Dərddən ötrü ölmək

Aysel Əlizadə

Belə giley çox eşitmisiniz: "Dostlarım mənə xəyanət ediblər". Mənə pislik edən çoxdur. Çox çətinlik yaşamışam. Acılar çəkmişəm. Çox, çox, acı, acı, xəyanət, yazıqlıq, narazılıq... bitmir. İnsanı bu şeylər haqda durmadan düşündürən nədir? Eqo? Yazıqlıq? Aldığı zədələr?

Aydınlaşdırmağa çalışaq.

Dönüb-dönüb keçmişi eşələyib içindən ağrı-acı tapıb çıxarıb özümüzü dayanmadan incidirik. Keçmiş isə artıq yoxdur. Olmayan şeylər haqda nə qədər düşünürük. Dünənki dava haqda bu gün də danışırıq. Sabah da danışacağıq. İllər keçəcək, yenə danışacağıq. Bütün ömrümüzə daşıyacağıq o davanı.

Səbəb nədir? Yaddaşımız. Yaddaş bütün olanları toplayır. Gözəl şeyləri də. Biz isə gözəl şeyləri çox az xatırlayırıq. Tez-tez yadımıza düşən yalnız acılardır. İnsanlar bir-birinə, "görüşüb dərdləşək" deyirlər, "görüşüb sevincləşək" yox.

Ops!

Burda bir qəribəlik hiss etdiniz?

Sanki əminik, dərdimizə acıyacaqlar. Sevincimizə sevinməyəcəklər.

Sevinci bölüşməyə xəsislik edən saysız adam var. Sevincləşək... qulağa da yad gəlir. Dərdləşək... bah-bah, necə doğma sözdür.

Gözə gəlməkdən qorxanlar var, məsələn. Harda görsə, şikayət edər. Həmişə narazıdır. Həyatında heç bir yaxşı hadisə baş vermir sanki. Elə hey gileylənir. Evinə qonaq gedərsən, yekə bir qazan asıb, "sonuncu ətimiz idi" deyər. Maşın alar, nəyimisə satıb aldım izahı verər. Səyahətə çıxar, xəstəlikdən danışar. Dərdi çağırar, çağırar, axırda dərd gələr başına. Hamıya canı yanan adamların da başına gələr. Onun işinə qaçar, buna yanar, həyat özünə elə bir problem çıxarar ki, başı qarışar. Kimsəyə yetişməyə nə həvəsi, nə imkanı qalar. Bir də səbəbsiz, eləcə dərdlənən adamlar var. Onlar lap çoxdur.

Dərd stiqmatizasiya edilib. Dərdə güzəşt olunur. Dərd həmdərd yığır. Bir cəmiyyət təsəvvür edin. İnsanlar görüşür. Bir-birinə xoş sözlər deyir. Yaxşı şeylərdən danışırlar. Ola bilər kimsə həyatında baş verən uğurlu hadisə haqda heç nə demir. Bu da normaldır. Hər adamla özəl şeyləri bölüşməzlər. Mısmırıq da sallamır. Gülüb-danışıb ayrılır. Hər kəs bir-birinə necə müsbət enerji ötürər!

Bir də cəmiyyət düşünün. Kim kimi harda tutsa, problem yükləyir. Deyinir, narazılıq edir.

"Ar" məsələsindən danışacağıq. Mental sistemdə AR insanlıq vahididir.

Acısını tez unudan adamı həmin sistemə görə - arsız kimi qiymətləndirirlər. Yaxşı insan olduğunu göstərmək üçün acı çəkməlisən. Dəyərin çəkdiyin acı qədərdir. Əri ölmüş qadın çox yas saxladıqca "yaxşı qadın" sayılır. Yas saxlamayana "arsız" deyilir. Bədbəxt cəmiyyətlərdə bu ənənə yaşayır. Xoşbəxt cəmiyyətlərdə insanlar ucadan ağlamağa da utanırlar. Mədəniyyət o həddə çatıb ki, acını ortaya sərmək ədəbsizlikdir.

Bədbəxt cəmiyyət isə gülən adama "dəli", ağlayana a-nı bir az da uzadaraq "yaazıq" deyib yanımcıllıq edir. Özü öz gözündə qalxır: "Gör necə ürəyi yumşağam".

Öz-özünə gülsən, dəlisən. Öz-özünə ağlasan, dərdlisən.

Əl-ayağa düşüb sakitləşdirəcəklər. Beləcə, acı çəkməyə vərdiş edəcəksən. Acın olmayanda onu keçmişdən axtarıb tapacaqsan. Əsrlərcə insanlığın ən ciddi ölçüsü "acı" olub. Acı çəkirsənsə, yaxşı adamsan. Vicdanlısan. Kövrəksən.

Özünə yazıçı deyənlərdən biri guya kefimi xəbər alırdı:

- Necəsən?

- Əlayam.

Ardına diqqət!

- Bir yazıçı niyə əla olsun?

Təsəvvür edirsiniz? Adamın yazıçılıq parametrinə baxın. Adi ünsiyyətdə məndən necə olduğumu soruşan birinə neqativ ötürməliyəm ki, əsl yazıçı olum.

Mental sistem belə yetişdirib. Gözümüzün önündə ünvansız kədər uyduranlar çoxdur. Daha ciddi, daha çəkili görünməyə çalışıblar dərdlənərək. Ən qorxulusu, bunun yoluxucu olmasıdır. Epidemiyadır. Rast gələn kimi qaçıb həyatınızı qurtarın.

Ağlamaq - manipulyasiya metoduna çevrilib. Özünü ağladanlar ordusu formalaşıb. Ağlayıb yumşaldanlar əslində aldadıb yumşaldanlardır. Bir qadın danışır: "Evimizin kirayə pulunu çətinliklə yığıb saxlamışdım. Ayın sonunda ödəyəcəkdim. Ərim ağlamsınaraq təcili pul lazım olduğunu dedi. Bizim evlilikdən öncə də ailəsi olub. Övladları var. Uşağımın doğum günüdü dedi, ona hədiyyə almağa pulum yoxdur. Çox pisəm. Və ağladı".

Qadın evin pulunu ərinə verib. Özünü onun uşaqlarına görə suçlu hiss edirmiş. Sonra dostları ilə qonaqlığa getdiyini öyrənib. Kişi uşaqlarına heç vaxt pul vermirmiş.

Bu cür ağlamanın frazeologizmi var - "Timsah göz yaşları". Termini ilk dəfə belorusiyalı alim F.A.Boqorad işlədib. Tibdə "Boqorad sindromu" deyilən xəstəlik, yeyərkən göz yaşının axmasıdır. Sinonim kimi "timsah göz yaşları" da deyilir. Timsahlar ovlarkən ağızlarını çox geniş açırlar. Bu zaman gözətrafı sıxılır və yaş axır. Bu frazeologizm demək olar bütün dillərdə var. Yalandan ağlayan adamlara ünvanlanır.

Hər ağlayana inanmaq olmaz. Bəlkə timsah sizi yeməyə hazırlaşır?

525-ci qəzet 2025.- 14 oktyabr (№186).- S.10.