Milli Himnimizin dahi yaradıcısı

Üzeyir Hacıbəylinin imzası təkcə Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin banisi deyil, həm də milli dövlətçiliyin musiqi simvollarının yaradıcısı kimi tarixə həkk olunub. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin elan olunmasından dərhal sonra milli dövlət atributlarının - o cümlədən Dövlət Himninin yaradılması məsələsi gündəmə gəlmişdi. Bu vəzifə xalqın milli ruhunu, azadlıq ideyasını və dövlətçilik şüurunu musiqi vasitəsilə ifadə edə biləcək bir sənətkarın üzərinə düşürdü. Bu baxımdan, himnin bəstələnməsi Üzeyir Hacıbəyliyə həvalə edildi.

1918-ci ildə bəstəkar Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Himnini yazarkən xalq musiqisinin melodik intonasiyalarına və Avropa himn janrının struktur prinsiplərinə əsaslandı. Əsərin musiqi dili parlaq, melodik cəhətdən yaddaqalan, ritmik baxımdan enerjili və bayram xarakterlidir. Bu himn milli azadlıq və müstəqillik ideyasının musiqidə ilk rəsmi təcəssümü idi və sonralar Azərbaycan musiqi tarixində vətənpərvərlik janrının başlanğıcı kimi dəyərləndirildi.

1920-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan sonra ölkə sovetləşdirildi və milli himnin ifası qadağan olundu. Lakin Üzeyir Hacıbəyli musiqi yaradıcılığını yeni siyasi şəraitdə də davam etdirərək 1930-cu ildə Azərbaycan SSR-in 10 illik yubileyi münasibətilə musiqisi və sözləri özünün olan yeni bir himn yazdı. Bu əsər ilk dəfə 1930-cu il aprelin 28-də bəstəkarın rəhbərliyi altında səsləndirildi.

1930-cu il himni janr etibarilə kantata xarakterinə malik idi: monumental quruluş, çoxsəsli xor fakturası, orkestr müşayiəti və vokal-orkestr dramatizmi onun musiqi məzmununu müəyyənləşdirirdi. Bu səbəbdən bəzi tədqiqatçılar həmin himni "Azərbaycan kantatası" adlandırırlar. Əsərdə Üzeyir bəy sovet ideoloji motivlərini ifadə etsə də, musiqi dilində milli intonasiya və melodik sabitliyi qorumuş, xalq musiqisinin səslənmə enerjisini simvolik şəkildə yaşatmışdı.

1944-cü ildə o, SSRİ-nin bütün İttifaq respublikalarında yeni himnlərin hazırlanması təşəbbüsü çərçivəsində Azərbaycan SSR-in yeni himnini yaratdı. Bu himn rəsmən 1991-ci ilə qədər səsləndirilib. Əsər musiqi cəhətdən daha sabit, melodik baxımdan aydın və monumental xarakter daşıyırdı. Ü.Hacıbəyli burada müasir çoxsəslilik və milli melodizm arasında tarazlıq yaratmış, himni həm ideoloji, həm də estetik baxımdan yüksək səviyyəyə qaldırmışdı.

1991-ci ildə Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin bərpasından sonra, 1918-ci ildə bəstələnmiş ilk himn yenidən dövlət statusu aldı. Bu qərar təkcə tarixi ədalətin bərpası deyil, həm də Üzeyir Hacıbəyli irsinin növbəti milli təntənəsi və bir daha aktuallaşdırılması kimi qəbul edilir. Beləliklə, Üzeyir Hacıbəylinin himn yaradıcılığı Azərbaycan xalqının milli musiqi kimliyinin, dövlətçilik ruhunun və tarixi yaddaşının parlaq ifadəsinə çevrildi.

Üzeyir Hacıbəylinin himn yaradıcılığı Azərbaycan musiqi tarixində milli-siyasi musiqi janrının formalaşmasının başlanğıcını qoyub. O, musiqi vasitəsilə xalqın azadlıq ideyasını və milli qürur hissini simvolik səviyyəyə yüksəldib. Hacıbəylinin hər üç himni - 1918-ci il Cümhuriyyət himni, 1930-cu il "Azərbaycan SSR-in 10 illiyi" kantatası və 1944-cü il Azərbaycan SSR himni - təkcə tarixi dövrlərin musiqi sənədi deyil, həm də Azərbaycan musiqi kimliyinin dövlət səviyyəsində təcəssüm formaları kimi dəyərləndirilir.

Üzeyir bəy Hacıbəylinin qələmə aldığı Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni müasir dövrdə də milli şüurun və vətənpərvərlik duyğularının təşəkkülündə mühüm rol oynayaraq ictimai qürur mənbəyi kimi səslənməkdədir.

Aytən BAXŞİYEVA

Musiqişünas, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru

525-ci qəzet .- 2025.- 18 noyabr (№ 209).- S.14.