Kəlbəcər Şəhəri
Günü
QƏDİM
TÜRK YURDUNUN BÖYÜK QAYIDIŞI
Azərbaycanın dövlətçilik tarixində əlamətdar
günlər sırasında xüsusi yer tutan 25 noyabr – Kəlbəcər
Şəhəri Günü, işğaldan azad edilmiş
torpaqlarımızın dirçəlişini, tarixi ədalətin
bərpasını və Azərbaycan dövlətinin siyasi,
diplomatik, hərbi iradəsinin qələbəsini təcəssüm
etdirən mühüm tarixi hadisədir. Bu gün təkcə
Kəlbəcərin azad edilməsini deyil, həm də ölkəmizin
milli gücünün, strateji planlamasının, xalq-iqtidar
birliyinin nəticəsini ifadə edir. Kəlbəcər həm
tarixi, həm mədəni, həm də təbii-coğrafi
baxımdan Azərbaycanın ən dəyərli bölgələrindən
biri olmaqla, qədim türklüyün, mədəni irsin və
strateji yüksəkliklərin məkanıdır.
Kəlbəcər rayonunun tarixi minilliklərlə
ölçülür və burada aparılmış arxeoloji
tədqiqatlar ərazinin ən qədim yaşayış məskənlərindən
biri olduğunu təsdiqləyir. “Kəlbəcər” toponimi qədim
türk dillərində “çay üstündə qala” mənasında
işlənmişdir ki, bu da bölgənin strateji-coğrafi
xüsusiyyətlərinə tam uyğundur. Tərtər
çayı boyunca düzülmüş süni mağaralar,
30 min ildən artıq yaşı olan yaşayış izləri,
6 min il yaşı olan qayaüstü təsvirlər və qədim
türk əlifbasının nümunələri bu ərazilərin
qədim türklərin məskəni olduğunu göstərir.
Tarixi dövrlər boyunca Kəlbəcərin daş
abidələri atəşpərəstlikdən tutmuş
xristianlıq və İslam mədəniyyətinə qədər
müxtəlif mədəni qatların təzahürü
olmuşdur. Bu faktlar Kəlbəcərin Azərbaycanın qədim
mədəniyyət xəritəsində xüsusi yerini təsdiq
edir.
Kəlbəcər Azərbaycanın ən yüksək
dağ rayonudur: Camışdağ zirvəsi (3724 m) və Dəlidağ
(3616 m) kimi yüksəkliklər bu torpağın təbiətini
daha da unikal edir. Rayonun qərbdən Ermənistanla, digər
istiqamətlərdən isə Azərbaycanın bölgələri
ilə həmsərhəd olması onu strateji əhəmiyyətli
məkana çevirir. Ərazinin böyük hissəsinin
meşəlik olması, zəngin su ehtiyatları, təbii
çaylar, yüksək dağ iqlimi və təbii mineral
suları Kəlbəcərin həm ekoloji, həm də
iqtisadi potensialını formalaşdıran əsas amillərdir.
Bu xüsusiyyətlər regionu həm müdafiə, həm
turizm, həm də enerji baxımından strateji dəyərli
edir.
1930-cu ildən inzibati rayon statusu almış Kəlbəcər
1993-cü il 2 aprel tarixində Ermənistan Silahlı Qüvvələri
tərəfindən işğal edildi. İşğal
zamanı:
511 dinc sakin qətlə yetirildi, 321 nəfər əsir
və itkin düşdü, rayonun 53 min nəfərdən
çox əhalisi didərgin salındı.
İşğal nəticəsində Kəlbəcərdə
yerləşən:
97 məktəb, 9 uşaq bağçası, 116
kitabxana, 43 klub, 42 mədəniyyət evi,
tarix-diyarşünaslıq muzeyi,
9 xəstəxana və onlarla digər sosial obyekt
tamamilə dağıdılmış və talan
edilmişdir.
Ermənistan həmçinin bölgədə qanunsuz
məskunlaşdırma siyasəti həyata keçirmiş,
bu isə beynəlxalq hüququn kobud şəkildə
pozulması idi. BMT Təhlükəsizlik Şurasının
822 saylı Qətnaməsində Kəlbəcərin
qeyd-şərtsiz azad edilməsi tələb olunsa da, Ermənistan
buna məhəl qoymamışdır.
2020-ci ilin 44 günlük Vətən müharibəsi
zamanı Azərbaycan Ordusu Kəlbəcərin şimal hissəsində
mühüm strateji yüksəklikləri işğaldan azad
edərək Ermənistanın Basarkeçər-Kəlbəcər
istiqamətində hərəkət imkanlarını məhdudlaşdırmışdır.
Prezident cənab İlham Əliyevin sözləri ilə:
“Strateji nöqtələri götürərək Ermənistan
ordusunun hərəkətlərini demək olar ki, iflic vəziyyətə
salmışdıq”.
Bununla düşmən hərbi baxımdan tam həllolunmaz
vəziyyətə salınmış, nəticədə
Üçtərəfli Bəyanata əsasən 25 noyabr
2020-ci ildə Kəlbəcər döyüşsüz Azərbaycana
qaytarıldı. Bu, Azərbaycanın siyasi-hərbi
gücünün parlaq təzahürü idi.
Erməni sakinlərin bölgəni boşaldarkən
evləri, bağları yandırması, infrastrukturun qəsdən
məhv edilməsi bir daha erməni vandalizminin mahiyyətini
göstərdi. Beynəlxalq hüquqa əsasən,
işğal olunmuş ərazilərdə ekologiyaya ziyan
vurulması və mülki obyektlərin
dağıdılması hərbi cinayət hesab olunur. Kəlbəcərdə
baş verənlər isə bu cinayətlərin ən bariz
nümunələridir.
Şəhər gününün təsis edilməsi
2023-cü il 31 iyul tarixli Sərəncama əsasən
25 noyabr Kəlbəcər şəhəri günü elan
edilmişdir. Bu, bölgənin yenidənqurulma prosesinin
dövlət səviyyəsində önəmini vurğulayan
mühüm qərardır.
2024-cü il 1 may tarixində təsdiqlənmiş
Baş Plan şəhərin inkişafının müasir
urbanizasiya prinsiplərinə uyğun qurulmasını nəzərdə
tutur:
Əhalinin sayı 7 500-dən 17 000 nəfərə
yüksələcək;
Yaşayış fondu 488 min m² təşkil edəcək;
4 məktəb, 4 bağça, xəstəxanalar və
sosial obyektlər inşa ediləcək;
Şəhərin 22 faizi yaşıllıqlardan ibarət
olacaq;
Velosiped və avtomobil yolları müasir standartlara
uyğun qurulacaq.
Bu plan Kəlbəcərin gələcəkdə
regionun ən inkişaf etmiş şəhərlərindən
birinə çevriləcəyinə zəmin yaradır.
Kəlbəcərdə 524 ailəlik
yaşayış kompleksinin birinci mərhələsi artıq
istifadəyə verilib, 201 ailə məskunlaşdırılıb.
“Townhouse” tipli evlər, çoxmənzilli binalar, parklar, sosial
obyektlər sakinlər üçün müasir
yaşayış standartları təqdim edir.
Aşağıdakı kənd və məhəllələr
üzrə genişmiqyaslı layihələr davam edir:
Yanşaq kəndi - 218 ailəlik
Zallar kəndi - 487 ailəlik
Zar kəndi - 855 ailəlik
Hər üç yaşayış məntəqəsində
məktəblər, bağçalar, sosial obyektlər və fərdi
evlər tikilir. Bu kəndlərin hər biri gələcəkdə
nümunəvi “ağıllı kənd” modelinə uyğun
salınacaqdır. Toğanalı-Kəlbəcər-İstisu
avtomobil yolu – 82 km-lik bu yol Kəlbəcərin ölkənin
digər bölgələri ilə əlaqəsini təmin edən
strateji layihədir: 5 tunelin ümumi uzunluğu 25,9 km-dir;
Murovdağ tuneli dünyanın ən uzun avtomobil tunellərindən
biridir; Tikintinin 87 faizi tamamlanıb. Kəlbəcər enerji
potensialı böyük olan bölgələrdəndir.
Burada:
“Çıraq-1”, “Çıraq-2”, “Soyuqbulaq”,
“Aşağı Vəng”, “Nadirxanlı”, “Çaykənd”
KSES-ləri yenidən qurulub; Meydan çayı üzərində
yeni stansiyalar istifadəyə verilib. Bu stansiyalar rayonun enerji təminatını
müasir səviyyəyə qaldırır və regional enerji
təhlükəsizliyinə mühüm töhfə verir. Kəlbəcərin
ən məşhur sərvətlərindən biri İstisu
mineral suyudur. Bu ərazidə böyük Müalicə-İstirahət
Kompleksi, İstisu mineral su zavodu, SPA və müalicə mərkəzləri
tikilir. İstisu zavodu artıq fəaliyyətə
başlayıb və ildə 100 milyon şüşədən
çox istehsal gücünə malikdir.
2021-2025-ci illərdə Prezident cənab İlham
Əliyevin Kəlbəcərə etdiyi çoxsaylı səfərlər
bölgənin yenidən qurulmasının dövlət siyasətinin
prioritet istiqaməti olduğunu təsdiqləyir. Hər bir səfər
çərçivəsində yeni layihələrin təməlqoyulması,
açılış mərasimləri və yerlərdə
görülən işlərə nəzarət həyata
keçirilmişdir. Bu səfərlər Kəlbəcərin
dirçəlişinin birbaşa dövlət
başçısının nəzarətində olduğunu
göstərir.
25 noyabr – Kəlbəcər şəhəri
günü yalnız bir rayonun deyil, bütövlükdə Azərbaycanın
qələbə tarixinin simvoludur. İşğala məruz
qalmış bir torpağın yenidən dirçəlişi
xalqımızın iradəsini, dövlətimizin qüdrətini
və Prezident İlham Əliyevin siyasi-hərbi liderliyinin nəticələrini
təcəssüm etdirir.Bu gün Kəlbəcər müasir
şəhərsalmanın nümunəsi,enerji və turizm mərkəzi,milli
irsin bərpa edildiyi məkandır.
Kəlbəcərin yenidən doğuşu
Böyük Qayıdışın uğur
strategiyasının ən təsirli nümunələrindən
biridir və bu proses Azərbaycanın iqtisadi, sosial və mədəni
inkişafına güclü töhfə verməkdə davam
edir.
Adil Həmid
525-ci qəzet .- 2025.- 25 noyabr(¹214).-S.8.