Azərbaycanın Avropa Siyasi Birliyinin Zirvəsinə ev sahibliyi etməsinin əhəmiyyəti

Məlum olduğu kimi, Avropa Siyasi Birliyinin Zirvə toplantısı 2028-ci ildə Azərbaycanda keçiriləcək. Bu barədə ötən həftə sonu Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Antonio Koşta özünün sosial şəbəkə hesabında paylaşım edib.

Antonio Koşta bildirib ki, Tiranada uğurlu Zirvə toplantısından sonra Avropa Siyasi Birliyi 2025-ci ilin oktyabrında Kopenhagendə yenidən toplanacaq. Bu tədbir liderlər səviyyəsində Ümumavropa siyasi dialoqu üçün vacib platformaya çevrilib. O, sammitin 2026-cı ildə Ermənistan və İrlandiyada, 2027-ci ildə İsveçrə və Yunanıstanda, 2028-ci ilin birinci yarısında Azərbaycanda, ikinci yarısında isə Latviyada keçiriləcəyini vurğulayıb.

Yeri gəlmişkən, Ermənistan və Azərbaycan sammitlərin keçirilməsində bir-birinin namizədliyini qarşılıqlı şəkildə dəstəkləyiblər. Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan sosial şəbəkə hesabında bununla bağlı paylaşım edib: "Mən Avropa Siyasi Birliyinin Zirvə toplantısının 2028-ci ildə Azərbaycanda keçirilməsi barədə qərarı alqışlayıram. Qeyd etmək vacibdir ki, Ermənistan və Azərbaycan sammitin keçirilməsi üçün bir-birinin namizədliyini qarşılıqlı şəkildə dəstəkləyiblər".

Burda birinci önəmli məqam əlbəttə ki, ölkəmizin növbəti beynəlxalq bir tədbirə ev sahibliyi etməsidir. Bu, ilk növbədə Azərbaycanın dünyada artan nüfuzunu, onun regionda yaratdığı yeni reallıqların Avropa tərəfindən qəbul edildiyini, eyni zamanda, Avropa ölkələri ilə münasibətlərinin inkişaf tendensiyasını göstərir. Azərbaycanın Avropa Siyasi Birliyində təmsil olunan 47 dövlətdən 16-sı ilə strateji tərəfdaşlıq münasibətləri var ki, onlardan da 10-u Avropa İttifaqının üzvüdür.

Aydındır ki, Avropa İttifaqının sabiq rəhbərliyinin Azərbaycana yanaşmada tutduğu qeyri-obyektiv, qərəzli mövqe səbəbindən münasibətlərdə müəyyən geriləmə özünü göstərirdi. Bu baxımdan Avropa Siyasi Birliyinin Tirana Zirvəsi Aİ-Azərbaycan münasibətlərində bir dönüş oldu. Tirana Zirvəsində Prezident İlham Əliyevin iştirakı, keçirdiyi çoxsaylı ikitərəfli görüşlər, ayrı-ayrı liderlərlə təmasları, onların Azəbaycana olan marağı münasibətlərdə yeni səhifənin açıldığını nümayiş etdirdi.

Tiranada Prezident İlham Əliyev Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti Antonio Koşta və Avropa Komissiyasının Prezidenti Ursula Fon der Lyayen ilə görüşdə Azərbaycanın Avropa İttifaqı ilə əlaqələrə mühüm əhəmiyyət verdiyini deyərək, ölkəmizin Avropanın enerji təhlükəsizliyində roluna toxundu. Dövlət başçısı Azərbaycanla Avropa İttifaqı arasında enerji sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün böyük perspektivlərin olduğunu, bu gün Avropanın 10, o cümlədən Avropa İttifaqının 8 ölkəsinin enerji təminatında Azərbaycanın rolunu vurğuladı.

Öz növbəsində Antonio Koşta və Ursula Fon der Lyayen Azərbaycanın Avropa İttifaqının vacib və etibarlı tərəfdaşı olduğunu bildirərək, ölkəmizin xüsusilə Avropanın enerjiyə ehtiyacı olan zaman göstərdiyi dəstəyi yüksək qiymətləndirdiklərini deyiblər. Azərbaycanın Mərkəzi Asiya regionu ilə əlaqələri və Orta Dəhlizdə aparıcı rolu vurğulanıb. Bununla yanaşı, ölkəmizin regionda və onun hüdudlarından kənarda sülhün və sabitliyin təmin olunmasında müxtəlif tərəflər arasında dialoqun aparılması üçün platforma rolu oynadığı da qeyd edilib.

Xatırladaq ki, Avropa Siyasi Birliyi qitənin ölkələri arasında siyasi əlaqələndirmə platformasıdır. Birliyin məqsədi ümumi maraq doğuran məsələlərin həlli üçün siyasi dialoqu və əməkdaşlığı inkişaf etdirmək, Avropa qitəsinin təhlükəsizliyini, sabitliyini və rifahını gücləndirməkdir.

Bu platformanın ilk Zirvə toplantısı 2022-ci ilin oktyabrında Praqada baş tutub. Həmin Zirvə Azərbaycan üçün mühüm önəm kəsb edib. Toplantı çərçivəsində Azərbaycan Prezidenti, Ermənistanın Baş naziri, Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti və Fransa Prezidentinin iştirakı ilə dördtərəfli görüş keçirilib. Burada yadda qalan əsas məqam Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin görüşündə tərəflərin 1991-ci il Almata Bəyannaməsi əsasında bir-birinin ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tanımaları oldu.

Eyni zamanda, "Avropa qitəsində sülh və təhlükəsizlik" mövzusunda keçirilən dəyirmi masada çıxışı zamanı Prezident İlham Əliyev ikitərəfli və çoxtərəfli münasibətlər, yeni geosiyasi reallıqlar, sülh, təhlükəsizlik və əməkdaşlıqla əlaqədar Azərbaycanın aydın və prinsipial yanaşmasını, qətiyyətli mövqeyini ortaya qoydu.

İkinci məqam, Ermənistan və Azərbaycanın bir-birini dəstəkləməsi ilə bağlıdır. Bu, əslində sülh prosesini yekunlaşdırmaq, münasibətlərin normallaşması, eyni zamanda, etimad quruculuğu baxımından müsbət addımdır. Amma Ermənistanın bu imkanı necə dəyərləndirəcəyini zaman göstərəcək. Rəsmi İrəvan sözdə sülhlə bağlı açıqlamalar verib, Azərbaycanla saziş imzalamağa hazır olduğunu bəyan edir. Lakin sazişin imzalanması üçün Bakının iki şərtini hələ də yerinə yetirməyib.

Politoloq İlyas Hüseynov mövzu ilə bağlı "525"ə deyib ki, Avropa Siyasi Birliyinin Zirvə görüşünün Azərbaycanda keçirilməsi çox mühüm bir hadisədir: "Biz, Avropa Siyasi Birliyinin yaranma tarixinə, onun fəaliyyətinə, ümumiyyətlə gördüyü işlərə baxanda deyə bilərik ki, bu platforma çox önəmli geosiyasi və eyni zamanda, təhlükəsizlik çağırışları fonunda meydana gəlib. Rusiya-Ukrayna müharibəsi Avropanın təhlükəsizliyini zədələyib, eyni zamanda, yeni təhdidlər formalaşıb. Bu da enerji resursları, silahlı qüvvələrlə bağlıdır, həmçinin yeni bir dövrə transformasiyanın nəticəsidir. Avropa sanki qəfil yaxalanıb və hazırda bütün üzv dövlətlər və qeyri-üzv dövlətlər bir platformada vahid fikirdən, həmrəy düşüncədən çıxış edərək, ümumi axtarışlar yaratmaqla məşğuldur. Nəinki Avropa İttifaqına üzv 27 dövlət, eləcə də 20 qeyri-üzv dövlət bu platformada iştirak edir, o cümlədən də Azərbaycan".

Politoloq əlavə edib ki, Avropa Siyasi Birliyinin Praqa sammitində Azərbaycanın ərazi bütövlüyü Ermənistan tərəfindən qəbul olundu, daha sonra bizim regionda yeni proseslər formalaşdı, həm Qarabağda olan etnik ermənilər könüllü olaraq regionu tərk etdilər, ardınca Rusiyanın sülhməramlıları bölgədən çıxdı, Azərbaycan bütün ərazisində suverenliyini bərqərar etmiş oldu: "Ona görə də Avropa siyasi icmasının Azərbaycan üçün də müsbət tərəflərini deyə bilərik. Avropa Siyasi Birliyinin formatı bundan ibarətdir ki, il ərzində iki toplantı keçirilir. Bunlardan birini Avropa İttifaqına üzv olan dövlət öz ərazisində keçirir, digərinə isə qeyri-üzv dövlət ev sahibliyi edir. Beləliklə, 2028-ci ilin əvvəlində Azərbaycanda, ikinci yarısında isə Latviyada bu tədbir keçiriləcək. Azərbaycan üçün mühüm göstəricilər sırasında qeyd edə bilərik ki, yeni geopolitik reallıqları Brüssel qəbul edir. Bunun əsasında əməkdaşlığa hazırdır. Yeni geosiyasi reallıqların legitimliyi burada şübhə altına alınmır. Digər tərəfdən, Azərbaycan da Avropa İttifaqı ilə daha sıx əməkdaşlıq imkanlarını formalaşdırır. Yəni burada hər iki tərəf daha qazanclı çıxa bilər".

İ.Hüseynov hesab edir ki, Ermənistanla Azərbaycanın bu Zirvə görüşlərini keçirməklə bağlı bir-birinə qarşı çıxmamaları sülh istiqamətində irəliləyişlə bağlı çox mühüm bir addım hesab oluna bilər: "Gələn il Ermənistanda bu tədbir keçiriləcək. Arzu edərdik ki, Ermənistanda keçiriləcək tədbir Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması ərəfəsində baş tutsun. Ermənistan Azərbaycanın tələblərini yerinə yetirsin, ATƏT-in Minsk qrupu buraxılsın, eləcə də Ermənistan konstitusiyası dəyişdirilsin. Oradakı Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları götürülsün və məhz bizim regionda Avropanın siyasi çağırışlarının müzakirə edildiyi platformalarda biz də öz sülh və təhlükəsizlik istiqamətində irəliləyişlərimizi, nailiyyətlərimizi bütün dünyanın diqqətinə çatdıraq".

Politoloq Elxan Şahinoğlu hesab edir ki, Baş nazir Nikol Paşinyan Avropa Siyasi Birliyinin gələn ilin yazında İrəvandakı sammitinə qədər Prezident İlham Əliyevlə sülh sazişini imzalamağı arzulayır. Bununla Paşinyan iki məqsəd güdə bilər: "Birincisi, sülh sazişi Avropa liderlərinin İrəvandakı toplantısına qədər imzalanarsa, Paşinyan parlament seçkisi öncəsi reytinqini gücləndirmiş olacaq. Bu, onun üçün həyati əhəmiyyətlidir. İkincisi, Azərbaycanla sülh sazişi Zirvə toplantısına qədər imzalanarsa, Prezident İlham Əliyevin İrəvandakı toplantıda iştirakına heç nə mane olmayacaq. İlham Əliyevin İrəvandakı tədbirdə iştirakı Avropa İttifaqı üçün arzuolunandır. Bu səbəbdən Nikol Paşinyan da İlham Əliyevin İrəvandakı tədbirdə iştirakını istəyir. Prezidentin İrəvandakı tədbirdə iştirakı öz növbəsində Nikol Paşinyanın da Avropa Siyasi Birliyinin Bakıdakı tədbirində iştirakına yolunu açacaq.

Buna baxmayaraq, Paşinyanın istəyinin reallaşması, yəni Azərbaycanla sülh sazişinin Avropa Siyasi Birliyinin İrəvandakı toplantısına qədər imzalanması üçün Ermənistan Konstitusiyası bu il ərzində dəyişdirilməlidir. Paşinyan mayın 26-da "İrəvan dialoqu - 2025" ikinci beynəlxalq forumu zamanı buna eyham vurub: "Əgər Konstitusiya Məhkəməsi sülh sazişini təsdiq etməsə, Konstitusiya dəyişikliyi ilə bağlı təşəbbüslə özüm çıxış edəcəm. Sülh sazişini imzalamaq imkanını əldən verməməliyik". Paşinyanın cümləsinin birinci hissəsində konkret olaraq Konstitusiyanın sülh sazişinə qədər dəyişəcəyi söylənmir. Ancaq cümlənin ikinci hissəsində sülh sazişinin qısa müddətdə imzalamaq üçün əsas maneənin ortadan qaldırılmasına işarə var. Paşinyan sülh sazişi imzalanan gün Minsk qrupunun buraxılması məqsədilə Azərbaycanla birgə ATƏT-ə müraciət edəcəyini də söyləyib. Paşinyanın bu açıqlamalarının arxasında onun mayın 16-da Avropa Siyasi Birliyinin Tiranadakı toplantısında İlham Əliyevlə müzakirəsinin də təsiri olub.

İndi qalır, bu deyilənləri reallaşdırmaq. Paşinyan sülh sazişini Avropa Siyasi Birliyinin İrəvandakı toplantısına qədər imzalamaq istəyirsə, sürətini artırmalı, il ərzində Konstitusiyaya ya referendum yolu ilə, ya da parlamentdə əncam çəkməlidir".

Pərvanə

525-ci qəzet .- 2025.- 27 may(№91).- S.5.