Əhməd Elbrus: "Vətəni özünə qəfəs olan kəs..."

Azərbaycan milli poeziyasının istedadlı nümayəndələrindən biri, şair, publisist, ədəbiyyatşünas-alim Əhməd Elbrus ədəbi-bədii mühitində dəyərli ictimai məzmunlu lirik şeirlərin, poemaların, elmi-publisistik oçerklərin və ciddi tədqiqatların müəllifi kimi tanınmışdır. Onun yaradıcılığının aparıcı yönlərində orta əsrlərə dair ədəbiyyatşünaslıq məsələləri, çağdaş zamanla səsləşən bədii-fəlsəfi poeziya nümunələri, orijinal ifadə tərzi, ənənəvi mövzulara fərqli, yeni baxış mühüm yer tutur.

Elbrus Misir oğlu Əhmədov (Əhməd Elbrus) 1941-ci il 17 may tarixində (N.Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitunun arxividə saxlanılan 75 saylı şəxsi işə əsasən) Ağcabədi rayonunun Salmanbəyli kəndində dünyaya göz açmışdır. Ağcabədi şəhər 5 saylı orta məktəbini 1959-cu ildə əla qiymətlərlə başa vuran Elbrus Misir oğlu 1960-cı ildə Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsinin əyani şöbəsinə daxil olmuş, ölkənin nüfuzlu və təməli Xalq Cümhuriyyət dövründə (1919) qoyulmuş elmi-pedaqoji müəssisəsini o, 1965-ci ildə bitirmişdir. Ali təhsil aldıqdan sonra, 1965-1969-cu illərdə jurnalistlik fəaliyyəti ilə məşğul olmuş, Azərbaycan Dövlət Radio və Televiziya Verilişləri Komitəsində redaktor vəzifəsində çalışmış, redaktəetmə sənətinin sirlərinə dərindən yiyələnərək poeziya yaradıcılığına, elmi-tədqiqat işlərinə ciddi həvəs göstərmişdir.

Əhməd Elbrus 1969-cu ildə AEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasına daxil olmuş, Orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsində XVI əsr şairi "Fədai və Şərq ədəbiyyatında "Bəxtiyarnamə"si" mövzusunda dissertasiya üzərində araşdırmalar aparmış, 1971-ci ildə dissertasiyasını uğurla tamamlayaraq, AEA Nizami adına Ədəbiyyat və Dilçilik İnstitutunun Dissertasiya şurasında 1972-ci ilin sentyabr ayında müdafiə etmiş filologiya üzrə fəlsəfə doktoru (elmlər namizədi) elmi dərəcəsinə (1973, 18 may, diplom № 007932) layiq görülmüşdür.

Əhməd Elbrus Orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsində kiçik elmi işçi vəzifəsində işləməklə yanaşı, Azərbaycan Dillər Universitetində iki illik (1972-1973) fars dili üzrə tərcüməçi ixtisasına yiyələnmişdir. Azərbaycan EA Rəyasət Heyəti bu istedadlı gəncin işgüzarlığını yüksək qiymətləndirərək 22 iyun 1973-cü il tarixli 25 saylı qərarına əsasən o, kiçik elmi işçi vəzifəsindən "Elm" nəşriyyatına köçürülmüş, burada 1986-cı ilədək baş redaktor vəzifəsində çalışmış, xüsusi məsuliyyət hissi tələb olunan bu elmi sahəyə peşəkarlıqla rəhbərlik etmişdir.

Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Elmi şurası 1976-cı ilin iyul iclasında Əhməd Elbrusun filologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün "Orta əsrlər Şərq poeziyasında hürufizm və onun açılışı (Hürufizmin poetikası)" adlı mövzunu təsdiqləmişdir. İddiaçı doktorluq dissertasiyasını üç il müddətinə yazıb tamamlamış, tədqiqat işinin 1979-cu il 21 iyul tarixində İnstitutun Orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi şöbəsində geniş tərkibdə müzakirəsi keçirilmiş, iki indekslə - "Azərbaycan ədəbiyyatı" və "Ədəbiyyat nəzəriyyəsi" ixtisasları üzrə müdafiənin təşkili tövsiyə edilmişdir. Lakin bu qərarın icrası bürokratik maneələr səbəbindən illərlə təxirə salınmış, dəfələrlə mövzunun adı dəyişdirilmiş, ilkin müzakirəsi və elmi seminarı keçirilmiş, hətta Moskvadan Ali Attestasiya Komissiyasının baş elmi katibi S.P.Kuleşov Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu Dissertasiya şurasının sədr müavini Yaşar Qarayevin 19.10.1985-ci il tarixli müraciətinə cavab olaraq 19.04.1986-cı il tarixli məktubunda bildirirdi ki, E.M.Əhmədovun iki indeks üzrə Birdəfəlik şurada doktorluq müdafiəsinə və həlledici səslə filologiya elmləri doktorları Əkrəm Cəfər, Seyfulla Əsədullayev və Arif Hacıyevin həmin şuranın üzvü olmasına icazə verilmişdir.

Müdafiə üçün 1986-cı ildə hazırlıq işlərinə başlanmış, A.M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutundan elmlər doktorları X.Koroğlu, R.Yusifov, A.Çaqin dissertasiya işinə müsbət rəy vermiş, professor Məsud Mahmudov, Cahangir Qəhrəmanov, Əkbər Ağayev, Şamil Cəmşidov rəsmi opponent olmağa razılıqlarını bildirmiş, lakin sehrli bir çubuğun təsiri ilə müdafiə baş tutmamışdır.

Əhməd Elbrus 1994-cü ilin yanvar ayında müdafiə üçün yenidən cəhd göstərmiş, elmi seminarda dissertasiya işi müsbət dəyərləndirilsə də, nəticə hasil olmamışdır. Onun "Orta əsrlər Azərbaycan poeziyasında hürufi simvolların açılış sistemləri (Elm əl-əsmə, elm əl-cəfr, elm əl-hüruf, hürufi sixem, terminləri və İmadəddin Nəsiminin yaradıcılığı əsasında)" mövzusunda yazdığı dissertasiyasına akademiklər Həmid Araslı və Fəraməz Maqsudov müsbət rəy vermişdilər. Elmi seminar 26 fevral 1997-ci ildə Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda professor Məhərrəm Qasımlının sədrliyi ilə keçirilmiş, "Dissertasiya işi bəyənilmiş və müdafiəyə buraxılması" tövsiyə edilmişdir. Lakin Ə.Elbrusun sonuncu cəhdi də uğurlu alınmamış, Dissertasiya şurası müdafiəni təşkil etsə də, bəzi üzvlər təxribata yol vermiş, yetərsay olmadığına görə müdafiə iclası keçirilməmişdir. Lakin irihəcmli bu tədqiqat işi "İnam və idrak poetikası" (Qədim və Orta əsrlər Şərq poetikasında hürufi rəmzlərin açılışı sistemləri) adı ilə 2006-cı ildə "Bəstəkar" nəşriyyatında (Əhməd Elbrus. "İnam və idrak poetikası". Bakı, 2006, 840 s.) böyük tirajla çap edilmiş (red: akad.T.Kərimli və prof. F.Cəlilov), mütəxəssislər tərəfindən yüksək dəyərləndirilmiş və bu araşdırma müəllifin sağlığında nəşr olunan sonuncu sanballı elmi əsəri olmuşdur.

Azərbaycan EA Rəyasət Heyətinin qərarı ilə təsis edilən və 1984-cü il 1 noyabr tarixindən fəaliyyətə başlayan "Elm" qəzetinin ilk redaktoru vəzifəsi də Ə.Elbrusa həvalə olunmuşdur. O, iki ilə yaxın müddətdə (1984-1986) "Elm" qəzetinin nəşriyyatla birlikdə ağır yükünü məhdud ştat vahidilə yerinə yetirmiş, redaktorluq sahəsində mükəmməl təcrübəyə yiyələnmişdir. Mətbuat sahəsində yüksək peşəkarlığa nail olmuş Ə.Elbrus 1987-1990-cı illərdə AYB-nin "Azərbaycan" jurnalında çalışmış, 1990-cı ildə "Azərbaycan" qəzetinin redaktor müavini vəzifəsində işləmişdir.

Azərbaycan Dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Əhməd Elbrus Türkiyə Cümhuriyyətindən Prof., Dr. Ziya Aydınla birlikdə 1991-ci ilin aprel-may aylarında "Amalımız xalqımıza xidmətdir" - epiqraflı "Dədəm Qorqud" adlı Azərbaycanda ilk rəngli, müstəqil qəzet təsis etmişdilər. Mətbuat orqanlarının rəngli formatda nəşr edilməsinin müşkülə çevrildiyi mürəkkəb bir zamanda "Dədəm Qorqud"un məqsədini, məramını, tutacağı yolu redaktorlar qəzetin ilk sayında açıq bəyan edirdilər: "Bizim "Dədəm Qorqud" siyasətə qarışmır. Lakin Respublikamızın bütövlüyünə, siyasi suveren-liyinə, iqtisadi müstəqilliyinə və xalqımızın rifahına xidmət edən sağlam siyasəti müdafiə edir".

Türkiyəli professor isə amacını daha konkret, aydın ifadə edərək yazırdı: "Mən və arxadaşım Əhməd Elbrus Azərbaycanda və Türkiyədə iki sevimli millətin - ayrı-ayrı vətənlərdə yaşasalar da, eyni qanı daşıyan qürurlu qardaşlarımızın sevgilərini bir birilərinə çatdıra bilmələri üçün "Dədəm Qorqud" qəzetini çıxarıb, dünyanın hər tərəfində yaşayan Azərbaycan türkləri və ümumən türklərə bu qəzeti yollamaq amacındayıq" ("Dədəm Qorqud" qəz., Bakı: 1991, №1, s.1).

Redaktorların əsas məqsədlərindən məlum olur ki, Azərbaycanda istiqlalın bərpa edilməsindən altı ay əvvəl təsis edilmiş "Dədəm Qorqud"un yayım coğrafiyası Azərbaycanı, Türkiyəni və türklərin yaşadığı geniş bir arealı əhatə etməsi, onun ayrı düşmüş xalqlar arasında dostluq əlaqələrinin canlandırılması, birliyə, qardaşlığa, əməkdaşlığa çağırışların məqsədyönlü intensivləşdirilməsi, hər iki dövlətin ortaq mətbuat orqanına çevrilməsi üçün ilkin addımlar atılmışdır. Sovet rejiminin reklasasiya dövründə qəzetin adının üç əlifba ilə (kiril, latın və ərəb qrafikası ilə) yazılması və ilk saylarının böyük tirajla nəşr edilməsi irəli sürülən mülahizələri isbatlayan arqumentlərdir. "Dədəm Qorqud" adı türk xalqlarının qədim və ortaq abidəsi olmaqla bərabər, eyni kökə, genə, dilə, dinə və mədəniyyətə mənsub olan millətlərin birlik, dostluq, qardaşlıq rəmzi olaraq seçilmişdir.

"Dədəm Qorqud" qəzeti 1993-cü ildə fəaliyyətini dayandırdıqdan sonra Əhməd Elbrus yaxın məsləkdaşları Xəlil Rza Ulutürk və Rəfiq Zəka Xəndan ilə müştərək "Qorqud" adlı özəl nəşriyyat yaratmış, bu yönümdə fəaliyyətini genişləndirmiş, sovet ideologiyasının təsir dairəsindən azad, istiqlalına qovuşmuş mübariz ruhlu xalqın milli mənafeyi, dövrün, zamanın mənəvi ehtiyacları nəzərə alınaraq, elmi, ictimai-siyasi, ədəbi-bədii ədəbiyyat nümunələrinin nəşrinə rəvac vermiş, kitab mədəniyyəti sahəsində böyük əhəmiyyət kəsb edən xidmətlər göstərmişdilər. 1990-cı illərin mürəkkəb dönəmində "Qorqud" nəşriyyatının Ulu öndərə həsr etdiyi "Heydər Əliyev sülhün carçısıdır" (Bakı: Qorqud, 1999, 336 s.). monumental əsəri zamanında hazırlanmış, Atatürk Beynəlxalq Sülh Mükafatı Komitəsinin və Türkiyə Cümhurbaşqanının qərarı ilə Azərbaycan Prezidentinin "Atatürk Sülh Mükafatı"na layiq görülməsi münasibətilə nəşr edilmişdir. Bu poliqrafiya müəssisəsi müəyyən müddət ərzində sanballı ictimai-siyasi, ədəbi-bədii nəşrləri ilə Azərbaycanın kitab mədəniyyətinə dəyərli töhfələr vermişdir.

Ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin tərkibində Əhməd Elbrus 1994-cü ildə Çin Xalq Respublikasına, 1995-ci ildə Böyük Britaniyaya və Fransaya rəsmi səfərlərdə iştirak etmişdir.

Əhməd Elbrus 2006-cı il 12 dekabr tarixində dünyasını dəyişmiş, doğma yurdu Ağcabədi rayonunun Salmanbəyli kəndində dəfn olunmuşdur.

Bədii yaradıcılığa 1960-cı illərin əvvəllərindən başlayan, lirik şeirləri mərkəzi qəzet və jurnallarda çap olunan Əhməd Elbrusun bir-birinin ardınca "Uçun, durnalar" (1966), "Etibarım" (1971), "Üçüncü addım" (1974), "Günəş nəğmələri" (1977), "Ömür yolu" (1979), "İnsan əfsanəsi" (1982) və "Ölməzlik" (1992) adlı şeir kitablarının nəşri qədim və zəngin poeziyamıza, ədəbi mühitə yeni nəfəs, milli çalar, aktual ictimai mövzular gətirmişdir. O, təbiət, stixiya etibarilə hürriyyətsevər, müstəqil, xeyirxah, dostlara, yaxınlara qarşı istiqanlı və humanist şəxs idi. Əsərlərində vətən sevgisi, azadlıq arzuları, milli ruh, güclüdür. Şair bəzən sözün kəsərini, qüdrətini poetik misralarda təcəssüm etdirir, insan üçün müqəddəs vətəni qəfəsə, həbsxanaya çevirən siyasi rejimi məzəmmət, qınaq, ironiya hədəfinə çevirməkdən çəkinmirdi. Şairin yaxın dostlarından tənqidçi, ədəbiyyatşünas-alim Qurban Bayramov həmkarının cəsarətini vurğulayaraq yazırdı: "Elbrusun "dimdiyindən qan iyi gələn" bir şeirini də xatırlayıram, dördcə misradır... O vaxtlar ürək istəyirdi, cəsarət tələb edirdi özün "Elm" nəşriyyatının baş redaktoru ola-ola belə şeirlər yazasan:

Qəfəssiz bircə gün yaşaya bilməz,

Sızlar "Vətən" deyə, bülbülün səsi!

Vətəni özünə qəfəs olan kəs

Məcburdu qəfəsə "Vətənim" desin!"

Əhməd Elbrusun "Qəfəs bülbülü" (1981) adlı şeirində vətən və azadlıq anlayışları haqqında fərqli, obrazlı düşüncələrinin zamanında orijinallığı, yeniliyi, bənzərsizliyi ilə bəyənilmiş, seçilmiş və müəllifinə şöhrət gətirmiş, uğurlar qazandırmışdır. Burada ironik aspektdə təqdim olunmuş müqayisə obyektləri arasındakı incə bir məqama da diqqət yetirmək zəruridir; qəfəs bülbülün cəh-cəh vurması, yaşaması və təhlükəsizliyi üçün təminat məkanı, vətən - "Vətəni özünə qəfəs olan kəs"lər üçün qəfəsdir! Vətəni qəfəsə - qəfəsi vətənə çevirənlər arasındakı fərq daimi olaraq Əhməd Elbrus yaradıcılığının aparıcı amili olmuşdur.

Onun "Gənc şairin ilk kitabı" seriyasından 1966-cı ildə çap etdirdiyi "Uçun, durnalar" adlı şeirlər toplusu "Vətənim" əsəri ilə açılır. Ə.Elbrusun bədii yaradıcılığını bütövlükdə nəzərdən keçirdikdə vətən, zaman və insan məfhumlarının fəlsəfi fikir qatlarına istinadların mütəmadiliyi, diqqət mərkəzinə çəkilməsi, öyülməsi və poetik dəyərləndirilmə təşəbbüsləri bədii düşüncə müstəvisində daha aydın müşahidə olunmaqdadır.

Sən elə varlıqsan - ölməz, kiçilməz,

Sən elə nemətsən - qıyıb keçilməz,

Vətənim, Vətənim!

Sən elə arzusan - müqəddəs, əziz,

Sən elə aynasan - ləkəsiz, təmiz,

Vətənim, Vətənim!

Gənc şairin qəlbinin dərinliklərindən boy göstərən, təmkinlə, titrəyişlə tərənnüm etdiyi, həzin və ülvi duyğularla söylədiyi "Vətən" andı, "Vətən" duası onun bitib-tükənməz sevgi nəğməsinə, məhəbbət simfoniyasına, ömür yolunun, yaradıcılıq amalının leytimotivinə çevrildi. Ə.Elbrusun vətən anlayışı "Ağcabədi" şeirində daha da konkretləşir, ünvanlaşır, müqəddəsləşir. Vətən yalnız maddi nemətləri, sərvətləri ilə deyil, mənəvi mahiyyəti, sirli-sehrli hikməti, əzəməti, qüdrəti, ilahi cazibədarlığı ilə də müqəddəs və əzizdir.

Beşiyimi burda qoyub getmişəm,

İlk eşqimi burda duyub getmişəm,

Mən şöhrətə, ada uyub getmişəm...

Fəqət... sənə qayıdacaq son anım!

İnsan oğlu sədaqətlə sınanıb!

Yaşamarıq, yaşatmasaq sədaqəti,

Ağcabədi, Ağcabədi!

Beşik deyiləndə yaranan assosiativ duyğular nəticəsində göz önündə ilk növbədə körpəsinə laylay söyləyən ana obrazı canlanır. Müqəddəs bir varlığın - ananın beşik başında oxuduğu laylay ilk tərbiyə nümunəsi, insanlıq himnidir. Uşağın öz qanına, ruhuna sədaqət hissi ana laylasından - insanlıq məfkurəsindən keçir.

Əhməd Elbrus poeziyasının nəbzində döyünən səmimiyyət, sədaqət, həqiqət, ülviyyət cazibəsi, məsuliyyət energetikası bəzən onun beşik məkanından bəşəriyyətin taleyinə cavabdehlik öhdəliyinə qədər böyüyür, ucalır.

Görkəmli ədəbiyyatşünas, tənqidçi, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Yaşar Qarayev Ə.Elbrus yaradıcılığının poetik xüsusiyyətlərindən bəhs edərək yazırdı: "Elbrusun fərdi üslub ədasını fərqləndirən digər cəhət də var: açıq ironiya, yaxud pafos və patetika onun ən yaxşı şeirlərində adi publisist, ritorik qat olub qalmır, estetik təsirin, müəllif mövqeyinin fəallığını ifadə edən poetik münasibət səviyyəsinə qalxır və çox zaman onun əsasında canlı detallar, həyati təfsilat və konkret məişət özü durur".

Professor Y.Qarayevin vurğuladığı kimi "canlı detallar, həyati təfsilat"ların yer aldığı bədii nümunələrdən biri də şairin ilk mətbu şeiri olan, 1962-ci ildə qələmə aldığı "Yanğın" adlı əsəridir. Ədəbiyyata "Yanğın"la gələn şairin bütün yaradıcılığında dünyaya, vətənə, insana, sözə yanğılı, odlu-alovlu, hərarətli sevgisi duyulmaqda və düşündürməkdədir.

Ə.Elbrusun "Yanğın" şeirini insanlara və insanlığa çağırış, bəşəri fəlakətlərdən qorunmaq üçün xəbərdarlıq kimi qəbul etmək olar. Hər bir insan öz həyatında müxtəlif miqyaslı yanğınlara rast gəlir, adi ehtiyatsızlıq, diqqətsizlik adlandıraraq hadisədən ötüb-keçir, uzaqlaşırlar. Şair isə "qığılcımdan alov törər" - deyiminə köklənir, qlobal təhlükəsizlik problemini vurğulamaqla fəlsəfi məntiqə diqqəti yönəldir:

Körpədir baisi bu fəlakətin;

Körpə dərk etməyib yandırdı neçin

öz evlərini?

Evin daşları da qara kül olur,

Yanğına baxdıqca gözlərim dolur,

ürəyim yanır.

Yanğına baxdıqca alışıram mən,

Məsum bir uşağın əlindən düşən,

adicə çınqı.

Bir ev yandırırsa, düşünün bir an,

Atom yanğısında nə olar cahan?!

Əhməd Elbrus "Yanğın" şeiri ilə diqqəti ayıq-sayıq olmağa, məsum körpələrimizi, günü-gündən atom, nüvə silahları ilə yüklənən dünyamızı, aydan-aya, ildən-ilə çiçəklənən, laləzara, gülüstana çevrilən vətənimizi, qəhrəman oğullar, mərd, müdrik insanlar yetirən xalqımızı - Azərbaycanımızı hər bir bəladan qorumağa, hifz etməyə yönəlmiş açıq çağırışları dövrün, zamanın narahat problemləri ilə yaxından səsləşirdi. Şairin beşlik biçimində yazdığı on altı hecalı "Azərbaycan" adlı şeirində doğma vətənin, onun cəsur oğullarının, böyük söz ustadlarının, təbiətinin və şöhrətinin tərənnümü orkestrin müşayiəti ilə səsləndirilən simfonik əsərin yaratdığı əhval-ruhiyyəni xatırladır.

Sərt düşməndən qisas üçün Vurğunumun sözü getdi,

Üzeyirin "Koroğlu"su, Mehdi, Qafur, Həzi getdi!

Şahinlərin qanad açdı, Bülbülünün səsi getdi,

Döyüşlərdə ad qazandın, zəfər yollu Azərbaycan!

Qoçaq elli, igid qızlı, mərd oğullu Azərbaycan!

Taleyinə ağ gün yazan azadlığın timsalısan!

Başdan-başa laləzarsan, abadlığın timsalısan!

Qoşqar, Kəpəz vüqarlısan, gözəl Göy-göl həyalısan.

Araz qollu, Kür qollusan, köksü Xəzər Azərbaycan!

Şan-şöhrətin dünyamızı nurla bəzər, Azərbaycan!

Cümhuriyyət dövründən çağımızadək "Azərbaycan" adı ilə çoxsaylı şeirlər, poemalar, dəyərli sənət əsərləri qələmə alınmış, azadlığına, istiqlalına qovuşan xalqımızın keçdiyi tarixi mübarizə yolları, qəhrəmanlıq səhifələri vəsf olunmuş, gözəl təbiəti, böyük şəxsiyyətləri, dahi insanları tərənnüm edilmişdir. Əhməd Elbrusun eyniadlı şeirinin yazıldığı tarixdən onilliklər öncə Cümhuriyyət şairlərindən Hacı Kərim Sanılının "Azərbaycan", Əli Abbas Müznibin "Azərbaycan", Əli Şövqi Şeyxzamanlının "Azərbaycan", Məhəmməd Ümid Gəncəlinin "Azərbaycan - Vətənim" şərqisi və s. poeziya nümunələri ilə ruhi yaxınlığı, həmahəngliyi, məzmun uyarlığı, müasir ədəbi mühitdə müstəsna aktuallıq kəsb etməsi şairin məxfi mühafizə dolablarında saxlanılan mətbu nümunələr ilə aşinalığından, məlumatlı olmasından xəbər verir. Şair haqlı olaraq "Döyüşlərdə ad qazandın, zəfər yollu Azərbaycan" - deyərək Vətənin dünənki qələbələri, uğurları ilə iftixar hissini, fəxarət duyğusunu yaşamaqla yanaşı, "Taleyinə ağ gün yazan azadlığın timsalısan" - poetik şüarında xalqının, millətinin hürriyyət gününün, müstəqilliyinin yaxında olduğunu duyurdu və görürdü.

Ə.Elbrus poeziyasında xarakterik özəllikləri ilə fərqlənən, süni intellektə xas bəzi xüsusiyyətləri, keyfiyyətləri yarım əsr önləyərək beyinəqoşulmalar adlı silsilə şeirləri ədəbiyyatımızda yeni ədəbi hadisə effekti yaratmışdır. Onun M.Füzuli, M.Ə.Sabir, Nazim Hikmət, Rəsul Rza, B.Vahabzadə, F.Qoca, F.Mehdi, M.İsmayıl, İ.İsmayılzadə, N.Həsənzadə və b. görkəmli şairlərin poetik düşüncələrinin davamı, görünməyən məqamlar anlamına gələn "beyinəqoşulmalar" tarixi-fəlsəfi müstəvidə boy göstərən yeni poeziya nümunələridir. Ə.Elbrus bəzən diqqətçəkən şeirlərin "ipucundan" yapışaraq məna dərinliklərinə işıq salır, örtülü mətləblərin qabardılmasına rəvac verir, bəzən də tənqidi-yumoristik düşüncələrinin odunu, közünü kül altında pərdələyərək təqdim edir. O, Söhrab Tahirin məşhur: "İki bölünməkdən elə qorxmuşam, Çöpü də ikiyə bölmərəm daha" - beytindəki son sözü rədifə çevirərək poetik məcranın qarşı sahilini nişan verir:

Qılınca qın etdi Xətai, dərdi,

Birlik nübarını Xətai dərdi.

Qanıma qarışıb Xətai dərdi,

Vətən birləşincə ölmərəm daha.

Şair həmkarının ümummilli dərdini duyur və ona qəhmar çıxır, yalnız "daha" kəlməsindən yapışsa da, dərdin dərinliklərinə təcnisin çırağı ilə pillə-pillə enir, eyni sözün təkrir kodları ilə Xətai dövrü - "Birlik nübarının dərildiyi" zaman örnək olaraq yada salınır... Əhməd Elbrus bir xalqın ikiyə "bölünmə" faciəsinin əlacını yaralanmış, parçalanmış vətənin birləşməsinə qədər "Xətai dərdi"nin ürəkdə, qanda yaşadılmasında görürdü.

Azərbaycan Dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən və planetar miqyaslı siyasətçi, Ümummilli lider Heydər Əliyev Respublika Prezidenti seçildikdən sonra ədəbiyyat adamlarına, mədəniyyət və incəsənət işçilərinə diqqət və qayğı artırıldı. Dövlət başçısının 1994-cü il 22-25 fevral tarixində Böyük Britaniyaya ilk rəsmi səfəri zamanı nümayəndə heyətinin tərkibinə tanınmış jurnalistlər, görkəmli ədəbiyyat və incəsənət xadimləri ilə yanaşı, şair Əhməd Elbrus da dəvət edilmişdir. Londona bu böyük tarixi səfərdən on gün sonra - 1994-cü il 7-9 mart tarixində Prezident Heydər Əliyevin rəhbərlik etdiyi dövlət nümayəndə heyətinin tərkibində şair Əhməd Elbrus Çin Xalq Respublikasına rəsmi səfərdə olmuşdur. Azərbaycan nümayəndə heyəti mart ayının 9-da Şanxay şəhərinə gəlmiş, Böyük Çin Səddinə səfər etmişdir. Həmin gün nümayəndə heyətinin üzvü, şair Əhməd Elbrus Böyük Çin səddindən Ulu öndər haqqında yeni yazdığı "Zəfər marşı" adlı şeirini dünyanın bu yüksək söz kürsüsündən Azərbaycan Televiziyası vasitəsilə poeziyasevərlərə yüksək emosiya, həyəcan və əzmkarlıqla çatdırmışdır.

Haydı! Cavanşirin ruhuna sarı!

Dardadı Babəkin kəsik qolları!

Hanı Şah İsmayıl? Kəssin yolları!

Koroğlu haylasın: - bizimdir zəfər!

Heydərin ardınca! Heydərdi rəhbər!

Allahın adıyla! Allahu-Əkbər!

Gəlsin Cavad xanım! Qacar da gəlsin!

Gəlsin Qaçaq Nəbi! Həcər də gəlsin!

Nalbənd də, misgər də, tüccar da gəlsin!

Hər kişi qeyrəti - yenilməz bir ər!

Heydərin ardınca! Heydərdi rəhbər!

Allahın adıyla! Allahu-Əkbər!

Təbrizim bayrağı ucalı gəlsin!

Dərbəndim - Ulutürk mahalı gəlsin!

Ağır elləriylə Borçalı gəlsin!

Gəlsin Zəngəzurdan Göyçəyə qədər!

Heydərin ardınca! Heydərdi rəhbər!

Allahın adıyla! Allahu-Əkbər!

Ə.Elbrus "Zəfər marşı"nı yazanda erməni işğalçılarına qarşı Qarabağda ağır, şiddətli döyüşlər gedirdi. Heydər Əliyev bir neçə ay idi ki, Azərbaycanın Prezidenti, xalqın rəhbəri seçilmişdir. O, bir əlində xəritə, o biri əlində çubuq Paris, London, Pekin, Vaşinqton şəhərlərinə rəsmi səfərlər edərək münaqişənin tarixi səbəbləri, təcavüzkar Ermənistanın ərazi iddiaları, etnik təmizləmə, Xocalı soyqırımı, Qarabağın və ətraf yeddi rayonun işğalı haqqında əsl həqiqətləri iri dövlət başçılarına birbaşa çatdırmaqla yanaşı, bir tərəfdən ölkəmizə qarşı aparılan ədalətsiz, şər-böhtan kampaniyalarının qarşısını almaq, ideoloji hücumları neytrallaşdırmaq üçün ikitərəfli beynəlxalq əlaqələri aktivləşdirir, digər tərəfdən Ali Baş Komandan olaraq nizami ordu quruculuğunu gücləndirir, ön cəbhəyə, döyüş səngərlərinə baş çəkərək hərbi durumu təhlil edir və dəyərləndirirdi.

Qarabağ müharibəsinin şiddətləndiyi bir zamanda şair Əhməd Elbrusun "Zəfər marşı" insanlarda qələbəyə və Ali Baş Komandana sarsılmaz inam aşılayan, birliyə, səfərbərliyə səsləyən, mübariz əhval-ruhiyyəli və zamanında yazılmış dəyərli sənət əsəridir. Marşda sabaha inam və iman hissi, Ali Baş Komandan ətrafında sıx birliyə açıq çağırış vətənsevər gəncləri işğalçılara qarşı mübarizəyə, döyüşə ruhlandırmışdır. Əsərin poetik pafosu, yüksək intonasiyası, dolğun diksiya dürüstlüyü, mükəmməl müraciət məcrası, ruhi-mənəvi harmoniyası, siqləti və səmimiyyəti bədii nümunəni arzuların həsrətini çəkdiyi milli-məfkurəvi Zəfər marşına çevirmişdir.

Əhməd Elbrusun poetik yaradıcılığında poema janrı mühüm yer tutur. Onun müxtəlif illərdə yazdığı "Qocanın dastanı" (1977-1978), "İnsan əfsanəsi" (1980-1981), "Köhlən" (1986), "Ayrılığın üç günü" (1985), "İlanlı duyğular" (1986), "Ölməzlik (Tarixi dramatik dastan)" (1985-1988) və b. əsərlərində tarixi mövzulara meyillilik, bədii-fəlsəfi sanbalın prioritetliyi, zaman və insan, sənət və əbədiyyət xeyir və şər dilemmalarına ən doğru seçim axtarışları öz əksini tapmışdır.

Əhməd Elbrusun poeziyası Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində əhəmiyyətli yer tutmaqla yanaşı, milliliyi, yeniliyi, fərqliliyi, fəlsəfiliyi ilə seçilən, məğrurluğa, cəsarətə, həqiqətə, mərhəmətə söykənən, insanlara inam, ümid, xeyirxahlıq aşılayan danılmaz və zəngin mənəviyyat xəzinəsidir.

Asif RÜSTƏMLİ

Filologiya elmləri doktoru, professor

525-ci qəzet .- 2025.- 18 noyabr (№ 209).- S.12-13.