Azərbaycan-Suriya: Əməkdaşlığın yeni dövrü

Suriyada Bəşər Əsəd rejiminin süqutu və yeni qüvvənin hakimiyyətə gəlməsi Azərbaycanla münasibətlərdə də yeni səhifə açmış oldu. İki ölkənin tarixi-mədəni əlaqələrə malik olmasına baxmayaraq, keçmiş rejimin dövründə Azərbaycana yanaşmada qeyri-adekvat, ermənilərin təsirindən formalaşmış münasibət sərgilənirdi. İyulun 12-də Suriya Ərəb Respublikasının keçid dövrü Prezidenti Əhməd Əl Şaraanın Azərbaycana ilk səfəri iki ölkənin münasibətlərində mühüm bir addım oldu.

Yada salaq ki, Əsəd rejiminin süqutundan sonra bu ölkəyə ilk humanitar yardım göstərən, Suriyanın ərazi bütövlüyünə, suverenliyinə güclü dəstəyini ifadə edən ölkələrdən biri məhz Azərbaycan oldu. Azərbaycan Türkiyə ilə birlikdə Suriyanın münaqişədən sonrakı dövrdə inkişafına, bərpa-quruculuq prosesinə töhfə verməyə hazırlığını ifadə etdi. Eyni zamanda, 12 illik fasilədən sonra ölkəmizin Dəməşqdəki diplomatik missiyası yenidən fəaliyyətə başladı. Prezident İlham Əliyevin tapşırığına əsasən bu günlərdə hökumətin yüksək səviyyəli nümayəndə heyəti Suriyada səfərdə olub, bu ölkədə bərpa-quruculuq işlərində Azərbaycanın nə kimi dəstək verə biləcəyini araşdırıb.

Azərbaycan-Suriya əlaqələri, eyni zamanda ölkəmizin Yaxın Şərq siyasətinin bir hissəsidir. Bakının çoxşaxəli xarici siyasəti geniş coğrafiyanı – Avropa, Mərkəzi Asiya, Yaxın Şərq və s. regionları əhatə etməklə ona böyük nüfuz qazandırıb. Rəsmi Bakının bu siyasəti müstəqil, balanslaşdırılmış olmaqla, ədalət prinsipini, beynəlxalq hüququn normalarını üstün tutur. Prezident İlham Əliyevin bu siyasəti nəticəsində Azərbaycan Yaxın Şərq regionunda da etibarlı tərəfdaş olaraq qəbul edilir.

Azərbaycan Suriya ilə İsrail arasında gərginliyin aradan qaldırılmasında və danışıqlar prosesində “sakit diplomatiya” prinsipindən çıxış edərək görüşlərin təşkilinə öz töhfəsini verib. Həmçinin Türkiyə ilə İsrail arasında və Suriya mövzusunda gərginliyin aradan qaldırılmasında “qaynar xətt” mexanizmi yaradılmasında önəmli rol oynayıb.

Bu gün Azərbaycanla Suriya arasında yeni istiqamət Azərbaycan qazının Suriya bazarına çıxarılmasıdır. Bu məsələ Suriya liderinin Bakıya səfəri zamanı diqqət mərkəzində olub.

Prezident İlham Əliyev Suriya lideri ilə görüşdə uzun illər ərzində Azərbaycana münasibətdə qeyri-dost siyasəti həyata keçirən Suriyadakı əvvəlki hökumətin vaxtında münasibətlərimizdə durğunluq olduğunu, yeni hakimiyyətin qurulmasından sonra əlaqələrimizin inkişafı üçün böyük perspektivlər açıldığını söyləyib.

Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin və Baş nazirin müavininin rəhbərliyi ilə nümayəndə heyətinin Suriyaya səfərini xatırladan dövlət başçısı, həmin səfər zamanı keçirilən görüşlərdə müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığımızın inkişafı ilə əlaqədar layihələrin müzakirə edildiyini vurğulayıb.

Öz növbəsində Əhməd Əl Şaraa Azərbaycanın Suriyaya göstərdiyi qardaşlıq dəstəyinə görə Prezident İlham Əliyevə təşəkkürünü bildirib, əvvəlki hakimiyyətin Suriyanın bir çox ölkələrlə, o cümlədən Azərbaycanla əlaqələrə xələl gətirdiyini təəssüflə qeyd edib, ölkəsinin Azərbaycanla siyasi, iqtisadi-ticari, mədəni, humanitar və digər sahələrdə əməkdaşlıqda maraqlı olduğunu deyib.

Azərbaycanın əldə etdiyi uğurlar və torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi münasibətilə təbriklərini çatdıran Suriyanın keçid dövrü Prezidenti ölkəmizin ötən əsrin 90-cı illərində çətinliklərlə üzləşdiyini, amma onların öhdəsindən layiqincə gəldiyini və hazırda inkişaf etdiyini söyləyib.

Xatırladaq ki, Suriya hazırda ciddi enerji problemi ilə üzləşib. İki ölkə liderlərinin görüşündə, xüsusilə enerji sahəsində əməkdaşlığın vacibliyi vurğulanıb, yaxın zamanlarda Azərbaycan qazının Türkiyə ərazisindən Suriyaya ixracı layihəsinin həyata keçiriləcəyi qeyd edilərək, bunun Suriyanın enerji təhlükəsizliyinə töhfə verəcəyi bildirilib. Əhməd Əl Şaraa ölkəsinin üzləşdiyi ciddi enerji problemlərinin həllində Azərbaycanın töhfəsinin əhəmiyyətini vurğulayaraq, bunun Suriyanın inkişafına xidmət etdiyini deyib.

Ölkəmizin işğaldan azad edilmiş ərazilərdə aparılan bərpa-quruculuq işlərində təcrübəsinin olduğu nəzərə alınaraq vurğulanıb ki, bu xüsusda Azərbaycan Suriyanın postmünaqişə dövründə bərpasına və quruculuq prosesinə öz töhfəsini verə bilər.

Suriya liderinin işgüzar səfəri çərçivəsində Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) ilə Suriya Ərəb Respublikası Hökuməti arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb. Memorandumu Azərbaycanın iqtisadiyyat naziri, SOCAR-ın Müşahidə Şurasının sədri Mikayıl Cabbarov və Suriyanın energetika naziri Məhəmməd Əl Bəşir imzalayıblar.

Bu gün dünyada Azəbaycan qazına böyük ehtiyac var. Azərbaycan təkcə Avropa bazarına deyil, Yaxın Şərq ölkələrinə də öz qazını ixrac edir. Xatırladaq ki, Azərbaycan hazırda 12 ölkəyə qaz ixrac edir və bunlar da əsasən Avropa ölkələridir. Bu mənada Yaxın Şərq enerji əməkdaşlığında Azərbaycan üçün yeni coğrafiyadır. Artıq Türkiyə üzərindən 1 mlrd kubmetr qazın Suriyaya ixracı məsələsi Suriya prezidentinin Bakıya səfəri çərçivəsində müzakirə olunub. Beləliklə, Azərbaycanın təbii qaz ixrac etdiyi ölkələrin sayı 13-ə çatır. Yada salaq ki, Türkiyə ilə Suriyanı birləşdirən qaz kəməri bərpa edilib, Suriyanı İordaniya ilə birləşdirən qaz kəmərinin də bərpası nəzərdən keçirilir ki, bu da Azərbaycan qazının gələcəkdə Misirə qədər çatdırılması imkanlarını artırır. Bundan əlavə, Azərbaycanın elektrik enerjisi istehsalı və ixracı sahəsində də yeni imkanlar yaranır. Yaxın Şərq bazarı bu baxımdan perspektivli istiqamətlərdən biri kimi qiymətləndirilir.

Milli Məclisin deputatı Fatma Yıldırım “525”ə deyib ki, Suriyanın keçid dövrü Prezidenti Əhməd Əl Şaraanın ölkəmizə işgüzar səfəri Azərbaycan-Suriya münasibətlərində yeni səhifənin açılması baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bu səfər iki dost ölkə arasında siyasi dialoqun intensivləşdirilməsi ilə yanaşı, enerji, iqtisadiyyat və infrastruktur sahələrində qarşılıqlı maraqlara əsaslanan praktiki əməkdaşlığın inkişafı üçün real imkanlar yaradır. Xüsusilə neft və qaz sahəsində təcrübəsi ilə seçilən Azərbaycanın Suriyanın enerji sektorunun bərpasında rol alması həm regional sabitliyə, həm də tərəfdaşlığın dərinləşməsinə xidmət edəcək mühüm addım kimi dəyərləndirilməlidir.

Deputat qeyd edib ki, Azərbaycan neft və qaz sahəsində böyük təcrübəyə malik, regional və qlobal enerji bazarlarında etibarlı tərəfdaş kimi tanınır: “Əgər bu gün Suriyada neft və qaz ehtiyatlarının təhlükəsiz və səmərəli şəkildə işlənilməsi məsələsi gündəmdədirsə, burada SOCAR-ın iştirakı məntiqli və etibarlı seçimdir. Bu, təkcə iqtisadi əməkdaşlıq deyil, həm də postmünaqişə dövründə Suriyanın bərpasına töhfə verəcək sivil təşəbbüsdür. Azərbaycanın neytral və balanslı xarici siyasəti, xüsusilə Yaxın Şərqdəki mürəkkəb geosiyasi şərtlər fonunda, ölkəmizi sabitlik və əməkdaşlıq platforması kimi önə çıxarır. Azərbaycanın Suriya ilə enerji əməkdaşlığı qurması, heç bir tərəfi narahat etmədən, regional sabitliyə və iqtisadi inkişafa xidmət edəcək səmərəli model ola bilər. Azərbaycan bu prosesdə tərəfsiz və qərəzsiz vasitəçi rolunda çıxış edir”.

Onun sözlərinə görə, bu səfər, həmçinin Cənubi Qafqaz və Yaxın Şərq bölgələrində yeni strateji tərəfdaşlıq modellərinin qurulması üçün zəmin yaradır: “Əməkdaşlıq yalnız enerji sektoru ilə məhdudlaşmır – tikinti, infrastruktur, kənd təsərrüfatı, təhsil və humanitar sahələrdə də potensial genişdir. Azərbaycan bu istiqamətlərdə öz təcrübəsini bölüşməyə və tərəfdaş ölkələrə dəstək göstərməyə daim hazırdır. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan öz xarici siyasətində prinsipial mövqe nümayiş etdirərək, qarşılıqlı hörmətə və bərabərhüquqlu əməkdaşlığa əsaslanan münasibətlər qurur. Əhməd Əl Şaraanın Azərbaycana səfəri də bu siyasətin məntiqi nəticəsi olaraq qiymətləndirilməlidir”.

Politoloq İlyas Hüseynov “525”ə deyib ki, Bəşər Əsəd rejiminin devrilməsindən sonra qardaş Türkiyənin Suriya ərazisində maraqlarının təmin olunması Azərbaycan üçün də geniş imkanlar formalaşdırdı. Azərbaycan Yaxın Şərq regionunda postmüharibə reallıqlarında fəal diplomatik fəaliyyət icra etməkdədir. Bu da siyasi, iqtisadi, humanitar, mədəni, enerji, nəqliyyat baxımından müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Digər tərəfdən qeyd etmək lazımdır ki, Suriyada yeni keçid hökuməti formalaşandan sonra Azərbaycan nümayəndə heyəti Suriyada səfərdə olub. Bundan əlavə, Antalya Diplomatik Forumu çərçivəsində də liderlər arasında görüş keçirilib. Bu da çox yaxşı əməkdaşlıq formatları üçün üfüqlər yaratmaqdadır.

Onun sözlərinə görə, Azərbaycan Suriya ilə əməkdaşlıq çərçivəsində həm də karbohidrogen ehtiyatlarını Yaxın Şərq hövzəsinə çıxara bilər: “Burada İraq, Türkiyə, Suriya potensial alıcılar arasındadır və bir sıra uğurlu layihələr də artıq istifadəyə verilib. “Cənub Qaz Dəhlizinin geniş perspektivləri var” - deyəndə Azərbaycanın enerji resurslarının şaxələndirildiyi, diversifikisasiya olunduğu və onun alıcılarının sayının getdikcə artdığı nəzərdə tutulurdu. Digər mühüm məqam kimi qeyd edə bilərik ki, Azərbaycan öz torpaqlarını işğaldan azad etdikdən sonra həmin ərazilərdə geniş bərpa-quruculuq icra edərək təcrübə qazanıb. Həmin təcrübəni Suriyada da tətbiq etmək olar. Azərbaycanın tikinti, memarlıq və dizayn istiqamətində ixtisaslaşmış şirkətləri Suriyanın yenidən qurulmasında və inkişafında töhfə verə bilərlər. Həmin istiqamətdə Azərbaycanın geniş təcrübəsi də paylaşıla bilər.

Hesab edirəm ki, Əhməd Əl Şaraanın səfəri həm də Azərbaycan-Suriya əməkdaşlığının güclənməsinə xidmət edəcək. Çünki Azərbaycan fəal siyasi aktor kimi müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində öz nüfuzunu bir qədər də genişləndirir. Eyni zamanda, Suriya-İsrail, Türkiyə-İsrail münasibətlərinin Suriya kontekstində yaxınlaşmasında da Azərbaycan vasitəçiliyini və bütün diplomatik resurslarını səfərbər edib. Bu da ölkəmizin artan nüfuzundan genişlənən maraqlarından və gücündən xəbər verir”.

Pərvanə

525-ci qəzet .- 2025.- 15 iyul(№121).-S.4.