Qəbələ Zirvəsi TDT-nın mövqeyini daha da gücləndirir

Oktyabrın 7-də Qəbələdə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Zirvə Görüşü təşkilatın gələcək fəaliyyəti üçün tarixi əhəmiyyət daşıyır. Bu görüşdə Türk dünyasının daha da yaxınlaşdığı, həmrəyliyinin gücləndiyi, müasir çağırışlara, reallıqlara adekvat olaraq gündəliyini formalaşdırdığını müşahidə etdik.

TDT bu gün təkcə iqtisadi, humanitar sahələrlə fəaliyyətini məhdudlaşdırmır, hazırda dünya üçün həyati əhəmiyyət daşıyan təhlükəsizlik məsələsini də önə çıxarır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Zirvə görüşündəki nitqində məhz bu məqama toxunaraq, mühüm təklif irəli sürdü.

Prezident bildirdi ki, bu gün Türk Dövlətləri Təşkilatı, sadəcə, əməkdaşlıq platforması deyil, ciddi geosiyasi mərkəzlərdən biri kimi formalaşır: “Təşkilatımızın beynəlxalq səviyyədə nüfuzunun artması məmnunluq doğurur. Ortaq tarixi və etnik köklərimiz, müştərək milli-mənəvi dəyərlərimiz bizi bir ailə kimi birləşdirir. Məlumdur ki, təhlükəsizlik təmin edilmədən inkişaf mümkün deyil. Beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinin kobud şəkildə pozulduğu dövrdə ölkələrimiz arasında hərbi və hərbi-texniki sahədə əməkdaşlıq çox önəmli amillərdən biridir. Bu çərçivədə müttəfiqimiz olan Türkiyə ilə dərin əməkdaşlıq mövcuddur. Yalnız son bir ildə Türkiyə ilə birgə 25-dən artıq ikitərəfli və çoxmillətli hərbi təlimlər keçirilmişdir.

Ölkələrimiz arasında hərbi, müdafiə və təhlükəsizlik sahələrində geniş əməkdaşlığı nəzərə alaraq, 2026-cı ildə Azərbaycanda Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin birgə hərbi təlimlərinin keçirilməsini təklif edirəm”.

Dövlət başçısının qeyd etdiyi kimi, bugünkü dünyada hərbi güc hər bir ölkənin müstəqilliyinin və ərazi bütövlüyünün əsas amilidir. Azərbaycan məhz hərbi gücü sayəsində öz torpaqlarının 30 illik işğalına son qoyub, ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tam bərpa etdi. Azərbaycan lideri bildirib ki, bu tarixi nailiyyət yalnız ölkəmizin milli iradəsinin və əzmkar mübarizəsinin təntənəsi deyil, eyni zamanda, bölgədə ədalətin, sülhün və sabitliyin bərqərar olunmasına mühüm töhfədir. İki ay əvvəl Vaşinqtonda, Ağ Evdə Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişinin paraflanması isə Cənubi Qafqazı sülh məkanına çevirəcək.

Zirvə Görüşündə nəqliyyat, kommunikasiya əlaqələrinin əhəmiyyətinə də toxunulub, bunun Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində strateji əhəmiyyət daşıdığı vurğulanıb. Dövlət başçısı bildirib ki, Azərbaycan Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərinin fəal iştirakçısıdır, Türkiyə ilə Mərkəzi Asiya arasında coğrafi, iqtisadi, nəqliyyat və digər sahələrdə körpü rolunu oynayır. Qeyd olunub ki, 2022-ci ildən bəri Orta Dəhlizlə yükdaşımalar təqribən 90 faiz artıb. Dəhliz boyu tranzit müddətləri əhəmiyyətli dərəcədə azalıb.

Azərbaycan lideri bildirib ki, Vaşinqton Zirvəsinin mühüm nəticələrindən biri də Zəngəzur dəhlizinin açılmasıdır. Zəngəzur dəhlizi həm Orta Dəhliz, həm də Şimal-Cənub Dəhlizi çərçivəsində yeni nəqliyyat arteriyası və ikinci marşrut kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Zirvə görüşünün əhəmiyyətini, irəli sürülən təkliflərin reallaşmasının TDT-nın mövqeyinə necə təsir göstərəcəyini “525”ə şərh edən Milli Məclisin deputatı Hikmət Babaoğlu deyib ki, ki, Türk Dövlətləri Təşkilatının Qəbələdə keçirilən 12-ci Zirvə Görüşündə bir sıra mühüm qərarlar qəbul edildi və liderlər çox önəmli təkliflərlə çıxış etdilər: “Ona görə də səsləndirilən təkliflər, alınan qərarlar TDT-nın daha qlobal miqyasda qlobal aktor olması üçün yeni şərtlər formalaşdırdı. Bunlardan biri Azərbaycan Prezidentinin təklifi idi. Şübhəsiz ki, bu görüş hər şeydən öncə sülh və təhlükəsizliyə həsr olunmuşdur. Doğrudan da bu gün dünyada sülh və təhlükəsizlik ən arzuedilən vasitədir. Çox təəssüf ki, dünyanın hər yerində müxtəlif münaqişələr və müharibələr baş verir. Belə olan halda sülhün və təhlükəsizliyin birinci təminatçısı hərbi-siyasi gücdür. Ona görə də Prezident İlham Əliyev Qəbələ Zirvə Görüşündəki çıxışında 2026-cı ildə TDT-na üzv olan ölkələrin Azərbaycanda birgə hərbi təlimlərini keçirilməsi təklifini irəli sürdü”.

Deputat bildirib ki, digər vasitələr sühün bazasını formalaşdıran vasitələrdir. Bu iqtisadiyyatın inteqrasiyasıdır, mədəni-humanitar əlaqələrin bərpa olunmasıdır ki, bununla bağlı da mühüm qərarlar verildi, təkliflər səsləndirildi: “Özbəkistan Prezidenti Əlişir Nəvai və Nizami Gəncəvinin yubileylərinin birgə keçirilməsini təklif etdi. Düşünürəm ki, bu da çox vacibdir. Həm tarixi ortaq mədəni keçmiş, həm dil, həm də ədəbiyyatda varislik baxımından. Çünki ədəbiyyat milli düşüncəni və milli kimliyi təyin edən əsas vasitələrdən biridir. Əlişir Nəvai isə Nizami Gəncəvinin yazdığı “Xəmsə”yə uyğun olaraq 300 il sonra “Xəmsə” yazmaqla özünü bir də türk ədəbiyyatında təsdiq etmiş oldu. Ona görə də əslində gələcək beynəlxalq münasibətlər sistemində TDT-nın rolu ilə bağlı Azərbaycan Prezidenti dəqiq bir ifadə işlətdi. Dövlət başçısı bildirdi ki, Türk dövlətləri qobal aktora çevrilməkdədir. Doğrudan da bu həm təhlükəsizliyimiz üçün, həm də bizə aid olan böyük coğrafiyada mühüm bir hadisədir. Diqqət etsək, görəcəyik ki, bu coğrafiya Avrasiyanın ürəyidir, sərhədi Qırğızıstandan başlayıb Ağ dənizədək uzanan, Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinədək çatan bir coğrafiyadan bəhs edirik. Sibir çöllərindən, Qazaxıstandan başlayıb, Avropanın Dunay çayına qədər Macarıstanın yerləşdiyi ərazidən bəhs edirik. Bu coğrafiyanın böyüklüyü və gücü göz qamaşdırır. Bu, elə Avrasiyanın ürəyidir və onun sahibləri bizik. Mənə elə gəlir ki, önümüzdəki tarixi mərhələdə məhz bu gün müdrik və böyük liderlərin qəbul etdikləri qərarlar bu coğrafiyada türk xalqlarının tarixi missiyasını yenidən özünə qaytarmış olacaq”.

Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin (BMTM) eksperti Mətin Məmmədli “525”ə deyib ki, artıq TDT-nın Zirvə görüşlərinin keçirilməsi ənənəvi hal alıb. Hər il müxtəlif Türk dövlətlərində Zirvə görüşlərinin keçirilməsinin şahidi oluruq. Bu görüşlərin keçirilməsi birmənalı olaraq Türk dünyası daxilində inteqrasiya proseslərinə müsbət təsir göstərir.

“Hər dəfə biz müşahidə edirik ki, hər sammit aktual mövzuya həsr olunur. Qəbələdə keçirilən sammitin də mövzusu kifayət qədər aktual məsələyə - regonal sülh və təhlükəsizliyə həsr olunmuşdur. Düşünürəm ki, Qəbələ sammiti regional sülh və təhlükəsizliklə bağlı Türk dövlətlərinin ortaq yanaşmasının formalaşmasına, onlar arasında müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığın dərinləşməsinə ciddi töhfə verəcək”, - ekspert deyib.

Əlavə edib ki, sammit müddətində bir sıra dövlət başçıları olduqca maraqlı təkliflərlə çıxış etdilər: “Həmin təkliflərin reallaşması bütövlükdə təşkilatın güclənməsinə xidmət edəcək. O cümlədən də Azərbaycan Prezidenti 2026-cı ildə birgə hərbi təlimlərin keçirilməsini təklif etdi. Hesab edirəm ki, bu təklifin reallaşması da TDT-nın daha da güclənməsinə və geosiyasi mərkəzə çevrilməsinə ciddi təsir göstərə bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, artıq Türk dövlətləri arasında münasibətlərdə hərbi əlaqələrin qabardılması ondan xəbər verir ki, Türk dünyası daxilində inteqrasiya prosesləri xeyli dərinləşib. Artıq bu inteqrasiya prosesləri yeni bir mərhələyə daxil olub. Bu günə qədər bir sıra türk dövlətləri ikitərəfli, yaxud üçtərəfli müstəvidə hərbi təlimlər keçiriblər, ancaq bütün Türk dövlətlərinin, TDT-na daxil olan ölkələrin birgə hərbi təlimlər keçirməsi türk dünyası daxilində yalnız və yalnız hərbi əlaqələrin dərinləşməsinə xidmət edə bilər”.

Pərvanə

525-ci qəzet .- 2025.- 9 oktyabr (№ 183).- S.5.