Mart çıxdı, dərd
çıxmadı
Zurna-balabanlı
novruz "kanikulumuz" başa çatdı. Bu ərəfədə
boğaza qədər yığılan söhbətləri
bölüşməyin vaxtı çatıb. Kanalların
kiflənmiş ritorikası bütün bayram
dövrünü burnumuzdan gətirdi. Təkrarçılıqdan
əl çəkə bilməyən, deyərdim, buna
istedadı çatmayan TV-lərimizin primitiv Novruz
anlayışı o rayon sənin, bu bölgə mənim gəzərək,
seyriçiləri bezdirdi. Pafos qulaqlarımıza, ordan da əsəblərimizə
doldu. Aparıcılar yenə var-gücləriylə mikrofona
bağırdılar: ÇIXIŞ EDİR A-Z-Ə-R-B-A-Y-C-A-N-I-N
XALQ ARTİSTİ...
"TRT-avaz"
açıldı. Bizim bu taydakılarla canlı əlaqəyə
girən TRT-çilər, zurnalı, nağaralı
körpüdən keçdiklərinə elə peşman
oldular ki, qayıdanda sevinclərindən ağladılar. Hər şeyə sevincək mahnı bəstələyən,
mahnı olmayanda çırtma çalıb oxuyan,
şadyanalıq eləməyə bəhanə gəzən,
ayaq üstə ucadan şeir deməklə necə də sadiq
yaltaq, ən bərk qışqıran vətənpərvər
olduğunu göstərən azərbaycanlı
qardaşlarını görüb matı-mutu quruyan abilərimiz
bu bayram qiyamətinin içində çaşıb qalmamaq və
yönlərini itirməmək üçün tələsik
öz peşəkar auralarına qayıtdılar. Bu köy düyününə oxşayan Novruz
vur-çatlasını car çəkmək
bacarığından başqa bir məzmun daşımadı.
"Elə bu saatda, elə bu an, elə bu dəqiqə, elə
bu gün, elə bu axşam, elə indi, elə bu bayramda, elə
bu verilişdə..." budaq cümlələriylə
missiyalarını yerinə yetirdiklərini
düşünüb ədəbazlanan
aparıcılarımızsa söz
qıtlığını bu əttökən şablonluqla
gizlədiklərini, tamaşaçını
aldatdıqlarını güman etdilər. Söz və fikir
yoxsulluğu ucbatından aparıcılarımız
verilişlərə dəvət olunan peşəkar adamlarla
dialoq yarada bilmir, türkün tarixindən və milli
bayramı olan Novruz qaynaqlarından danışan alimlərə
qoşulmurdular.
Arabir qaydaya görə
ziyalı qonaqlara üz tutur, sonra yenə öz daimi
mövzularını - asanlıqla bacardıqları yeganə
alababat işi - müğənniləri təqdim etmək,
onlarla birgə atılıb düşmək işini yerinə
yetirirdilər. Dəxli olmayan replikalar, məzmunsuz əlavələr,
yersiz danışıqlar, heç nəyə xidmət eləməyən
boşboğazlıqlar efiri doldurmaqdan başqa bir şey deyildi.
Efirsə,
dolmurdu. Dünyaya mesaj olan Novruz layihəsi,
"TRT- avaz"da canlı yayımla bütün türk
dünyasının üzvləri olan ölkələrlə
bağlantı qurmaq, hər ölkədə keçirilən
Novruzu yayımlayaraq, türkün nə boyda bir mədəniyyəti
olduğunu Orta Asiyadan şimala, ordan şərqə, Çinə,
Tibetə, Xəzərə, Qara dənizə,
Ərəbistan yarımadasına uzanan bir türk məkanını
sərgiləmək kimi məqsəd bizim televiziyaların təqdimində
bir etnosluq şadlıq evində yığışıb
böyük toy-düyün keçirib
atılıb-düşməkdən başqa bir mənzərə
yaratmırdı. Onlar eyniylə kiminsə
toyunda, ad günündə, xatirə gecəsində, yubileyində
sevindikləri kimi sevinir, sağlıq deyir,
çığırtıyla şüarlar söyləyir,
arada efirə doldurulan bığlı-saqqallı, qalstuku dizə
qədər sallanan, qarınlı-qadalı, qaraguruh
musiqiçilərdən ibarət ansambllara bir tuş da
verdirirdilər. Bu vur-çatlasınlardan gələn səfeh
bir şadyanalıq enerjisi, ucuz, saxta, şüursuz millətçilik
üfunəti ürək bulandırırdı. Burnumuzu tutub kənara
çəkilirdik. Özümüzü zəhərlənməkdən
qoruyurduq. Bütün kifirliklərin təmizliyi üzərimizə
düşür deyə özümüzü qoruyuruq.
"TRT-
avaz"ın açılışında
çıxış edən ünlü Tarkan işləri
lap düzəltdi. Ortaq bir kültürü sərgiləmək
üçün yaradılan vahid türk kanalının səhnəsinə
çıxıb "TRT- avaz"ın yaranmasını
kutladı və kültürlərin birləşməsinin
yaxşı hal olduğunu söylədi. Üstəlik Novruz
bayramı qeyd olunan bütün xalqları təbrik etdi.
Həftə boyu anons
edilən Novruz proqramları da əlimizi üzümüzdə
qoydu. "Yatmış gözəl"sə ümumiyyətlə,
firor elədi. Bu qeyri-peşəkar və çiy verilişi texniki
qüsurlarıyla (montaj, işıqlanma, rejissor işi, rakurs
seçimi kimi) yanaşı ssenari
hazırsızlığı, dramatuji xəttin
alabaşına olması, verilişin ideyasının
özünü doğrultmaması olduqca primitiv və həvəskarcasına
çəkilmiş bir proyektə çevirdi. İstedadlı
aktyor Çingiz bəy olmasaydı, yaradıcı qrup
ümumiyyətlə, bu işin altından necə
çıxacaqdı, o maraqlıdır. Digər Novruz şənlikləri
də eyni ilə bu cür - süjet xətti olmayan, olsa da
özünü ifadə edə bilməyən - qondarma konsert
proqramı şəklində hamını yola verdi. Gah
qalanın altında bir xan təlxəklə boş-boş
söhbət etdi, gah bir kəndli eşşəyi harasa
sürüyüb apardı, gah da hansısa bilinməz obraz
ortalıqda var-gəl etdi. Şəki estetikasına müraciət
edən yaradıcı heyət nə demək istədiyirdisə,
onu deyə bilmədi. Ortaya doldurulan massovkadan, aktyorların
sayından, dekorativ elementlərdən bilinirdi ki, babat pul xərclənmiş
bir layihədir. Amma nə fayda? Anlaya bilmədik ki,
bütün bunlar nə üçündür? Onsuz da yenə
müğənni tayfası gəlib həmişəki
mahnılarını ifa etdi. Guya proqram
hazırladıqlarını göstərmək istərkən
elə bütün günü verdikləri konsertlərdən
seçilməyən bir gəvəzəlik nümayiş
etdirildi. Gözə kül üfürmək nəyə
lazım idi? Elə ortaya bir normal aparıcı qoyub
müğənniləri bir-bir təqdim edərək oxutdurmaq
daha səliqəli və praqmatik effekt yaratmazdımı?!
Hər il eyni ssenariylə
gəlib çıxan kosa və keçəl yenə də gəldi.
Bütün kanallarda eyni sözləri dedilər, eyni hərəkətləri
elədilər yenə, yeni heç nə olmadı. Şəhərdə
keçirilən tədbirin də çulunu çıxaran
Rafaellə Coşqunun keçəli və Kosanı
canlandırması oldu. İstedad hər yerdə
sözünü deyir. Hətta ssenari və quruluş zəif
olsa belə.Azacıq bir istedad işıltısı
bütün biabırçılıqları pərdələyə
bilir.
Azərbaycanda
istedadlı adamlar-televiziyaçılar.... əlbəttə,
var. Hardadır görən illərcə külüng
vurub efirdə simaya çevrilə bilən, fərdləşən
imzalar? Nərgiz Cəlilova, Mehriban Ələkbərzadə,
Sevil Nuriyeva, İradə Tuncay və çoxları,
hardadı onlar? Nə qədər istedadlı gənc qapı
arxasındadır. İstedadlı televiziya biliciləri indi nə
işlə məşğuldur ki, tamaşaçı kabel
televiziyasına onu yerli telekanalların caynağından
aldığına görə minnətdardır. Yoxsa Aqil
M.Quliyev yaxşı veriliş hazırlaya bilməz, Emin
Mirabdullayevinmi gücü çatmaz, ya Fuad Əlişov
bacarmaz? Hələ boyu ştativə çatmayan
yaşından kinematoqrafın içində böyüyən
Elxan Cəfərov televiziyada yaxşı layihələrə
imza ata bilməzmi? Azərbaycanda kompyuter montajı, cizgi
üsulu mövcud olmayanda Fuad Əlişovun "Space"
telekanalında istedadıyla sehrbazlıq edib
hazırladığı verilişləri bu gün də hələm-hələm
montajçı yığa bilmir. Bu uşaqlar sənətlərinin
bilicisi və fanatlarıdır. Amma nə yazıq ki,
potensiallarını özlərinə və cəmiyyətə
yararsız olan işlərə sərf etməyə məcbur,
hətta məhkumdurlar. Türkiyədə gül kimi işini
- teatr rejissorluğunu qoyub basa-basa vətənə dönən
Namiq Ağayev indi başını qatmağa müğənni
axtarır. Bu uşaqlar hamısı istedadlıdır.
Hardadır indi onlar? Mən deyim, bilməyənlər də
bilsin. Kinematoqrafın, televiziya sənətinin sıfıra
endiyi bir dönəmdə səfeh müğənnilərə
axmaq-axmaq klip çəkməklə məşğuldular
onlar. Telerəhbərlər onları yığıb
yaxşı maaşla təmin eləmir çünki,
çünki azad və rahat işləməkçün
şərait yoxdur. Bir işə başlayacaqsan, min nəfər
istedadsız küt tökülüb sənə öyüd
verəcək, ağıl öyrədəcək. Hərə
bir qulp qoyacaq. Bu "hərə" də ta balacadan
böyüyə kimi eyni zümrənin bir zənciridir. Yaxşı pul verib keyfiyyətli iş almaq heç
kəsə sərf eləmir. Əvəzinə qəpik-quruşa
muzdlu fəhlə kimi heç yerdə yarımayanlar efirə
gəlib televiziyaçı olur - veriliş hazırlayır,
montaj masası arxasında oturur, çəkilişə gedir,
əlinə kamera alır. Əvvəllər işlədiyim
kanalların birində rəhbər öz rayonlarından
qoyunotaran bir oğlanı gətirib baş operatora demişdi
ki, bunu operator elə. Bu yazıq uşaqları da
qınamıram. Onların günahları yoxdur. Gənc
yazıq heç yerdə özünə gün ağlaya
bilmir. İş axtara-axtara gedib çıxır televiziyalara.
Başda oturan da heç nə tələb eləmir,
çünki başı çıxmır, o da elə bilir,
elədiyi bir şeydir. Elə bilir adamları yan-yana oturdub
kamerayla çəkmək, sonra kadrları yan-yana yamamaq
veriliş hazırlamaqdır.
İstedad nə qədər
lovğa olsa da, utancaqdır. Onun, hətta məcbur qalanda da
fırıldaq işlətməyə, basməmmədi iş
görməyə üzü gəlmir. Çünki istedad
vicdanlı olur. Əlbəttə, orda hələ də
çürüyən istedadlı dostlarımız, həmkarlarımız
var. Amma bir gün gələcək onların da canı
boğazlarına yığılacaq.
"Hörmətli
televiziya tamaşaçıları, siz indi efirdə
gördüyünüz ucuz ətin şorbasıdır,
başqa heç nə". Nəsə məndə, muzdlu fəhlələrdən
ibarət böyük bir qul bazarında yaşayırıq
kimi bir hiss var. Maaşlar az, zəhmət sərfi çox. Ən
istedadlı - gündüz çıraqla aranan yazarlar - qəzetlərdə
15 manata köşə yazır. Ölkədə bu ucundan
girib, o biri ucundan çıxa bilmədiyin "avtoticarət mərkəzi"
tikilib. Təki vətən yaşasın! Gərək
vicdanla deyək ki, olduqca möhtəşəm və müasirdir.
Xaricin tikililərini tərifləyiriksə, özümüzdəkiləri
də dilə gətirmək lazımdır.
Yaxşıdır və gözəldir. İçində
kafedən tutmuş, əyləncəyə, mağazalara, firma
dükanlarına qədər hər şey var, hətta
yanında tikintisinə artıq start verilmiş
"Disneyland" də yaradılır. Bu bizim gələcək
nəsillərçün komfortdur. Azərbaycanda belə
dünyaca məşhur yerlərin olması diqqət çəkəcək
və ölkəmizə status qazandıracaq bir amildir. Sağ
olsun Amerika. Hara gedirsə, özüylə Disneyini,
Donaldını aparır. Öz cizgi qəhrəmanlarını
bu qədər qiymətləndirən ikinci bir ölkə
tanımıram. Hələ ki o mərkəzdə
alış-veriş edə bilməyən həmvətənlərim
darıxmasınlar. Deyir, "saxla samanı, gələr
zamanı". Bu gün olmasa da sabah, sabah olmasa
da, 5 ildən sonra, 5 il olmasa da çox yaxın 10, 20, 30, 40, 50...
ildə əvvəlcə iş yerləri, sonra maaşları
olacaq, sonra maaşları artacaq, sonra bir az da artacaq, çoxlu
pulları olacaq və gedib özlərinə ordan hər
şey ala biləcəklər.
Nə qədər
göydələnlər, yerdələnlər, ağacdələnlər
haqda yazmaq olar? Biz yorulduq, amma bu işlərin ardı-arası
kəsilmir, yeni dələnlər peyda olur. Özümüz də
şəhərimiz kimi dəlik-deşik olmuşuq. Hər yeri
qazılmış bir şəhərdə yaşamaq sizə
asan gəlməsin. Əvvəla toz əlindən pəncərəni
aça bilmirik. Boğazımız qıcıqlanır,
farengit olmuşuq. Hər dəfə bir çuxura
düşüb əlimizi-ayağımızı əzirik.
Düzdür, bu dəlik-deşik şəhərin indiki
görüntüsü adamın ürəyini sıxır,
amma yaxın 10, 20, 30, 40, 50.. il ərzində hər şey
yapıxıb, abad hala düşəcək...
Aysel ƏLİZADƏ
525-ci qəzet.- 2009.- 4 aprel.- S.20