"Rauşenberqin portreti"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı Bakı şəhəri H.İskəndərov adına 206 nömrəli tam orta məktəbin müəllimi, sənətşünas Nurtəkin Hüseynovadır. Onunla Xalq rəssamı Tahir Salahovun müəllifi olduğu "Rauşenberqin portreti"ndən danışmışıq.

Tahir Salahov 1928-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. İlk təhsilini Əzim Əzimzadə adına rəssamlıq məktəbində alan Salahov təhsilini daha sonra Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) ali rəssamlıq məktəbində davam etdirib, 1951-1957-ci illərdə isə İ.V.Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutunda ali təhsil alib. Sənətinin təməlində düşüncənin monumentallığı, koloritin kübarlığı, rəsmə bir qədər abstrakt baxış, kompozisiyanın dəqiq metroritmik təşkili və fəallığı duran Tahir Salahov zamanın nəbzini və ehtiyaclarını həssaslıqla duyaraq həm portret, həm də digər janrlarda bədii obrazın özünəməxsus nümunələrini yüksək ustalıqla yaradıb.

- Tahir Salahov yaradıcılığında portret janrı. Gəlin söhbətimizə elə buradan başlayaq.

- Tahir Salahovun portretləri təsvir olunanın daxili dünyasını, xarakterini əks etdirməklə yanaşı, həm də dərin emosional təəssüratlar yaradır. Rəssam yaradıcılığının müxtəlif dövrlərində Azərbaycanın görkəmli şəxslərini təsvir edib. Salahov fərqli ölkələrin tanınmış simalarının da portretlərini işləyib. Bunlar - M.Rastrapoviçin, B.Yefimovun, bəstəkar D.Şostakoviçin, şair A.Voznesenkinin portretləridir. Məhz bu möhtəşəm portretlər Azərbaycan təsviri sənətinə böyük töhfələr verib.

- Bəs "Rauşenberqin portreti" haqqında hansı vacib detalları vurğulaya bilərsiniz?

- Əsərin şərhinə keçmədən öncə Rauşenberq haqqında qısa məlumat vermək istəyirəm. Rauşenberq pop-art janrının öncülərindən biri kimi tanınır və onun incəsənət aləminə təsiri istisnasız çox böyük olub. Rəssam həmçinin "kombinə edilmiş təsvirlər" adlandırdığı bir üslub yaradıb və bu üslubda kağız parçaları fotolar və hətta qəzet manşetləri kimi materialları birləşdirərək əsərlərində novator bir yanaşma sərgiləyib. XX əsrdə populyarlaşan "ikiölçülü sənət" və "kollaj" janrlarının inkişafı da onun adı ilə bağlı idi. Əsərləri "Venesiya Biennali", "Modern İnccəsənət Muzeyi" kimi prestijli məkanlarda nümayiş olunan Rauşenbeqrin öz obrazı da daim sənət adamlarını cəlb edib.

- Bildiyimiz kimi, Salahov Rauşenberqin bir neçə portretini işləyib. Haqqında danışdığımız əsər digərlərindən hansı xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir?

- Bu tablonu özündən əvvəlkilərdən 10 il ayırır. Əsər 2004-cü ildə kətan üzərində yağlı boya ilə işlənib. Həmçinin burada Rauşenberqin digər iki portretindən fərqli olaraq onun ancaq üzünü görürük. Rəssam öz sənət yoldaşını, yaxın dostunu bir qədər yorğun, düşüncəli, xəyallara dalmış şəkildə təsvir edib. Əsərdə Rauşenberqin gözlərinin altında görünən bir qədər qəribə qırmızı çalarlar sanki qandır. Biz bilirik ki, əsərlərindəki soyuq Abşeron rənglərinə, sərt yaxmalara baxmayaraq, Salahov nikbin, realist rəssamdır. Onun yaradıcılığı varlığın bayağılığını, eybəcərliklərini ifşa etməyə yönəlməmişdi. Sanki bu tablonu Salahov Rauşenberqin öz üslubuna, tərzinə uyğunlaşdırıb. Mən Rausenberqi bədbin, pessimist adlandırmaq fikrindən tamamilə uzağam. Amma bu bir reallıqdır ki, Rauşenberqin yaradıcılığı isti rənglərlə işlənmiş sirli bir soyuqluğu ifadə edir.

- Əsərin rəng həllində bu ideya özünü necə göstərir?

- Salahov sanki Rauşenberqin abstrakt ekspressiyasını bu tablonun rəng həlli üçün əsas götürüb və fonu onun öz yaradıcılıq üslubunda - qara, qırmızı, göy, boz, ağ rənglərin vəhdətində həll edib. Əsərdə əsas isti tonlar təsvir olunanın üzündə, saçlarında öz əksini tapır. Belə ki, rəssam Rauşenberqin üzünü, saçlarını qəhvəyi rəngin tünd-açıq çalarlarında təsvir edir ki, bu da portretin bütünündə bir təkrarsızlıq yaradır. Əsərdə Rauşenberqin bəbəkləri göy, qızartılı gözləri, tunc rəngli sifəti, iti cizgilənmiş burnu, ağzı, üzünün qırışları bir hindu görkəmini xatırladır. Ümumiyyətlə, portretdə bədii ifadə və rəngin qarşılıqlı əlaqəsi, harmoniyası xüsusilə qeyd edilməli nüansdır. Tabloda rəssamın rəng seçimi sadəcə vizual alət deyil, həm də bir emosional dil kimi çıxış edir. Rənglər vasitəsilə izləyicilər sanki Rauşenberq yaradıcılığını daha dərindən hiss edir, onun ənənəvi sənət anlayışına meydan oxuyan sənət dünyasına baş vururlar.

- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?

- Qeyd etdiyimiz kimi, Tahir Salahov və Rauşenberq yaxın dost olublar. Onların dostluğu 30 ildən artıq davam edib. Hətta iki rəssamın yaradıcılığında müəyyən yaxınlıq hiss olunur. Bu tabloya gəlincə isə əsərdə Tahir Salahov sanki öz dostunun daxilində gəzdirdiyi təlatümləri duyub onun psixoloji vəziyyətini əks etdirir. Gözlərin altına çilənmiş qırmızı qan ləkələri isə tablonun psixoloji yükünü bir az da artırır. Salahov əsərdə Rauşenberqin irsini, onun sənətinə olan hörmətini və özünün sənət aləmindəki mövqeyini ifadə edərək bir növ krossover, bənzərsiz dialoq yaradıb.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet .- 2025.- 26 fevral(№36).- S.9.