Qərbi Azərbaycana Qayıdış - QHT-lərin missiyası nədir?

Deputat: "Bu, həm hüquqi, həm də tarixi ədalətin bərpası baxımından çox mühüm vəzifədir"

Qərbi azərbaycanlıların dinc şəraitdə və təhlükəsiz şəkildə öz doğma yurdlarına qayıdışının təmin edilməsi Azərbaycan dövlətinin əsas prioritetlərindən birinə çevrilib. Qərbi Azərbaycan bizim tarixi torpağımızdır və vaxtilə etnik təmizləməyə, zorakı deportasiyaya məruz qalan soydaşlarımızın öz yurd yerlərinə dönmələri onların haqlarıdır. Eyni zamanda, beynəlxalq hüquq da bu haqqı tanıyır.

Qayıdış mövzusu təkcə ölkə daxilində deyil, beynəlxalq platformalarda da müzakirəyə çıxarılır, bu istiqamətdə dövlət qurumları ilə yanaşı, qeyri-hökumət təşkilatları da fəal iş aparır. Bir neçə gün əvvəl Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin keçirdiyi "Qərbi Azərbaycana qayıdış" mövzusunda icra edilən QHT layihələri ilə bağlı brifinqdə açıqlanan məlumatlardan da aydın oldu ki, vətəndaş cəmiyyəti institutları bu sahədə kifayət qədər fəal rol oynamağa başlayıblar. Qeyd olunub ki, artıq 3 ildir "Qərbi Azərbaycana qayıdış" mövzusu Agentliyin qrant müsabiqələrinin prioritet istiqamətlərindən birinə çevrilib. Ötən müddət ərzində 50 QHT-nin "İndiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların təhlükəsiz və ləyaqətli şəkildə, sülh yolu ilə geriyə qayıtmasının təmin edilməsi barədə konsepsiya - Qayıdış Konsepsiyası"nın müvafiq müddəaları ilə əlaqədar 54 təşəbbüsü dəstəklənib. Hesabat dövründə Azərbaycan QHT-ləri beynəlxalq kürsülərdə - BMT-nin, ATƏT-in müxtəlif toplantılarında, xarici ölkələrdə bu mövzuda məsələlər qaldırıb, ictimai diskussiyalar açıb, yan tədbirlər təşkil etməyə nail olublar. Ümumilikdə bu tədbirlər ABŞ, Belçika, İspaniya, Rumıniya, Polşa, Türkiyə, Özbəkistan, Qazaxıstan kimi ölkələri əhatə edib.

Agentliyin icraçı direktoru Aygün Əliyeva bildirib ki, "Qərbi Azərbaycana qayıdış" istiqaməti üzrə QHT-lərin indiki miqyasda fəallığı heç vaxt olmayıb: "Azərbaycanın vətəndaş cəmiyyəti təsisatları haqlı olaraq, bu mövzuya Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun azadlığından sonra milli ideyanın yeni hədəfi kimi yanaşır, bu ümumxalq arzusunu reallığa çevirmək üçün imkanları səfərbər edir".

Məlumat verilib ki, Agentliyin 2025-ci il qrant müsabiqəsində "Qərbi Azərbaycana qayıdış: maddi-mədəni irs və hüquqlar" istiqaməti üzrə daha 51 QHT-nin layihəsi dəstəklənib. İl ərzində bu mövzuda beynəlxalq təşkilatlar, Avropa və Türk dünyası regionlarında onlarla konfrans, sərgi və müxtəlif tədbirlər keçiriləcək.

QHT-lərin "Qərbi Azərbaycana qayıdış" istiqamətində rolu və görülən işləri "525"ə şərh edən Milli Məclisin deputatı Azər Allahverənov deyib ki, Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyası olduqca vacibdir və milli prioritetlərimiz müstəvisində qərarlaşan önəmli fəaliyyət istiqamətlərindən biridir. Çünki Qərbi Azərbaycana qayıdış həm hüquq nöqteyi-nəzərindən, həm də tarixi ədalətin bərpa olunması baxımından çox mühüm vəzifədir.

Deputat söyləyib ki, bu vəzifənin icra olunması kifayət qədər çoxşaxəli və çoxsəviyyəli mürəkkəb yanaşmanı, bundan irəli gələn siyasəti özündə ehtiva edir: "Buna görə də düşünürəm ki, ümummilli məsələ olduğu üçün cəmiyyətin bütün təbəqələri prosesdə bu və ya digər formada iştirak etməlidirlər. Eyni zamanda, bu məsələ həm də prosesdə QHT-lərin iştirakını da mütləq edir. Ona görə ki, QHT-lərin iştirakı olmadan prosesi uğurlu şəkildə reallaşdırmaq olduqca çətindir. Əgər biz effektiv siyasətdən danışırıqsa, bu müstəvidə onu effektiv edən həm də cəmiyyətin bütün təbəqələrini bu və ya digər dərəcədə əhatə edən QHT-lər də var ki, onlar bu prosesdə daha da fəal iştirak etməklə, Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyasının reallaşdırılmasını daha da praktik etmək iqtidarında olan tərəfdaşlardır. Çünki QHT-lər qeyd etdiyim kimi, bir neçə səviyyədə bu konsepsiyanın reallaşmasını təmin edə bilər ki, bu, ilk növbədə ölkənin hüdudları daxilində zəruri işlərin həyata keçirilməsini, ikincisi isə ölkə hüdudlarından kənarda fəaliyyəti ehtiva edir. Birinci halda qayıdış konsepsiyası var və onun reallaşması üçün strateji bir xətt mövcuddur. Həmin strateji xəttin əsasını zamanında orada yaşayan və o ərazilərin aborigen əhalisi olan bizim soydaşlarımızın mədəni-mənəvi irsi, orada tarixən mövcud olmuş bütün dəyərlərimiz, toponimlər, adət-ənənələr, tarixi şəxsiyyətlərimiz və digər məsələlər təşkil edir.

Mədəniyyət, incəsənət və başqa sahələrdə soydaşlarımızın töhfələri barədə böyük bir bazanın yaradılması kontekstində QHT-lər çox yaxından iştirak edirlər. Sonrakı mərhələdə isə bütün bunların geniş şəkildə təşviq və təbliğ olunmasında mühüm rol oynaya bilərlər".

A.Allahverənov söyləyib ki, bu resursların beynəlxalq aləmə çıxarılması qayıdış konsepsiyasının tanıdılması sırf beynəlxalq hüququn və tarix ədalətin bərpa olunması baxımından olduqca vacibdir: "Bilirəm ki, QHT-lər bu prosesdə kifayət qədər fəaldırlar, dövlətin bu sahədə mövcud olan strateji xəttinin aparılmasında həm də QHT-lər töhfə verirlər. QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyi "Qərbi Azərbaycana qayıdış"la bağlı keçirdiyi qrant müsabiqələrində mövzunu xüsusilə diqqət mərkəzində saxlayırlar. Son illərin statistikasına nəzər saldıqda görə bilərik ki, bu sahədə kifayət qədər layihələr olub və onlar dediyim istiqamətləri əhatə edir. Bu işin daha sistemli şəkildə təşkil olunması həm də qurumlararası koordinasiyanın vacibliyini ehtiva edir. Yəni ayrı-ayrı istiqamətlər üzrə, məsələn, həmin ərazilərdə ətraf mühütlə bağlı fəaliyyət bir xətdir ki, bizim QHT-lər bu məsələdə də kifayət qədər fəaldırlar. Mədəni-mənəvi irsin təbliğ olunması, tarixi abidələr, tarixi şəxsiyyətlər, incəsənət, mədəniyyət xadimləri, aşıq sənəti və digər müxtəlif sahələrlə bağlı çox ciddi araşdırmalar aparıb və onu kitab şəklində də nəşr edib, tanıtımını keçirirlər. Bunların hamısını əlaqələndirmiş şəkildə həyata keçirməklə ölkənin hüdudlarından kənara, yəni xarici müstəvilərə çıxararaq xaricdə çoxsaylı beynəlxalq tədbirlər keçirməklə, beynəlxalq təşkilatların bu prosesdə yaxından iştirakına nail olmaqla faktiki Qərbi Azərbaycana qayıdış Konsepsiyasını beynəlxalq tərəfdaşların diqqətinə çatdırılmasını təmin etmək olar. Bu istiqamətdə QHT-lər fəaliyyət göstərirlər. Amma bu işi daha da intensivləşdirməyə ciddi ehtiyac var, o baxımdan ki, olduqca vacibdir ki, tək Agentlik yox, digər donorlarımız da bu prosesdə fəal iştirak edib, öz töhfələrini versinlər. Çoxsayda dövlət qurumları var ki, onlar bu tipdə layihələri maliyyələşdirə bilərlər, eyni zamanda biznes sektoru da çox yaxından iştirak edə bilər. Bununla dövlət siyasətinin uğurlu şəkildə həyata keçirilməsinə bir növ töhfə vermiş olarlar. Düşünürəm ki, bu, bütün tərəflərin iştirakının təmini, QHT-lərin də iştirakı ilə vahid bir platformadan çıxış etməklə bütövlükdə uğurun əldə olunmasına xidmət edəcək bir prosesdir. Burada mütəşəkkillik, sistemlilik, planlı şəkildə strateji konseptual əsaslara söykənən işin aparılması uğurun qazanılmasında əsas amilərdən biridir".

Deputat vurğulayıb ki, bu səpkidə QHT-lər kifayət qədər fəaldırlar, potensial da çoxdur, onu maksimum reallaşdırmaq üçün imkanlar da var: "Bu imkanları bir araya gətirməklə, bir mərkəzə akkumulyasiya etməklə daha böyük hədəflərə - ümummilli məsələ olan Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyasının uğurlu şəkildə reallaşmasına nail olmaq mümkündür. Buna xidmət edə biləcək siyasəti həyata keçirmək olduqca vacibdir ki, QHT-lər də bu prosesdə kifayət qədər fəaldırlar".

Pərvanə SULTANOVA

525-ci qəzet .- 2025- 13 iyun(№101).- S.5.