ABŞ-Azərbaycan münasibətlərində yeni dövr

TRAMP BAKI İLƏ DAHA DƏRİN TƏRƏFDAŞLIQ GÖZLƏYİR

Son günlər Azərbaycanla ABŞ arasında münasibətlərdə yeni bir dinamika müşahidə olunur. Birləşmiş Ştatların Prezidenti Donald Trampın Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevə Müstəqillik Günü münasibətilə ünvanlandığı təbrik məktubu da Ağ Evin yeni administrasiyasının ölkəmizlə əməkdaşlığa verdiyi önəmin göstəricisidir.

Təbrik məktubunda deyilir: “Biz Azərbaycan Respublikası ilə əlaqələrimizi və terrorizmə qarşı mübarizədə, enerji təhlükəsizliyinin inkişafında, qonşunuzla sülhə nail olmaq istiqamətində ABŞ ilə tərəfdaşlığınızı yüksək qiymətləndiririk. 30 ildən artıq diplomatik münasibətlərimiz müddətində əlaqələrimiz əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf edib. Biz ümidvarıq ki, ikitərəfli prioritetlərimiz, o cümlədən təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığımız, iqtisadi münasibətlərimiz və enerji inkişafı üzrə tərəfdaşlığımız bundan sonra da davam edəcək.

ABŞ Azərbaycan və Ermənistan arasında möhkəm sülhü dəstəkləməkdə davam edir. Davamlı sülh Cənubi Qafqaz regionunun daha firavan olmasını təmin edəcək və ABŞ-la əməkdaşlıq üçün daha geniş imkanlar yaradacaq. İndi sülhə nail olmağın və Cənubi Qafqaz xalqları üçün yeni firavanlıq dövrünə qədəm qoymağın vaxtıdır”.

ABŞ lideri vurğulayıb ki, qarşıdakı illərdə və onilliklər ərzində Azərbaycanla daha dərin tərəfdaşlığa ümid edirik.

Məktubdan göründüyü kimi, ABŞ Azərbaycanın əhəmiyyətini, enerji təhlükəsizliyinin təminindəki rolunu qiymətləndirir, Cənubi Qafqazda sülhün önəmini vurğulayır. Eyni zamanda, Azərbaycanla münasibətlərin inkişafında maraqlı oluğunu nümayiş etdirir.

Xatırladaq ki, bir neçə gün əvvəl ABŞ Senatının Xarici Əlaqələr Komitəsinin üzvü, senator Stiv Deyns Bakıda səfərdə olub və Azərbaycan Prezidenti tərəfindən qəbul edilib. Amerikalı senator da Amerika Birləşmiş Ştatları ilə Azərbaycan arasında dostluq və tərəfdaşlıq əlaqələrinin daha da inkişaf etdirilməsi üçün böyük perspektivlərin olduğunu deyib. Həmçinin, Əfqanıstanda Amerika Birləşmiş Ştatları və Azərbaycan əsgərlərinin çiyin-çiyinə xidmət etdiyini, Kabil hava limanının təhlükəsizliyinə cavabdeh olan Azərbaycan sülhməramlı qüvvələrinin Əfqanıstanı tərk edən ən sonuncu hərbi kontingent olduğunu xatırladan Stiv Deyns oradan mülki və hərbi şəxslərin təxliyəsində azərbaycanlı hərbçilərin mühüm rol oynadıqlarını söyləyib, buna görə də ayrıca minnətdarlığını bildirib.

Senator fəaliyyəti dövründə Azərbaycanın və Mərkəzi Asiya ölkələrinin Amerika Birləşmiş Ştatları ilə münasibətlərinin inkişafına mühüm əhəmiyyət verdiyini deyərək, əlaqələrin inkişaf etdirilməsi üçün böyük imkanların olduğunu vurğulayıb. O, Azərbaycana və Mərkəzi Asiya ölkələrinə ABŞ Senatının nümayəndələri tərəfindən səfərlərin intensivləşdirilməsinin vacibliyinə toxunub.

Azərbaycan ABŞ-la hər zaman yaxşı münasibətlərin tərəfdarı olub. Ölkəmiz təkcə sözdə deyil, öz addımları ilə etibarlı tərəfdaş olduğunu dəfələrlə nümayiş etdirib. Amma təəssüf ki, ABŞ-nin sabiq administrasiyası Azərbaycana qarşı qərəzli mövqe tutdu, açıq şəkildə ermənipərəst mövqedən çıxış edərək, Ermənistanla sülh prosesində görüntü xatirinə belə neytrallığını saxlaya bilmədi. Ümumiyyətlə, demokrat Co Baydenin siyasəti təkcə Azərbaycanla deyil, bir sıra digər ölkələrlə də ciddi problemlərin yaranmasına, dünyada yeni münaqişə ocaqlarının meydana çıxmasına, alovlanmasına səbəb oldu. Bayden administrasiyası Ermənistanla bitmiş münaqişəni də körükləməyə cəhd edirdi. Ermənistana silahların ötürülməsi, hərbi sahədə dəstəyin artırılması, sülh prosesinə maneə yaradan absurd tezisləri gündəmə gətirmək məhz sülhün əldə olunmasını ləngitməyə, Azərbaycana təzyiq göstərməyə hesablanmışdır. Yeni münaqişələr yaradan Bayden administrasiyası təbii ki, Cənubi Qafqazda 30 ilə yaxın davam edən münaqişənin başa çatmasını, Azərbaycanın regionda yeni reallıqlar yaratmasını qəbul edə bilmirdi. Amma onlar Azərbaycanın adekvat reaksiyaları qarşısında başa düşdülər ki, Bakıya qarşı bu cür qərəzli yanaşmalar heç bir nəticə verməyəcək.

Tramp administrasiyası isə Bayden hakimiyyətindən fərqli, milli maraqlara əsaslanan siyasət aparır, münaqişələrə, müharibələrə qarşı çıxır.

Tramp birinci prezidentlik dövründə də Azərbaycanla əməkdaşlığın möhkəmlənməsinə xüsusi diqqət verirdi. Prezident İlham Əliyev hələ Şuşa Qlobal Media Forumundakı çıxışında bu məqama toxunaraq deyib ki, Respublikaçılar hakimiyyəti ilə daha nəzərəçarpacaq dərəcədə uğurlu və nəticəyönümlü əlaqələrimiz olub: “Eyni zamanda, Prezident Trampın prezidentliyi dövründə bizim çox səmərəli əməkdaşlığımız olub. Bu əməkdaşlıq qarşılıqlı hörmət üzərində qurulmuşdur və qarşılıqlı dəstəyin yüksək qiymətləndirilməsindən ibarət idi”.

Dövlət başçısı deyib ki, ABŞ-la münasibətlərimiz demək olar ki, hər zaman sabit olub. Əlbəttə ki, müəyyən enişli-yoxuşlu dövrlər olub və o da bizim günahımız deyildi: “Bütün bu enişli-yoxuşlu dövrlərə baxmayaraq, biz münasibətlərə strateji, vacib mövqedən yanaşmışıq və biz burada mümkün qədər əlimizdən gələni etməyə çalışmışıq. Xüsusilə də praktiki baxımdan sülhməramlı əməliyyatlarda iştirakımızı nəzərdə tuturam. Bu əməliyyatlar başlayanda Azərbaycan ilk qeyri-NATO ölkəsi idi ki, Əfqanıstanda həmin əməliyyatlara qoşuldu və oradan sonuncu çıxdı. ABŞ qoşunları ölkəni tərk etdi və daha dəqiq desək, oranı qoyub qaçdılar. Biz hələ də orada idik. Biz Türkiyənin Silahlı Qüvvələri ilə birlikdə hava limanını tərk edən sonuncu ölkələr olduq. Bu idi bizim tərəfdaşlığımız. Əfqanıstanla bağlı onların bizə ehtiyacı var idi. Mən xatırlayıram ki, ABŞ-ın yüksəkrütbəli məmurları və nəqliyyat komandanlığı, Müdafiə Nazirliyinin nəqliyyat komandanı Azərbaycana dəfələrlə gəlirdilər və bizə minnətdarlıq bildirirdilər ki, Azərbaycan “Şimal şəbəkə” adlandırılan bir dəhliz idi və biz onun tərkib hissəsi idik. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Əfqanıstana gedən əsas marşrut çox çətin marşrut idi. Ancaq Əfqanıstanda missiya başa çatdıqdan sonra onların etdikləri nə oldu? Onlar yenidən bizə qarşı sanksiyanı bərpa etdilər. Mən 907-ci düzəlişdən danışıram. Buna heç bir məntiqi əsaslandırma və izah təqdim etmədən, bu da onların bizə təşəkkürü. Uzun illər ərzində biz onlara qarşı etdiyimizin və yaxşı tərəfdaş olduğumuzun müqabilində Azərbaycan xalqı nə düşünə bilər bu Administrasiya haqqında? Yəni, deməli, siz onlara lazım olanda olursunuz yaxşı bir adam, yaxşı bir ölkə, sizin haqqınızda təriflər yağdırırlar. Onların sizə ehtiyacı olmayanda nəinki sizə biganə yanaşırlar, hətta sanksiyalar tətbiq edirlər. Nəyə görə? Çünki biz suverenliyimizi və ərazi bütövlüyümüzü bərpa etmişik”.

Dövlət başçısının bu fikirləri Bayden administrasiyasının Azərbaycana nankor münasibətini tam bir mənzərəsidir.

Bayden administrasiyası Qafqazda ayırıcı xətlərin çəkməklə məşğul idi. Trampın ikinci prezidentliyi dövründə Bakı-Vaşinqton münasibətlərinin inkişaf edəcəyinə, möhkəmlənəcəyinə ümidlər böyükdür

Milli Məclisin deputatı Rasim Musabəyov mövzu ilə bağlı “525”ə deyib ki, ABŞ-nin sabiq administrasiyası - Bayden hakimiyyəti açıq şəkildə ermənipərəst siyasət aparırdı və onların Azərbaycandan tələbləri, istəkləri təbii ki, məqbul deyildi. Münasibətlər isə gərgin idi: “Onlar adətən deyirlər ki, ABŞ Konqresi sərbəstdir və sair. Amma onlar konqresdə cürbəcür dinləmələr keçirir, Azərbaycanın əleyhinə bəyanatlar qəbul edirdilər. Heç nə əldə etməsələr belə, təbii ki, bunlar münasibətlərə mənfi təsir edirdi. İndi bu kimi halların hamısı dayanıb, amma 907-ci düzəlişin icrasını hələlik dayandırmayıblar. Deyə bilmrəm ki, indi münasibətlərimiz tam qaydasındadır. Amma hər halda əvvəlki yanaşma, münasibət hiss olunmur. Bu həm də Azərbaycanın əhəmiyyətindən irəli gəlir, anlayırlar ki, həmin o, Mərkəzi Asiyaya çıxış Azərbaycandan keçir, Azərbaycan qüdrətli bir dövlətə çevrilir. Bizim effektiv xarici diplomatiyamız, ordumuz, imkanlarımız, yəni bunlar hamısı nəzərə alınaraq ABŞ administrasiyası Azərbaycana yanaşmada öz mövqeyi ilə bağlı siyasətində korreksiya etdi”.

907-ci düzəlişin aradan qaldırılması ehtimalına gəlincə, politoloq deyib ki, bu elə də çətin məsələ deyil: “Sadəcə olaraq Tramp sənəd imzalayaraq Konqresə göndərməlidir, ABŞ-nin maraqları o düzəlişin dayandırılmasını zəruri hesab edir. Vəssalam, bu böyük bir iş deyil. Burda heç Konqresdə müzakirə tələb olunmur. Bunun üçün əslində lazımdır ki, ABŞ hansısa bir sahədə hazırlaşsın. Təbii ki, ilk növbədə hərbi sahədə. Azərbaycanla əlaqələri inkişaf etdirmək üçün 907-ci düzəlişin dondurulması tələb olunur”.

Trampın Azərbaycan liderinə təbrik məktubunda diqqət çəkən əsas məqamlara toxunan politoloq deyib ki, əslində burada Azərbaycanın əhəmiyyəti vurğulanır, eyni zamanda, ənənəvi olaraq Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərində normallaşması üçün bir çağırış var: “Məktubda Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyindəki rolu, töhfələri qeyd olunur, Orta Dəhliz məsələsi, Azərbaycanın kommunikasiyalar baxımından əhəmiyyəti vurğulanır. İndi deyilməsə də, Vaşinqtonda anlayırlar ki, Azərbaycan şimalda Rusiya, cənubda İran ilə qonşudur. Belə bir şəraitdə Azərbaycan müstəqil siyasət aparır”.

Deputat hesab edir ki, sülh prosesi ilə bağlı ümumi çağırışlar var: “Amma heç kim bizə vasitəçilik də təklif etmir. Çünki anlayırlar ki, bu, mənasızdır. Məlumdur ki, sülh sazişi layihəsinin mətni razılaşdırılıb, sadəcə olaraq müəyyən açıq məsələlər qalıb ki, tərəflər indi onları dəqiqləşdirirlər. Ermənistanın Təhlükəsizlik Şurasının katibi deyib ki, biz vaxtı və yeri Azərbaycan tərəfi ilə diskusiya edirik”.

R.Musabəyova görə, Ermənistanın sülh sazişi imzalamağa hazır olmasını vurğulaması, Azərbaycana qarşı hər hansı təzyiqlərə yol aça bilməz: “ABŞ Azərbaycana nə təzyiq edə bilər?! Əllərində nə var ki, Azərbaycana təzyiq etsinlər? Bizim onlardan heç bir istəyimiz yoxdur. Ona görə də sülh sazişi ilə bağlı təzyiq mümkün deyil. Azərbaycan heç onlar üçün təzyiq imkanı da saxlamayıb. Azərbaycana hansısa tənqid səsləndirəcəklərsə, bununla da o kommunikasiyaları hansılar ki, indi bərpa edirlər, pozacaqlar. Çağırış edirlər, sağ olsunlar, amma bunun onlara heç bir aidiyyəti yoxdur. Türkiyə də çağırış edir, məsələni uzatmayın, sazişi imzalayın, biz Türkiyəyə bununla bağlı irad bildiririk? Əlbəttə ki, yox. Bunlar demirlər ki, gedin kiminləsə müharibə aparın, deyirlər ki, yaxşı olardı ki, sülh prosesini sürətləndirəsiz”.

Politoloq hesab edir ki, Trampın dövründə münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb olacaq hər hansı ehtimal yoxdur: “Bizim ABŞ ilə maraqlarımız toqquşmur. ABŞ-nin İranla, Rusiya ilə bağlı da bizdən hər hansı ciddi istəkləri yoxdur. Qalan məsələlərdə Azərbaycan öz müstəqilliyini qoruyur, Avropanın enerji təhlükəsizliyində töhfə verir, kimlərsə gedib kommunikasiyalar qururlar, Azərbaycan isə əksinə, təkcə öz ərazisində deyil, qonşu Gürcüstanda da kommunikasiyaların modernləşdirilməsi ilə məşğul olur. Bunu düzgün qiymətləndimək lazımdır, nəinki gəlib bizə irad tutmaq”.

Pərvanə

525-ci qəzet .- 2025.- 31 may(№94).- S.4.