"Elizabet Ledererin portreti"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı muzeyşünas Təranə Məhərrəmlidir. Onunla məşhur rəssam Qustav Klimtin "Elizabet Ledererin portreti" əsərindən danışmışıq.

Qustav Klimt (1862-1918) Avstriyanın ən tanınmış simvolist rəssamlarından biridir. O, XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində yaranan Vyana Secessiyası hərəkatının əsasını qoyanlardan sayılır. Klimtin yaradıcılığı qadın gözəlliyi, erotizm, dekorativlik, qızıl ornamentlər və psixoloji dərinlikləri ilə seçilir. Klimtin "Qızıl dövr" adlanan mərhələdə yaratdıqları xüsusilə məşhurdur. Bu dövrdə o, sənətdə qızıl yarpağından geniş istifadə edərək əsərlərinə həm monumental, həm də mistik dəyər qazandırıb.

Onun əsərləri yüksək simvolika, ornamental naxışlar və psixoloji çalarları ilə fərqlənir. Dövrünün avanqard sənətçisi sayılan Klimt həm də klassik portret ənənələrini yeni formaya salaraq sənət tarixinə yeniliklər gətirmiş rəssamdır.

- "Elizabet Ledererin portreti" nə vaxt yaranıb və hansı material üzərində işlənib?

- Əsər 1914-1916-cı illər arasında çəkilib. Klimtin gec dövr yaradıcılığına aid olan bu portret yağlı boya texnikası ilə kətan üzərində işlənib. Bu iş Klimtin portret yaradıcılığının yetkinlik dövrünü əks etdirir. Burada həm rəssamın dekorativ üslubu, həm də portretin psixoloji incəliyi özünü göstərir.

- Elizabet Lederer kim idi? Klimt niyə onun portretini yaratmışdı?

- Lederer Vyananın nüfuzlu Zuckerkandl ailəsinə bağlı gənc bir aristokrat qadındır. Onun anası Baronessa Serena Lederer Klimtin ən yaxın himayəçilərindən və dostlarından biri idi. Lederer ailəsi Klimtə bir neçə sifariş vermişdi və bu portret də həmin sifarişlərdən biridir. Klimt Elizabeti sakit, düşüncəli və aristokrat zərifliyi ilə təsvir edib. Portretdə onun şəxsiyyəti həm zərifliklə, həm də müəyyən psixoloji dərinliklə ifadə olunub. Əsər psixoloji portret janrına aiddir. Üslub isə Klimtin simvolizmə əsaslanan dekorativ-estetik maneraları ilə xarakterizə olunur. Klimt burada həm realist təsviri, həm də dekorativ fonu sintez edərək obrazı ön plana çıxarır. Qadın fiquru ön planda son dərəcə sadə və sakit təsvir edilsə də, fondakı ornamentlər əsərə emosional dərinlik qatır.

- Tablo hazırda harada saxlanılır?

- Bu portret uzun müddət ABŞ-da şəxsi kolleksiyada qorunub. Daha əvvəl isə Avstriyada Lederer ailəsinin kolleksiyasının bir hissəsi olub. Lakin İkinci Dünya müharibəsindən sonra bu əsər də bir çox digər yəhudi ailələrinə məxsus portretlər kimi, müxtəlif şəxsi kolleksiyalara keçib. Hazırda o, sərgilənmək üçün muzeydə deyil, xüsusi kolleksiyada saxlanılır.

- Təbii ki, "Elizabet Ledererin portreti" əsərindən danışarkən hərrac məsələsinin üzərindən keçə bilmərik. Bu günlərdə tablo Nyu-Yorkda keçirilən hərracda rekord qiymətə - 236,4 milyon dollara satıldı. Beləliklə, portret indiyədək hərracda satılan ən bahalı müasir incəsənət əsəridir.

- Klimtin portretləri həmişə yüksək qiymətləndirilir, çünki həm sənət tarixi baxımından əhəmiyyətlidir, həm də nadir əsərlərdir. "Elizabet Ledererin portreti" əsərinin satışı isə Klimtin dövrümüzdə də nə qədər qiymətli və tələb olunan rəssam olduğunu bir daha sübut etdi. Bu hərrac həm sənət bazarında Klimtə olan marağı, həm də klassik avanqard portret sənətinin müasir dövrdəki dəyərini göstərən mühüm hadisə kimi yadda qaldı.

- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?

- Klimtin bu portretdə əsas məqsədi qadının xarici görünüşündən daha çox onun psixoloji enerjisini və daxili dünyasını göstərmək idi. Elisabetin simasında gənclik, həssaslıq, sakitlik və aristokrat təmkinini görmək olur. Fonun dekorativliyi isə onun sosial statusunu və yaşadığı dövrün estetik dəyərlərini vurğulayır. Klimt qadın obrazını ideallaşdırmır, o, şəxsiyyəti, duyğunu və xarakteri özünəməxsus ornament dili ilə ifadə edir. Buna görə də bu portret təkcə bir aristokrat qızın təsviri deyil, həm də dövrün mədəni simvolu kimi qəbul edilir.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet .- 2025.- 26 noyabr (№215).- S.10.