qurulduğuna görə tabloya intellektual işıq saçır. Bu motiv əsərin ümumi ideyasını daha da dərinləşdirərək Azərbaycanın orta əsrlərdəki bədii-mədəni yüksəlişinə işarə edir.

Əsərin bədii strukturunda saz və tar xüsusi simvolik gücə malikdir. Saz - xalq ruhunu, aşıq sənətinin poetik dərinliyini, sözün və musiqinin sintezindən doğan təbii enerjini təcəssüm etdirir. Tar isə Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin professional mərhələsini - muğam məktəbini, klassik musiqi ənənəsini və akademik səhnənin formalaşmasını simvolizə edir. Bu iki alətin birlikdə verilməsi milli identikliyin həm xalq, həm də professional kanallar vasitəsilə inkişafını göstərir. Beləliklə, musiqi vasitəsilə mənəvi dirçəliş xətti tabloda tamamlanır.

- Tabloda təsviri xüsusi maraq doğuran fiqurlardan biri də Napoleon Bonapartdır.

- Şərq klassikləri ilə yanaşı, Qərb tarixinə aid bu şəxsiyyətin tabloda yer alması Cəmaləddin İsmayılovun geniş dünyagörüşünü nümayiş etdirir. Napoleon bəşəriyyətin siyasi renessansını, iradə gücünü, dəyişiklik yaratmaq əzmini və liderlik təfəkkürünü simvolizə edir. Rəssam bu obrazla Şərq və Qərbin renessans ənənələrini bir məkanda qarşılaşdırır və tamamlayır. "Renessans"da müxtəlif tarixi şəxsiyyətlərin və mədəni rəmzlərin birləşməsi təsadüfi deyil. Rəssam bu kompozisiya vasitəsilə göstərir ki, milli kimlik mədəni yaddaşa söykənir və mənəvi yüksəliş ədəbiyyat və fəlsəfə ilə birləşir. Həmçinin güc və iradə həm tarixdən, həm mədəniyyətdən qaynaqlanır. Şərq və Qərb bədii-estetik harmoniyada birləşə bilər. Əsərin ümumi estetik atmosferi mədəniyyətin müxtəlif qollarını vahid kompozisiyada toplayaraq həm milli, həm də bəşəri renessansı ifadə edir.

- Tablo hazırda harada saxlanılır?

- Əsər rəssamın şəxsi kolleksiyasına aid hesab olunur və daha çox sərgilərdə nümayiş etdirilir. Rəsmi olaraq daimi şəkildə saxlanıldığı konkret muzey göstərilmir. Tablo müxtəlif mədəni tədbirlərdə və sərgilərdə ictimaiyyətə təqdim olunur.

- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?

- "Renessans" insanın və mədəniyyətin yenidən doğuluş ideyasını simvolizə edir. Əsər bizə göstərir ki, hər dövr öz dirçəlişini yaşaya bilər və mədəni inkişaf heç vaxt dayanmaz. Rəssam milli irsin dünya mədəniyyəti ilə dialoqa girdikdə daha güclü olduğunu vurğulayır. Əsər həm də bir növ bədii manifest kimi çıxış edir - insanın, xalqın və mədəniyyətin yenilənmə gücünə olan inamı təcəssüm etdirir.

Aytac Sahəd

525-ci qəzet .- 2025.-3 dekabr(№220).- S.10.