Aclıqla müalicə

Artıq çəki və onunla müşahidə olunan xroniki xəstəliklər müasir təbabətin aktual tibbi-sosial problemlərindən biridir. Son illərdə dünyada artıq çəkili insanların sayı artıb. Piylənməsi və ya artıq çəkisi olan şəxslərdə bir sıra ciddi xəstəliklərin əmələ gəlməsi müşahidə olunub. Arıqlamaq istəyən insanlara isə geniş sayda dərman preparatları təklif olunur. Həmin dərmanlar ya çəkinin azalmasına az təsir edir, ya da onların qəbulunu dayandırdıqda çəkinin artması davam edir. Piylənmə ilə mübarizə üçün ilk növbədə qidalanmada tam dəyişiklik etmək, artıq çəki və ya piylənmə törədən müxtəlif amillərə diqqət yetirmək lazımdır. Qida qəbulunun çoxluğu, oturaq həyat tərzi, iş prosesində müxtəlif müasir texniki vasitələrdən istifadə olunması, yerdəyişmə hərəkətlərinin və fiziki fəallığın azalması, eləcə də daim psixi-emosional streslərin mövcudluğu piylənmə yaradan amillərdir. Bütün bunlar iştahanın artması, qida qəbulunun çoxalması ilə müşahidə olunur. İlk baxışda hamıya elə gəlir ki, fiziki iş görməyən şəxslərdə qidaya tələbat çox olmamalıdır. Lakin ərzaqların çoxçeşidli olması, iştahanı süni surətdə artıran qidaların qəbulu, şəxsi gəlirlərin çox olması, qida ərzaqlarına qarşı tələbatın son dərəcə artmasına, bu da öz növbəsində bədən kütləsinin çoxalmasına səbəb olur. Bununla necə mübarizə etmək olar? Artıq çəki və piylənmə ilə mübarizədə ən yaxşı üsullardan biri aclıqdır.

Aclıqla müalicə bütün xalqların həyat təcrübəsində hələ lap qədim zamanlardan müvəffəqiyyətlə istifadə olunur. Bizə gəlib çatan qədim tibbi və fəlsəfi əlyazmalardan məlum olur ki, aclıqla müalicə eramızdan 2000 il əvvəl təbiət filosofu Asklepiad tərəfindən təsvir olunub. Həmin dövrdə yaşamış Plutarx belə bir fikir deyib: "Dərman əvəzinə, 1-2 gün ac qalmaq daha məsləhətdir".

Bir çox tarixi qaynaqlarda, xüsusilə, qədim Hind və Çin əlyazmalarında qidalanma zamanı məhdudiyyət yaradılmasına dair analoji tövsiyələrə rast gəlmək mümkündür. Bibliyada İsa peyğəmbərin, eləcə də, Moisey və İlyanın 40 gün müddətində ac qalmaları barəsində yazılıb.

Qurani-Kərimin Əl-Bəqərə surəsinin 185-ci ayəsində deyilir: "İnsanlara doğru yol göstərən, bu yolu açıq dəlilləri ilə aydınlaşdıran və haqqı batildən ayıran Quran Ramazan ayında nazil olmuşdur. Ramazan ayına yetişən şəxslər bu ayı oruc tutmalıdırlar".

X-XI əsrlərdə yaşamış Qədim Şərqin böyük təbibi Abu Əli İbn Sina öz xəstələrinə çox vaxt ac qalmalarını məsləhət görüb. Acqalma nəinki çəkini azaldır, eyni zamanda həyatı vacib funksiyaların bərpa olunmasına və möhkəmlənməsinə kömək edir.

Sağlam həyat tərzinin ciddiliyi üzrə çempionat keçirilmiş olsaydı Pol Breq adlı həkim alim "dünya çempionu" olardı. O həftədə 4 dəfə, bəzən daha çox acqalma ilə, tərəvəz və meyvələrlə qidalanma ilə, saatlarla idmanla məşğul olmaqla 95 il ömür sürüb. O, qocalıqdan (aterosklerozdan) yox, bədbəxt hadisədən həlak olub. Maraqlı cəhət odur ki, onun meyitinin müayinəsində ürək və damar sistemində ateroskleroz aşkar olunmayıb. Aterosklerozun profilaktikası və qocalıq prosesinin sürətinin azaldılması üçün Pol Breqin keçdiyi həyat yolu hər bir şəxsə örnək ola bilər.

Acqalma zamanı orqanizmdə nə baş verir? Qida qəbulunun dayandırılmasının 2-3-cü sutkasında mədə-bağırsaq sisteminin sekresiyasında keyfiyyətcə dəyişiklik yaranmağa başlayır. Xlorid turşusunun sekresiyası dayanır. Mədənin boşluğunda kəsmik kütləsini xatırladan doymamış yağ turşuları və zülallardan ibarət xüsusi qidalı qarışıq əmələ gəlir. Doymamış yağ turşuları hormonları fəallaşdırır ki, onlar da aclıq hissiyyatını zəiflədir, nəticədə aclığın 3-4-cü günündə insanda qida qəbuluna qarşı həvəs azalır və ya yox olur. Bu dövrdə alkoqoliklərdə spirtli içkiyə qarşı, narkomanlarda narkotikə qarşı, siqaret çəkənlərdə isə nikotinə qarşı həvəs sönür. Aclıqla müalicənin üstün cəhətlərindən biri odur ki, "dərmanın kəsilməsi sindromu"-yəni bu və ya digər dərman preparatının qəbulunun dayandırılmasına qarşı cavab reaksiyası müşahidə edilmir. Acqalmanın 7-9-cu sutkasında mədənin həzm sekresiyası tam dayanır. Onun əvəzinə spontan mədə sekresiyası əmələ gəlir. Əmələ gələn sekretdə (şirələrdə) çoxlu miqdarda zülallar olur ki, onlar yenidən mədənin selikli qişasından qana sorulurlar. Bu hal orqanizmin müdafiə uyğunlaşma reaksiyasına aid olub, zülalların itirilməsini azaldır, ən mühüm üzvlərdə zülalların bərpası və qurulması üçün istifadə olunan plastik materialların-amin turşularının daimi axınını təmin edir.

Aclıq dövründə bağırsaqların mikroflorası dəyişilir, çürümə törədən mikroblar məhv olur, süd turşusunu qıcqırdan mikroflora isə saxlanılır, həm də canlanır. Nəticədə bağırsaqlardakı bakteriyalar vitaminlərin, amin turşularının və digər bioloji fəal maddələrin sintezini yaxşılaşdırır. Elmi cəhətdən sübut olunub ki, membranları deformasiyaya uğrayan, bölünən və bölünməyən "qoca hüceyrələr" endogen qidalanma zamanı (daxili ehtiyatlar hesabına) cavan hüceyrələrə mənsub olan formalar alırlar. Bu bir daha hüceyrələrin aclıq zamanı təbii baryerlərinin bərpa olunmasını göstərir. Orqanizmdə eyni zamanda yağlar və maddələr mübadiləsinin digər növlərinin normallaşması baş verir.

Aclıq zamanı mədə-bağırsaq sistemində olan bütün vəzlərdə həzm şirələrinin əmələ gəlməsi azalır. Tənəffüs yavaşıyır, sinir sisteminin yükü azalır.

Aclıqla əlaqədar yaranan qida çatışmazlıqları orqanizmdə bütün lazımsız toxumaları məhv edir (autolizis prosesi nəticəsində), ehtiyat qida maddələri bədəndəki həyati zəruri üzvlərin funksiyasının saxlanması üçün istifadə olunur. Orqanizmdə yığılan toksinlər (zəhərlər) aclıq prosesində qan dövranı sisteminə daxil olur, oradan ifrazat üzvlərinə çatdırılır və onların vasitəsilə orqanizmdən xaric edilir. Orqanizmdən köhnə fekalın (nəcisin) və maddələr mübadiləsinin zəhərli aralıq maddələrinin kənar olunması, eləcə də, ifrazat üzvlərinin funksiyasını tənzimləmək üçün M.Birxer Bennerin hazırladığı təmizləyici dietadan istifadə edilir. Bu dieta aşağıdakı qaydada aparılır: 4 gün ərzində ət, balıq, yumurta, kolbasa, ağ çörək, suxari, mayadan hazırlanan un məmulatları, sup və bulyonlar, şokolad, konfetlər və digər şirniyyatlar, spirtli içki və tütün qəbulu tam dayandırılır. Bu günlərdə ancaq tərəvəz və meyvələr çiy halda və ya onların qurudulmuş formaları əvvəlcədən suda saxlamaqla yumşaldılaraq istifadə olunur. Qoz və fındıq ləpəsi, kasnı yarpaqlarının dəmləməsi, yaşıl çay, bal, 1-3 çay qaşığı bitki yağı, çiy kartof şirəsi tövsiyə olunur. Bişmiş xörəklər qida rasionundan istisna edilir. Gün ərzində 100 qr. qurudulmuş çovdar çörəyi yemək mümkündür.

5-ci gün əvvəlki 4 gündəki tövsiyyləri yerinə yetirməklə, 1 ədəd quru suxari əlavə edilir.

6-cı gün göstərilən dietaya nahar zamanı 2-3 ədəd soyutma kartof və ya onun püresi, duzsuz yemək şərtilə əlavə olunur.

7-ci gün əvvəlki dietaya 2 suxari və 0,5 litr qatıq əlavə edilir.

8-9-cu günlər 1 ədəd yumurta (qaynar suda saxlanılmış, isti) , 10-cu gündən 14-cü günə kimi yuxarıdakı rasiona 1 çay qaşığı kərə yağı və 2 xörək qaşığı kəsmik, 1 çay qaşığı bitki yağı əlavə edilir.

15-ci gündən başlayaraq göstərilən dietaya həftədə 2 dəfədən artıq olmamaqla (məsələn: həftənin 1 və 2-ci günləri) 100 qr. bişmiş mal əti və birinci 4 günün rejimi təkrar edilir.

Aclıq prosesində həyat fəaliyyəti dayanmır, belə ki, maddələr mübadiləsinin fəallığında kifayət qədər azalma qeyd edilsə də, digərlərində sürətlənmə müşahidə olunur. Adətən orqanizmin qidaya, havaya, suya, istiliyə, günəş işığına, həyat fəaliyyətinə, istirahətə, yuxuya, təmizliyin saxlanılmasına, zehni fəaliyyətə olan ehtiyacı aclıq zamanı kifayət qədər ödənilməlidir.

Aclıq zamanı zehni, fiziki gərginlik azaldılmalıdır ki, aclıqda qalan orqanizmin enerjisi tükənməsin və ehtiyatda olan enerji oksidləşmə və bərpa proseslərinin güclənməsinə yönəlsin. Fiziki istirahət dedikdə fiziki fəallığın tamamilə dayandırılması, sərbəst dayanmaq və ya yataqda uzanmaq, zehni istirahət dedikdə isə emosional gərginlik və düşünmə fəallığının saxlanılması nəzərdə tutulur. Emosional sabitlik kifayət qədər istirahət nəticəsində yaranır. Dinc, sakit, az hərəkətli həyat tərzi enerjinin saxlanmasını təmin edir.

1. Qısa müddətli aclıq zamanı bir sıra idman hərəkətlərinə icazə verilsə də, enerjinin az itirilməsi üçün istirahətə ehtiyac var.

2. Aclıq vəziyyətində olan orqanizmin soyuğa davamlılığı azalır, ona görə də onun bədən temperaturunun normal saxlanması üçün isti şərait tələb olunur.

3. İçmək üçün ancaq təmiz su lazımdır. Mineral, xoş tamı və dadı olmayan suyun içilməsi tövsiyə edilmir. Distillə, yaz yağışı, filtrasiyadan keçən, heç bir qarışığı olmayan şəffaf sudan istifadə edilməlidir. Soyuq su maddələr mübadiləsini zəiflətdiyi üçün məsləhət deyil. Yaxşı olardı ki, qaynanmış (dağ) isti sudan istifadə edilsin.

4. Aclıq zamanı hər gün vanna və ya duş qəbul edilməsi tövsiyə edilsə də, bu əməliyyat qısa müddətli olmalıdır ki, orqanizm çox enerji itirməsin. Suyun temperaturu bədən temperaturuna yaxın olmalıdır.

5. Aclıq zamanı günəş vannasının qəbulu çox xeyirlidir, belə ki, günəş şüası kalsium mübadiləsinə müsbət təsir edir, fosforun mənimsənilməsində mühüm rol oynayır. Qızmar günəş altında bu prosedurun qəbul edilməsi məsləhət deyil.

6. Aclıqla müalicə zamanı işlətmə dərmanlarından və imalələrdən istifadə edilməməlidir. Çünki, bu halda orqanizm bu məsələni öz-özünə tənzimləyir. Əgər aclıq keçirən şəxs bu dövrdə çox əziyyət çəkərsə və sağlamlığında ümumi narahatçılıq meydana çıxarsa, onda aclıq prosesi dayandırılmalıdır.

Aclıqla müalicədən adi qidalanmaya tədricən keçmək tələb olunur. Birinci 3 gün yarı hissəsi su ilə qarışdırılmış şirələrin (yerkökü və ya alma) içilməsi tövsiyə olunur. 4-cü gündən başlayaraq qida rasionuna tərəvəz və meyvələr əlavə olunur. 6-cı gün ancaq tərəvəz supu məsləhət görülür. Aclıqla müalicədən sonrakı 10-cu gündə qidalanma adi qaydada aparılır. Aclıqla müalicə aşağıdakı hallarda əks-göstəriş hesab edilir: dəmir defisitli anemiya, sidik və ya öd daşı xəstəlikləri, venaların varikoz genişlənməsi, ürək ritminin və keçiriciliyinin pozulması, böhran halında olan arterial hipertenziya, onkoloji xəstəliklər, kəskin və xroniki hepatit, qara ciyər və böyrək çatışmazlığı, qara ciyərin sirrozu, podaqra, tənəffüs yolları və qarın boşluğunun irinli iltihabı xəstəlikləri, yoluxucu və parazit xəstəlikləri, mədə və on iki barmaq bağırsağın xora xəstəliyi, bir çox endokrin xəstəliklər, o cümlədən şəkərli diabet və s.

Nəzərə almaq lazımdır ki, bir-iki gün yüngül aclıq rejimi hər bir insana xeyir gətirir. Lakin uzun müddətli acqalma üçün müstəqil qərar çıxartmaq tövsiyə olunmur. Aclıqla müalicə üçün həkimə müraciət etmək, tam kompleks müayinələrdən keçmək və aclıq müddətində həkimin nəzarəti altında olmaq tövsiyə olunur. Ancaq mütəxəssislərin müşahidəsi altında ac qalmaq mümkündür. Qədim Şərqin hikmətli kəlamı bu gün də öz aktuallığını itirməyib: "Əgər qidanı dərman kimi qəbul etməsən, dərmanı qida kimi qəbul edərsən".

Ədiblər demişkən kim ki, yüz il yaşamasa, günah onun özündədir.

Tofiq Mehdiyev,

Şəki rayonlararası

endekronoloji dispanserin

baş həkimi, tibb elmləri namizədi

525-ci qəzet.- 2009.- 15 aprel.- S.6.