"Rəqs edən həyat"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Həqiqət Həmzədir. Onunla dünya şöhrətli rəssam Eduard Munkun "Rəqs edən həyat" əsərindən danışmışıq.

Ekspressionist Norveç rəssamı Edvard Munk (1863-1944) daha çox müasir sənətin simvolu hesab edilən məşhur "Qışqırıq" əsəri ilə tanınır. Munkun əsərlərində insanın daxili aləmi, qorxu, sevgi, ölüm kimi universal mövzular əks olunur. Erkən yaşlarda ailə üzvlərini itirməsi rəssamın yaradıcılığına böyük təsir göstərib. O, simvolizm cərəyanına yaxınlaşaraq psixoloji dərinliyi vizual şəkildə təsvir etməyi hədəfləyib. Munkun əsərləri XX əsrin əvvəllərində yaranmış ekspressionizm cərəyanının inkişafına böyük töhfə verib. Onun işləri insanın daxili narahatlıqlarını təsvir etməklə yanaşı, cəmiyyətin mürəkkəb münasibətlərinə də işıq tutur.

- "Rəqs edən həyat" rəssamın yaradıcılığının hansı dövrünə təsadüf edir?

- Əsər 1899-1900-cü illər arasında tamamlanıb. Bu rəsm Munkun "Həyat frizi" adlandırdığı seriyaya aiddir. "Həyat frizi" sevgi, qısqanclıq, ölüm və insanın yaşam mübarizəsi kimi mövzuları əhatə edir. Bu tablonun işləndiyi dövr sənətçinin həyatı şəxsi və emosional çətinliklərlə dolu idi. Rəssam yaşadığı sevgi duyğularını və cəmiyyətin ona münasibətini rənglərlə ifadə edib. "Rəqs edən həyat" əsərində sevgi və həyat simvolik şəkildə təqdim edilir.

- Əsərin rəng həlli necədir?

- Rənglərin istifadəsi əsərin emosional təsirini gücləndirir. Qırmızı rəng gənclik, ehtiras və sevgini simvolizə edir. Qara rəng ölüm, qısqanclıq və kədərin ifadəsidir. Ağ isə saflıq, gənclik və həyatın başlanğıcı ilə əlaqələndirilir. Munk kontrast rənglərdən istifadə edərək sevgi və qısqanclıq kimi ziddiyyətli hissləri vurğulayıb. Mavi rəng fon kimi istifadə olunaraq səmanın sakitliyini, eyni zamanda uzaq və əlçatmaz bir reallığı simvolizə edir.

- Əsərin kompozisiyası necədir?

- Tabloda açıq sahədə keçirilən rəqs məclisi təsvir olunub. Ön planda üç əsas fiqur diqqət çəkir: sol tərəfdə ağ paltarlı gənc qadın, mərkəzdə qırmızı paltarlı qadın və sağ tərəfdə qara paltarlı qadın. Bu qadınlar həyatın fərqli mərhələlərini - gənclik, ehtiras və yaşlılıq dövrünü simvollaşdırır. Arxa planda digər cütlüklərin rəqsini görürük, bu isə ümumi həyat dövranını ifadə edir. Mərkəzi fiqur olan qadının qırmızı paltarı ehtirası və həyat enerjisini simvollaşdırır. Bu rəng diqqəti mərkəzə yönəldir. Sol tərəfdəki qadının ağ paltarı təmizliyi, gəncliyi və saf hissləri təmsil edir. Sağ tərəfdəki qara paltarlı qadın həyatın sonunu və melanxoliyanı simvollaşdırır. Fon göy rəngdədir və ay işığı sakit bir atmosfer yaradır. Fiqurların üz ifadələri və bədən dilləri onların daxili emosional vəziyyətlərini göstərir: Gənc qadın ümidli və xəyallara dalmış görünür. Qırmızı paltarlı qadın həyatın ehtiraslı dövrünü yaşayır. Qara paltarlı qadın isə tənhalıq və melanxoliya içindədir. Göydəki ay və dəniz fonu zamanın keçidini və təbiətin dövranını vurğulayır.

Edvard Munkun ekspressionist üslubu bu əsərdə güclü şəkildə hiss olunur. Rənglərin və formaların deformasiyası emosiyaları daha da gücləndirir və tamaşaçıya dərindən təsir edir. Əsərdə bir qrup insan rəqs edir və hər bir fiqur həyatın müxtəlif mərhələlərini təmsil edir. Sol tərəfdəki ağ paltarlı qadın gəncliyi və saflığı simvolizə edir. Mərkəzdə qırmızı geyimli qadın və onunla rəqs edən kişi ehtiraslı sevgini göstərir. Sağ tərəfdəki qara geyimli qadın isə yaşlılıq və ölümü təcəssüm etdirir. Arxa planda isə digər cütlüklər rəqs edir, bu da həyatın dövri və kollektiv bir təcrübə olduğunu vurğulayır. Əsərin kompozisiyası balanslıdır və hər bir detal ümumi mövzuya xidmət edir.

- Tablo hazırda harada saxlanılır?

- "Rəqs edən həyat" Norveçdə, Oslo şəhərində yerləşən Edvard Munk Muzeyində qorunur. Bu muzey Munkun əsərlərinin və şəxsi arxivlərinin geniş kolleksiyasını təqdim edir.

- "Rəqs edən həyat" rəssamın digər əsərləri ilə hansı oxşar və fərqli cəhətlərə malikdir?

- Munk digər əsərləri kimi bu rəsmdə də insanın daxili aləminə yönəlir. "Qışqırıq" əsərində olduğu kimi burada da emosional gərginlik hiss olunur. Bununla yanaşı, "Madonna" və "Xəstə uşaq" kimi rəsmlərində olduğu kimi həyat və ölüm mövzuları diqqət mərkəzindədir. Lakin "Rəqs edən həyat" əsərində rəqsin ritmi və həyatın dövri xarakteri vizual olaraq vurğulanır ki, bu da onu digər əsərlərdən fərqləndirir. Bu tablo daha çox sosial və kollektiv məqamları əks etdirir.

- Sizcə, bu əsər bizə nə deyir?

- "Rəqs edən həyat" tablosu insan həyatının müxtəlif mərhələlərini və bu mərhələlərdə yaşanan hissləri göstərir. Əsər sevginin gözəlliyini, qısqanclığın dağıdıcı təsirini və ölümün qaçınılmazlığını təsvir edir. O, bizə həyatın qısalığını və hər anın dəyərli olduğunu xatırladır. Həmçinin bu rəsm emosiyaların və insan münasibətlərinin mürəkkəbliyini anlamağa kömək edir. Edvard Munkun "Rəqs edən həyat" əsəri onun bütün yaradıcılıq istiqamətinin xülasəsi hesab edilə bilər.

Rəssam "Həyat Frizi" silsiləsində əsasən şəxsi hislərini paylaşıb. "Rəqs edən həyat" əsəri Munkun birbaşa sevgi, ölüm və həyat anlamında insanlığa verdiyi mesajı ifadə edir. Rəssamın əsərdə qədim Norveç mifologiyasından ilhamlandığı da deyilir. Bir qrup insanın rəqs etməsi həyatı bir tamaşa kimi təqdim edir. Bu da o deməkdir ki, insanlar həyat səhnəsində dövr edərkən, sevgini, qısqanclığı və ölümü eyni anda hiss edir. Munk hər detalın dəqiq təsvirini verməklə kövrək insan duyğusunu vurğulamağı bacarıb.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet .- 2025.- 22 yanvar(№11).- S.9.