İnsan - yarımçıq rəsm kimi

Esse

Son ucu görünməyən kətandır insan. Hər birimizin içində gizli bir eskiz var: uşaq ikən çəkdiyimiz ala-bula xətlər, gənclikdə etdiyimiz yanlış kölgələndirmələr, illər keçdikcə dərinləşən tonlar, qaralan künclər, aydınlaşan boşluqlar... Bütün bunların fonunda həyat bizə dönə-dönə sübut edir ki, insan heç zaman tamamlanmayan rəsmdir.

İlk nəfəs ilk xətdir. Hələ əlin titrəyir, çünki hara gedəcəyini bilmirsən. Sonra ailə, məktəb, oxuduğun kitablar, gördüyün küçələr, qırılan ümidlər, qurulan arzular fırçana rəng verir. Amma bu rənglərin heç biri son deyil. Yağış yağanda solur, gün çıxanda parlayır, zaman keçdikcə qarışır, dəyişir, heç zaman isə itmir.

İncəsənət tarixində bitməyən rəsmlər var. Diqqətlə baxanda görürsən ki, bəzi fiqurların yalnız konturu var, bəzi detallar hələ tamamlanmayıb. İnsan da belədir: qəlbimizdəki bəzi xəyallar sadəcə kontur olaraq qalır. Bəzi arzuların yalnız eskizi var, ömür boyunca rəngə çevrilə bilmir. Amma elə bu yarımçıq kölgələr, bitməyən eskizlər bizi bütöv göstərir. Bitmiş rəsmə hansısa müdaxilə, nəsə dəyişiklik edəndə onun tamlığı pozula bilir. İnsan isə hər gün dəyişir, bir rəngdən başqa rəngə düşür, gah solur, gah parlayır.

Bəzən bizim rəsmlərimizə də müdaxilə olunur. Özünü rəssam sayan həyat nəyisə dəyişmək, nəyisə silmək üçün fırçasını işə salır. Onda gəlir xəstəliklər, ayrılıqlar, itkilər. Bununla dəyişir yaratdığımız rəsm, ya cızılır, ya cırılır, ya da rənglər bir-birinə qarışır, heç arzulamadığımız görüntü yaradır. O anda həvəsdən düşürük, öz rəsmimizdən soyuyuruq. Amma sənət tarixində nə çox belə məşhur əsərlər. Dünyanın ən məşhur rəsmlərindən olan "Mona Liza" əsəri dəfələrlə muzeydən oğurlanıb, 1956-cı ildə vandalın biri bu portretə hücum edərək onun üstünə kimyəvi turşu atıb. Nəticədə portretin bir hissəsi zədələnib. Həmin ilin 30 dekabrında əsərə daş atılması nəticəsində onun sol əli yaxınlığında bir hissə zədələnib və sonradan bərpa edilib. Amma bu və bu kimi qəzaların, qəsdlərin heç biri "Mona Liza"nın dəyərini əskiltməyib, onun məşhurluğuna kölgə salmayıb. Əksinə, bu yaralar əsərin tarixidir. İnsan da öz yaraları ilə tamamlanır.

Bəs biz öz həyat rəsmimizi kimin üçün çəkirik? Özümüzə görəmi, başqalarına görəmi? Bəlkə də ən çətin suallardan biridir bu. Axı bəzən bu həyat rəsmimizi başqalarının baxışlarına görə dəyişə bilirik. Cəmiyyətin bizdən gözləntiləri, ailəmizin istəyi, dostların rəyi seçdiyimiz rəngi, hətta üslubu belə dəyişdirə bilir. Amma yetkin insan ən sonunda öz rəngini və öz işığını tapmağı bacarır.

Sənətşünasların fikrincə, ən dəyərli əsərlər tam bitməmiş, yarımçıq əsərlərdir. Onlar daim "yaşayan" əsərlər hesab olunur. Çünki restavrasiya edilir, təhlil olunur, yenidən kəşf olunur. İnsan da özünü hər yaşda restavrasiya edir. 20 yaşda başqa rənglər axtarırıq, 40-da başqa. 60-da isə palitranın ən sakit tonlarına üz tuturuq.

Bir də var gözlə görünməyən fon. Rəsm əsərlərində fon çox şeyi müəyyənləşdirir. Bizim fonumuz isə keçmişimizdir. Uşaqlığımız, sevdiklərimiz, unutduqlarımız, unutmaq istəmədiklərimiz... Ön planda nəyi çəkirsən çək, arxadakı fon necəsə mütləq özünü hiss etdirəcək. Çünki insan keçmişsiz yaşaya bilməz. Fon isə nə qədər qaralsa da, tablonu həm yaradan, həm də tamamlayan ünsürdür.

Təsviri sənətdə "yenidən başlamaq" deyə bir üsul var. Hər şeyi sıfırlayıb yenidən başlamaq üçün kətanın üzərinə çəkilən ağ boyadır o. İnsan da təzədən, sıfırdan başlamağı bacarmalıdır. Çünki heç bir yarımçıq hekayə qaranlığa layiq deyil.

Bəlkə də Yaradan bizə öz həyat fırçamızı verərək öz içimizdəki rəssamı kəşf etməyimizi istəyib. Axı özünü çəkməyən özünü görə bilməz. Özünü görə bilməyən isə başqasının rənglərini anlamaz.

İnsan yarımçıq rəsmdir. Elə bu yarımçıqla da gözəldir. Axı bizim hər səhər yeni bir rəng seçmək şansımız var. Hər gün öz tablomuzla bağlı daha möhtəşəm qərarlar vermək...

Bəlkə də həyatın ən böyük sirri də elə budur: tamamlanmaq üçün yox, davam etmək üçün yaradılmışıq.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet .- 2025.- 19 noyabr(№210).-S.9.