Müəllim adını ucaldan

Zeydulla Ağayevi 1975-ci ilin 1 sentyabrından tanımışam. Həmin gün dəqiq yadımdadır; O gün mən tələbəlik həyatına qədəm qoymuşdum. O vaxt Zeydulla Ağayev Xarici Dillər İnstitutunda “Bilik” qəzetinin redaktoru idi. Elə həmin gün redaksiyaya getdim, məni görən kimi soruşdu:

– Yazı gətirmisən?

– Bəli...

– Ver görüm,- deyə yazını alıb baxan kimi dərhal da əlavə etdi,- sabahkı nömrədə gedəcək. Sizin kimi tələbələr bizə hava-su kimi lazımdır, Azərbaycanın gələcəyi sizsiniz...

Belə isti münasibətə lap mat qaldım. Redaktorun hədsiz səmimiyyəti və mehribanlığı məni sabahkı günü gözləməyə ümidləndirdi. Səhər dərsə gələndə hamı-tələbələr, müəllimlər “Bilik”qəzeti oxuyurdu, mən də öz yazımı görəndə sevindim... Sonralar biz Zeydulla müəllimlə dost, daha sonralar ailəvi dost olduq. Zeydulla Ağayev qeyri-adi dərəcədə təfəkkür adamıdır; onun humanistliyi, xeyirxahlığı və istedadı çoxlarına bəllidir. Mən son otuz ildə yüzlərlə yazıçı, tərcüməçi, publisist, dilçi, ya da xarici dillərlə bağlı olan müəllim, tələbə tanıyıram ki, Zeydulla müəllimin təmənnasız köməyindən yararlanıb. O, öz biliyini və təcrübəsini, bütün imkanlarını və əlaqələrini ona müraciət edən hər insan üçün “xərcləmək”dən zövq alırdı. Onun “Məhəbbət nəğməsi”, “Beş günün intizarı”, “Yenilməzlik”, “Dünyanın düz vaxtı” və s. nəsr kitabları tələbələr arasında əl-əl gəzirdi. Zeydulla müəllim həm də gözəl tərcüməçidir. C.London, A.Konan Doyl, T.Drayzer, E.Heminqvey, S.Moyem, A.Əzimov, A.Heyli kimi böyük yazıçıların əsərlərini dilimizə çevirib, çap etdirib. O, Azərbaycan-ABŞ əlaqələrinin yorulmaz, ardıcıl tədqiqatçısıdır. Professordur. Zeydulla müəllim Ayzek Əzimov, Artur Heyli, Stiven Kinq kimi məşhur yazıçılarla məktublaşırdı, hətta A.Əzimovun Nyu-York şəhərində qonağı olmuşdu. O, Amerikadan ezamiyyətdən qayıdandan sonra dəfələrlə görüşlərimiz oldu. Hər dəfə Amerikanı xatırlayır, oradakı çox maraqlı görüşlərindən, tədqiqatlarından, təəssüratlarından danışırdı. Bir dəfə Vaşinqton və Kaliforniya Universitetlərindəki elmi araşdırmalarından, Los-Anceles Universitetində ezamiyyət vaxtı Ayra Levinin “Ölümqabağı öpüş” romanının tərcüməsindən və nəhayət, ABŞ-ın Luiziana ştatının fəxri Vətəndaşı adına layiq görülməsindən xeyli söhbət elədi. Mövzumuz genişləndi; bədii tərcümə, ana dili, lobbiçilik...

Bu, o zamanlar idi ki, Ermənistan bizə qarşı müharibə aparır, faciələrimiz də təzəcə başlayırdı. Zeydulla müəllimdən soruşdum ki, “necə oldu ki Ayzek Əzimovla görüşdünüz... onun Qubalı olduğunu hardan bildiniz?”

–Bilirsən, – dedi,- Ayzek Əzimov kimi nəhəng yazıçı ilə görüşmək asan məsələ deyildi. Bu işdə mənə Maqsud İbrahimbəyovla Leonid Vaynşteyn kömək etdilər. Mərhum LVaynşteyn mənim arzumu Nyu-Yorkdakı yəhudi lobbisinə çatdırdı və görüş baş tutdu. Məni yazıçının mənzilində arvadı- Cepson Əzimova qarşıladı və bir neçə dəqiqədən sonra Ayzek Əzimov otaqda göründü və məni mehribancasına salamladı. Sonra yan otağa keçib əlində bir yekə qovluqla qayıtdı, “bunlar sizə tanışdır?” deyə o, mənim hədsiz təəccübümə səbəb olaraq indiyəcən ona Bakıdan göndərdiyim bütün məktubları, tərcümə və məqalələrimin qəzet kəsiklərini qarşıma qoydu. Belə arxiv mədəniyyətinə yalnız qibtə etmək olardı...

– Zeydulla müəllim, axı Əzimovun qırx illik elmi-ədəbi fəaliyyətinin məhsulları olan kitablarında bildiyim qədər bir dəfə də olsun Qubanın adı çəkilməyib...Tərcümeyi-halında da yazılıb ki, Belarusun Petroviçi kəndində doğulub...

3 yaşında ikən valideynləri ilə birlikdə ABŞ-a mühacirət edib...

– Doğrudur, amma yazıçı ilə səmimi söhbət zamanı “deyirlər, bizim əsliniz Azərbaycanın Quba rayonundandır?” (bunu mənə L. Vaynşteyn demişdi). “Mən bu barədə ata-anamdan da eşitmişəm” deyə Ayzek Əzimov cavab verdi. “Hə, hə, 1933-cü ildə onların söhbətləri yadıma düşür...” Bax belə. O, Azərbaycanla daha çox maraqlanmağa başladı və eşidəndə ki, ermənilər Qarabağa iddia edirlər düşüncəli tərzdə kreslosunun arxasına söykənib dedi: “Qəzetlərdə “Qarabağ” sözü gözümə dəyəndə düzü bunun incəliyinə varmırdım. Bilirsinizmi, günah siz Azərbaycanlılardadır. Bəli, bəli... ABŞ-a içi bizim ailəmiz qarışıq milyonlarla mühacir gəlib. Onlar Amerikaya qaynayıb-qarışıblar. Kim gəlirsə-gəlsin ABŞ-IN İKİ DƏMİR ŞƏRTİ VAR: birincisi, ingilis dilində danışmalısan. İkincisi, ABŞ-ın qanunlarına tabe olmalısan! Siz isə ötən əsrin gəlmə erməniləri qarşısında heç bir tələb qoymamısınız!” ... Zeydulla müəllim böyük yazıçıdan ağızdolusu danışır, aradabir onun elmi-fantastik əsərlərindən misallar gətirir, daha sonra isə dünya şöhrətli yazıçının soykökünün Quba yəhudilərindən olduğuna sevindiyini bildirirdi. Həmin söhbətimizin sonunda Zeydulla müəllim belə bir ifadə də işlətdi: – Biz Ayzek Əzimov kimi nəhəng şəxsiyyətlərdən sözün yaxşı mənasında istifadə etməliyik...

...Ayzek Əzimov çoxdan dünyasını dəyişib. O, ABŞ-da Söz sahibi idi. Biz ondan istifadə edə bilmədik...

... Zeydulla Ağayev isə ötən ildən bəri yataq xəstəsidir. İndi bir balaca sağalmaq üzrədir. O, altmışı təzəcə adlayıb. Ömrün daha gözəl illəri qarşıdadır. Biz gec-gec görüşürük. Hərdən zəngləşirik. Belə bir Şəxsiyyətin Azərbaycan ədəbiyyatı, tərcümə sənəti, elmi qarşısında böyük xidmətlərini heç kəs dana bilməz. Biz ondan sözün yaxşı mənasında istifadə etməliyik. Çünki o, bizim Azərbaycanlı Vətəndaşımızdır.

Kamran NƏZİRLİ

525-ci qəzet.- 2009.- 22 dekabr.- S.7.