"Rusiya-Ukrayna müharibəsinin uzanmasına çalışan qüvvələr var"

Adil Minbaşı: "Putin-Zelenski görüşü baş tutsa belə, ciddi bir nəticəsi olmayacaq"

Tanınmış hüquqşünas Adil Minbaşı "525"ə müsahibə verib.

Müsahibədə əsasən Rusiya-Ukrayna müharibəsi, mümkün sülh prosesi, gələcək inkişaf perspektivləri və digər məsələlərə toxunulub.

- Adil müəllim, Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin nizamlanması bu gün beynəlxalq aləmdə prioritet məsələ olaraq qalır. Bir müddət öncə ABŞ və Rusiya liderlərinin Alyaskada sammiti baş tutdu, ardınca Tramp-Zelenski ikitərəfli danışıqları keçirildi, daha sonra Avropa liderlərinin iştirakı ilə çoxtərəfli görüş oldu. Bütün bu müzakirələrdən sonra proseslərin gedişini izlədikdə hansı qənaətə gəlmək olar? Rusiya-Ukrayna müharibəsində sülhə nail olmaq nə dərəcədə mümkün görünür?

- Sualınızın əvvəlində "münaqişə" sonra isə "müharibə" ifadəsini işlədirsiniz. Rusiyanın bu hərbi akta qoyduğu SVO - Xüsusi Hərbi Əməliyyat (XHƏ) adı məhdud ərazidə, məhdud hərbi kontingentlə qısa zaman içərisində aparılan hərbi əməliyyatları nəzərdə tuturdu. Suveren dövlətin ərazisinə hərbi müdaxilə, ərazilərini işğal etmək beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərini pozmaqla bağlı cinayət məsuliyyətinə səbəb olan aktdır. Rusiya öz hərəkətlərinin əhəmiyyətini kiçiltmək və əsas hədəflərini gizlətmək üçün bu addan istifadə edir. Hərbi əməliyyatlar 3 ildən artıqdır davam edir. Hər iki tərəfdən insan itkilərinin sayı yüz minlərlədir. Yüzlərlə şəhər, kənd, yaşayış məntəqələri məhv edilib. Döyüş əməliyyatlarında iştirak edən canlı qüvvə və hərbi texnikanın sayına, eləcə də nəticələrinin ağırlığına görə bu müharibə İkinci Dünya müharibəsindən sonra baş verən ən irimiqyaslı hərbi əməliyyatlardır. Bunları nəzərə alsaq, sonuncu ifadə daha doğrudur və reallığı ifadə edir. Bu müharibənin baş verməsinin çox ciddi səbəbləri və dərin ziddiyyətli kökləri var...

- Mümkünsə bunları qısa izah etməklə sualımıza qayıdaq.

- Mən müharibənin səbəbini Ukrayna ilə baş verən münaqişə kimi görmürəm. Bu, Rusiyanın qlobal savaşda güc mərkəzlərindən biri kimi qalmaq iddiası ilə planlaşdırdığı geniş və uzunmüddətli müharibənin başlanğıcıdır. Müharibənin adını "XHƏ" qoyub sözdə kiçiltmək olar, amma bu əsas məqsəd və mahiyyəti dəyişmir. Əslində Rusiya rəsmiləri, şəxsən prezident Vladimir Putin xəbərdaredici, təsiredici mesajlarla gələcək hədəfləri ilə bağlı sözünü deyir: "SSRİ-nin dağılması tarixi səhvdir, bərpa olunacaq". Rusiya bu ağır missiyanın öhdəsindən gələ bilsə, çoxqütblü dünyada güc mərkəzlərindən biri kimi qalmaq imkanı qazanmış olar. Bacarmasa, imperiya olaraq dağılmağa məhkumdur.

Məsələ Alyaska görüşünün əsl məqsədini gizlətmək üçün uydurulan "sülh danışıqları" və "razılaşmalar" ətrafında aparılan müzakirələrdə göründüyü kimi deyil, Şekspirin qəhrəmanı Hamletin təbirincə desək, "Ölüm, qalım?" savaşıdır. Bu savaşda hələlik Ukrayna ilə Rusiya arasında barışığa gəlmək üçün heç bir şərt mövcud deyil, ona görə də sülh danışıqlarından hələlik heç bir nəticə gözləmirəm.

- "Hələlik" ifadəsinin arxasında nə dayanır? Deməli, nə vaxtsa barışıq üçün şəraitin yaranması mümkündür? Bu, hansı halda baş verə bilər?

- Putin Rusiyanın gələcəyini xilas etmək üçün bu müharibəni başlatmalı idi və başladı. Lakin nəticələr gözləniləndən tamamilə fərqli və ağır oldu. Onun rəsmi çıxışlarından birində, danışıqlar apardığı dövlət rəhbərlərinin sözlərinə etibar etmədiyini ifadə etmək üçün işlədiyi "Nas naduli!" ("Bizi aldatdılar!") ifadəsi diqqət çəkir. Əslində, Putini xarici dövlətlərin rəhbərləri deyil, onun yaxın silahdaşları, etibar etdiyi şəxslər, məmurlar və ən yaxın ətrafı tamah və şəxsi maraqları naminə dəhşətli şəkildə aldatdılar. Bu barədə faktları saymaqla qurtarmaq mümkün deyil.

Müharibədən əvvəl kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat orqanlarının Ukraynada apardığı hazırlıq işlərindən tutmuş, hərbi sənaye kompleksindəki resurslar və milyonlarla xərclənmiş yeni hərbi texnologiya barədə saxta məlumatlara qədər, hər sahədə rüşvət və korrupsiyanın yaratdığı boşluqlar Putindən gizlədildi. Təsəvvür edin ki, müharibə aparılan dövlətin sərhədlərində tikilib quraşdırılmalı olan müdafiə sistemləri üçün ayrılan vəsait qubernatorlar və müavinləri tərəfindən mənimsənilmiş, heç bir iş görülmədən hesabatlar verilmişdir. Bu işlərin vəziyyətinə və keyfiyyətinə nəzarət edən general rütbəli hərbi məmurlar isə əlbir olaraq saxta raportlar təqdim edirdilər. Buna görə də Ukrayna ordusu kiçik qüvvə ilə Kursk ərazilərini asanlıqla işğal edə bildi.

Əslində, Rusiyanın gələcəyini qorumaq üçün aparmalı olduğu ən vacib və ağır "müharibə" rüşvət və korrupsiyaya qarşıdır. Ölkədə rüşvət və korrupsiyanın səviyyəsi Qoqolun "Müfəttiş" pyesində təsvir etdiyi Çar Rusiyasındakı vəziyyətdən belə ağırdır. Parlament, hüquq-mühafizə orqanları, idarəçilik və hərbi sahələrdə hər hansı bir məmurun fəaliyyəti yoxlanıldıqda milyonlarla yeyinti faktları aşkar edilir. Bu şəraitdə müharibəni, üstəlik, uzanan müharibəni qazanmaq mümkün deyil.

Saxta göstəricilərə güvənən Putin Ukraynaya qarşı müharibəni üç gün, ən azı çox qısa müddətdə udacağına əmin idi, amma artıq üç ildir ki, heç bir nəticə əldə edə bilmir. Artıq geriyə yol yoxdur. Bu, böyük hərbi və iqtisadi itkilərlə yanaşı, üç il ərzində yüz minlərlə insanın ölümünə səbəb olan müharibədən məğlub çıxmaq hakimiyyətdən getmək deməkdir.

- Belə çıxır ki, barışığın əldə olunmamasının yeganə səbəbi Putinin hakimiyyətini itirmək qorxusudur?

- Təkcə bu deyil. Əgər Rusiya müharibəni məğlubiyyətlə başa vurarsa, bu, yalnız Putinin hakimiyyətinin sonu olmayacaq, həm də ölkənin parçalanması təhlükəsi reallaşa bilər. Hazırkı mərhələdə isə Rusiyanın qələbə, hətta nisbi qələbə qazanması Avropa dövlətləri və keçmiş sovet ölkələrinin gələcəyi üçün ciddi təhlükədir. Avropa dövlətlərindən başqa, Rusiyanın bu müharibədə məğlubiyyətini istəyən, ən azından müharibənin uzanmasına maraqlı olan digər güclər də mövcuddur.

- Söhbət kimlərdən gedir?

- Müharibənin uzanmasında maraqlı olan və bu prosesə təsir göstərə biləcək əsas qüvvə hərbi-sənaye oliqarxiyasıdır. Səbəbi aydındır. Dövlət olaraq İran və Şimali Koreya da müharibənin uzanmasını arzu edənlər sırasındadır, çünki hərbi resursları tükənən Rusiya onlardan silah almağa məcburdur.

Maddi qazancdan əlavə, Rusiya onlara əvvəl heç vaxt satmayacağı və verməyəcəyi nüvə və digər hərbi texnologiyaları verməyə məcbur ola bilər. Çin və Hindistan da müharibənin uzanmasında maraqlıdır, çünki onlar Rusiyanın çətin vəziyyətindən və ona tətbiq olunan sanksiyalardan faydalanaraq enerji və digər sərvətlərini "su qiymətinə" alır və bununla öz iqtisadiyyatlarını sürətlə inkişaf etdirirlər.

Bu sadalanan güclərdən yalnız Çin müharibənin dayandırılması və barışıq şərtlərinin razılaşdırılması imkanına malikdir.

- Tramp bu müharibəni bitirib Nobel Sülh mükafatı ala bilərmi?

- Hesab edirəm ki, əgər Tramp ədalətli sülh müqaviləsinin bağlanmasına nail olsa, Nobel Sülh Mükafatını almağa haqqı var və belə bir istəyinin olması da normaldır. Məsələ ondadır ki, ədalətli sülh beynəlxalq hüququn prinsiplərinə uyğun olmalıdır. Bu isə yalnız hücuma məruz qalan Ukraynanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinin bərpası, təhlükəsizliyinin təminatı ilə mümkündür.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bu, Rusiyanın tam məğlubiyyəti, Putinin hakimiyyətini itirməsi deməkdir və Rusiyanın suveren dövlət kimi bugünkü sərhədləri daxilində mövcudluğunu təhlükə altına qoyur. Putin isə könüllü olaraq buna getməyəcək. Bu, yalnız Putinin hər hansı formada hakimiyyətdən getməsi və ya onu hərbi məğlubiyyətə məcbur etməklə mümkün ola bilər.

Tramp isə hakimiyyətə gəldiyi vaxtdan bəri nə iqtisadi, nə də hərbi cəhətdən Rusiya üçün əlavə çətinliklər yaradıb, Putinə qarşı məcburedici heç bir addım atmayıb. Bu da onun imicinə ciddi zərbə vurmaqla yanaşı, əleyhdarları tərəfindən müxtəlif şəxsi biznes maraqları, ABŞ-ın sabiq prezidenti Baydenin oğlu Xanterin Ukraynadakı cinayət işi ilə bağlı faktları açmadığına görə Zelenskiyə olan nifrəti, Putinlə gizli əlaqələri və s. kimi konspiroloji (gizli güclərin sövdələşməsi) versiyalarla əlaqələndirilir. Lakin bunların heç biri hüquqi cəhətdən sübut edilmədiyi üçün mən bu şərhlərdən yan keçirəm.

Hesab edirəm ki, Trampın Putinə qarşı loyal münasibətinin səbəbi ABŞ-ın milli təhlükəsizlik konsepsiyası ilə bağlıdır. Belə ki, ABŞ öz milli təhlükəsizliyi üçün Rusiyanı təhlükəli, Çini isə düşmən dövlət hesab edir. Ona görə də Rusiyanın dağılması deyil, onun zəif və idarəolunan bir dövlət kimi Çinə qarşı blok dövlət kimi istifadə olunması planlaşdırılır.

Bu plana uyğun olaraq, Alyaska görüşünün təşkili sülh danışıqları üçün bəhanə kimi, gündəliyin sonuncu məsələsi kimi planlaşdırılmışdı. Əsas məqsəd Rusiya ilə münasibətləri bərpa etmək və gələcək birgə əməkdaşlığın təməlini qoymaq idi.

Sülh danışıqlarına maliyyə və ticarət nazirlərinin, eləcə də "Exxon Mobil" kimi özəl neft şirkətinin daxil edilməsi görüşün əsl məqsədini şübhəsiz, ortaya qoyur. Orada ciddi sülh razılaşması olmayıb və söylənilənlər də saxta məlumatdır, ictimai fikri yayındırmaq və görüşün əsl məqsədini gizlətmək üçündür.

- Hazırda Putinlə Zelenskinin görüşü planlaşdırılır, aparıcı Avropa dövlətlərinin iştirakı ilə Ukraynanın gələcək təhlükəsizliyinin təminatları müzakirə olunur. Bunların nəticələri necə olacaq?

- Hesab edirəm ki, hələlik tərəfləri sülh danışıqlarına məcbur edəcək heç bir real şərt mövcud deyil. Dövlət başçılarının rəsmi bəyanatlarına gəldikdə isə, siyasi mövzuların şərhində tez-tez istifadə etdiyim bir ifadəni xatırladıram: "Siyasətçilərin dedikləri həqiqəti çatdırmaq üçün deyil, onu gizlətmək üçündür".

Trampa deyilmişdi ki, Amerika prezidentinin işğalçı dövlətin rəhbəri ilə görüşməsi doğru deyil. Bu, yalnız o halda uyğun hesab edilər ki, görüşdə müsbət nəticələrə ciddi əminlik olsun. Adını "sülh danışıqları" qoyduqları görüşdən sonra dünya ictimaiyyətinə nə deyə bilərdilər: "Bağışlayın, iki dövlət başçısı görüşdü, amma heç bir razılığa gəlmədik"?

Putin öz imicini artırmaq üçün bunu deyə bilərdi, amma Tramp partiyasının rəhbərliyi, Senat, Konqres və ən əsası Amerika ictimaiyyəti qarşısında məsuliyyətini dərk etmirmi?

Sizin sadaladığınız tədbirlərdən biri - Putinlə Zelenskinin görüşünün təşkil olunması üzərində iş gedir. Bu isə yalnız görüntü yaratmaq və ictimai fikri inandırmaq üçün məcburi atılacaq addımdır. Görüş olsa belə, nəticə "0" olacaq.

P.SULTANOVA

525-ci qəzet .- 2025.- 3 sentyabr (№157).- S.7.