"Qoca gitaraçı"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı Bakı Xoreoqrafiya Akademiyasının müəllimi, sənətşünas Sevinc Əliyevadır. Sevinc xanımla məşhur ispan rəssamı Pablo Pikassonun "Qoca gitaraçı" əsərindən danışmışıq.

Ötən əsrin 100 ən tanınmış insanı siyahısında adı çəkilən ispan əsilli rəssam, heykəltaraş, qrafik Pablo Pikasso 1881-ci il oktyabrın 25-də Malaqada rəssam ailəsində dünyaya gəlib.

Yerli rəsm məktəblərindən birində rəsm müəllimi işləyən atası Jose Ruiz Blasko Pikassonun istedadını o hələ uşaqkən hiss etmiş və oğlunu rəssam kimi yetişdirməyə başlamışdı. Artıq 15 yaşında Pikassonun çəkdiyi həkim və xəstə qadının təsvir olunduğu ilk akademik əsəri Malaqada keçirilən rəsm müsabiqələrinin birində qızıl medala layiq görülür.

XX əsr dünya incəsənətində şedevrlər yaradan, öz adını dünya incəsənəti tarixinə əbədi həkk edən Pablo Pikasso yaradıcılığı qədər şəxsi həyatı ilə də daim gündəmdə olub.

Çətin və maraqlı həyat hekayəsi, saysız-hesabsız eşq macəraları sözsüz ki, rəssamın yaradıcılığına təsirsiz ötüşməyib. Pikasso 1907-ci ildə Jorj Brakla birlikdə incəsənət tarixində ən böyük yeniliklərdən birinə imza ataraq, naturalizmi inkar edən Kubizm cərəyanını yaradıb.

- Sevinc xanım, "Qoca gitaraçı" Pikasso yaradıcılığının hansı dövrünə təsadüf edir?

- Bu əsər 1904-cü ildə - rəssamın yaradıcılığının "Mavi dövründə" işlənilib. Məlumdur ki, Pikasso yaradıcılığının bu mərhələsi yoxsulluq və əzablardan dərin təsirləndiyi dövrü əhatə edir. Əsər həm də "Kor gitaraçı" adı ilə də tanınır. Dostu Carlos Casegemasın intiharından ağır sarsıntı keçirən, illərlə özünü hər kəsdən təcrid edən rəssam bu tablonu sanki ona həsr edib.

- Tablo hazırda harada saxlanılır?

- Əsər Amerika Birləşmiş Ştatlarında yerləşən Çikaqo İncəsənət İnstitutunda qorunur.

- Tablonun kompozisiyası haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Rəsmdə nimdaş geyimdə bardaş quraraq oturmuş, öz gitarası üzərinə əyilib düşüncələrə dalmış və sanki ətrafında dövr edən dünyada itmiş yaşlı kişi təsvir olunub. Qoca gitaraçının cılız siması, ümidsizlikdən qapanan gözləri, uzun barmaqları həqiqətən də əsərə baxan tamaşaçını uzun müddət özünə cəlb edə bilir. Siması, ümumilikdə bütün bədəni acı həyatını ifadə edən musiqiçi onu həyatda saxlayan yeganə gücə - öz musiqi alətinə sarılıb. Qoca nə qədər kədərli olsa da, sarıldığı gitara sanki ona ümid verir və bütün çətinliklərə baxmayaraq, musiqiçi yenə də özündə yaratmaq əzmi tapır. Tablonun analizi zamanı tədqiqatçılar maraqlı faktlarla rastlaşıblar. Əsərin aşağı hissəsində başını əyərək dayanmış qoca bir qadın, uşaq və uşağın yanında gənc qadın, tablonun sağ küncündə isə heyvana bənzər bir rəsm olduğu aşkarlanıb.

- Əsərin rəng həlli necədir?

- Bu işin kolorit həllində soyuq göy rəng üstündür və tablonun sağ hissəsi nisbətən daha tünd göydür. Fonun sol küncü isə açıq mavi rəngdir. Pikasso yaradıcılığının mavi dövründə ərsəyə gələn bu tabloda məlum səbəblərdən rəssam isti rəng tonlarından istifadə etməyib. Kompozisiyanın yeganə rəng dəyişimi qəhvəyi gitaradır ki, bu da rəsmin fokusu sayıla bilər.

- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?

- Tablo sanki Pikassonun bütün yaradıcılığı boyu toxunduğu mövzuların ümumiləşdirilmiş mükəmməl bir nümunəsidir. Əsər çətinlik və əzab içində belə insan ruhunun gözəlliyini tərənnüm edir. Kompozisiyanın ana ideyası incəsənətin ən çətin şərtləri belə aşaraq insanı böyük bir varlığa bağlamaq gücünə malik olmasıdır.

Bu tabloya oxşar əsərə amerikalı rəssam Robert Henrinin yaradıcılığında da rast gəlinir. Henri rəsmi ötən əsrin əvvəllərində - 1909-cu ildə kətan üzərində yağlı boya ilə işləyib. Həmin rəsmdə də kor ispan gitarist təsvir olunub. Sözügedən əsərdə musiqiçinin ruh halı onun daxili aləminin, qapalı dünyasının təsviri sanki rəssamın qarşısında duran başlıca vəzifədir. Yəni hər iki tabloda musiqinin qəhrəmanları həyata bağlayan başlıca vasitə olduğu göstərilir. Təbii ki, tabloların oxşar xüsusiyyətləri ilə paralel olaraq fərqli cəhətlərini də qeyd etmək lazımdır. Henri daha realist bir yanaşma ilə musiqiçinin portretini çəkibsə, Pikasso ekspressiv və simvolik bir yanaşma göstərərək, musiqiçini çətin həyatını və emosional dərinliyi ilə təqdim edir.

Pikassonun "Qoca gitaraçı" əsərində rəssamın yaradıcılığına xas bir neçə xüsusiyyət - formaların sadələşdirilməsi, qeyri-real, sanki deformasiyaya uğramış təsvir, tənhalıq, kədər kimi duyğuların təsviri öz əksini tapır. Kompozisiyanın mərkəzində təsvir olunan tənha musiqiçinin emosional portreti isə artıq bir əsrdən çoxdur ki, sənətsevərləri ovsunlayır.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet .- 2025- 29 yanvar(№16).- S.12.