Kamillik zirvəsi

Ömrünü sözə, sənətə, ədəbiyyata həsr etmiş insanlar haqqında söz söyləməyin özünəməxsus çətinlikləri var. Bu mənada ki, bir yandan sözə bələd olan fikir sahibi haqqında söz söyləməli, o biri yandan da sözün estetik dəyərini bu müstəvidə çözməli olursan. Tanınmış tənqidçi-ədəbiyyatşünas, filologiya elmləri doktoru, professor Cəlal Abdullayev haqqında düşünəndə istər-istəməz bu məqamı xatırlamalı olursan. Çünki bu imzanın arxasında çağdaş ədəbi-nəzəri fikrin inkişafında kifayət qədər xidmətləri olan bir şəxs dayanır. Ömrünün səksəninci ilinə qədəm qoymuş professor Cəlal Abdullayev haqqında danışmaq Azərbaycan ədəbi tənqidi və ədəbiyyatşünaslığının çağdaş mərhələsini vərəqləmək və bu mənzərəni bütün yönlərilə seyr etmək anlamına gəlir. Onun adı Azərbaycan ədəbi tənqidi və ədəbiyyatşünaslığının görkəmli nümayəndələri olan Əkbər Ağayev, Kamal Talıbzadə, Əziz Mirəhmədov, Yaşar Qarayev, Bəkir Nəbiyev, Şamil Salmanov, Akif Hüseynov, Pənah Xəlilov, Xalid Əlmirzəyev, Təhsin Mütəllibov və başqa alimlərə bir sırada çəkilməkdədir. Zəngin yaradıcılıq irsinə malik olan tədqiqatçının ədəbi-tənqidi axtarışları xalq ədəbiyyatının ilk qaynaqlarından tutmuş çağdaş ədəbiyyatın nəzəri problemlərinə qədər bir çox mühüm problemləri əhatə etməkdədir. Onun tədqiqatlarında Xətib Təbrizi, Xaqani Şirvani, Nizami Gəncəvi, İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzuli, Mirzə Fətəli Axundzadə, Həsən bəy Zərdabi, Firidun bəy Köçərli, Seyid Hüseyn və başqa klassiklərin elmi-nəzəri və ədəbi-bədii irsi bu və ya digər şəkildə araşdırmaya cəlb olunmuşdur. Daha çox Səməd Vurğun irsini araşdıran tədqiqatçının yazılarında iyirminci yüzilin bu böyük poeziya ustadına çılğıncasına vurğunluq və aludəçilik qabarıq hiss olunur. O yalnız yazılarında deyil, mühazirələrində, adi söhbətlərində belə Səməd Vurğuna olan sevgisini ifadə və təlqin etməyə, şairə qarşı haqsız hücumların qarşısını almağa çalışır. O bu vurğunluğun təbii yekunu kimi “Səməd Vurğun və folklor” (1962) mövzusunda namizədlik, “Səməd Vurğunun sənətkarlığı” (1974) adlı doktorluq dissertasiyaları müdafiə etmişdir. Alimin “Səməd Vurğunun poetikası” (1976), “Səməd Vurğunun sənət dünyası” (1986) monoqrafik tədqiqatları, çoxlu sayda məqalələri böyük şairin yaradıcılıq irsinin araşdırılmasına həsr edilmişdir. Ədəbiyyatşünasın tədqiqatlarında Səməd Vurğun sənətinin bədii sirlərinin açılmasına, onun poetik fərdiyyətini səciyyələndirən məqamların aşkarlanmasına daha çox ağırlıq verilmişdir. Cəlal Abdullayevin elmi axtarışlarının əsas istiqaməti poeziya ilə bağlıdır. Tədqiqatçının poeziyaya həsr olunmuş məqalələrinin bir qismi “Lirika və zaman” (1982) adlı məqalələr toplusuna daxil edilmişdir. Müxtəlif məcmuə, toplu və dərgilərdə dərc olunmuş çoxlu sayda məqalələri isə hələ də nəşrini gözləməkdədir. Son illərdə böyük Azərbaycan dramaturqu Hüseyn Cavidin yaradıcılığına daha çox diqqət yetirən tədqiqatçının oxuculara təqdim etdiyi “Hüseyn Cavid” (1997) monoqrafiyası ədəbi-bədii irsə yeni təfəkkür işığında, milli-nəzəri müstəvidə yanaşmanın elmi təzahürü kimi maraq doğurmaqdadır. Hüseyn Cavidin böyüklüyünü yaradıcılığında ciddi sosial-siyasi problemlər qaldırması ilə yanaşı, həmçinin əyilməz şəxsiyyəti ilə tamamladığını səciyyələndirən tədqiqatçının qənaətincə, onun yazılarında türk dünyasını düşündürən ən mühüm məsələlər bədii ifadəsini tapmışdır. Cəlal Abdullayevin elmi araşdırmaları içərisində ali məktəblərin humanitar fakültələri üçün hazırlanmış ədəbiyyat tarixi dərslikləri əhəmiyyətli yer tutur. Bu mənada “Azərbaycan sovet ədəbiyyatı” (1988) və “Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı” (2007) dərsliyi xüsusi qeyd olunmalıdır. Alimin son tədqiqatlarından olan, ali məktəblərin humanitar fakültələri üçün nəzərdə tutulmuş iki cildlik “Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı” adlı dərslikdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasından bu günədək olan zaman kəsimində ədəbi-bədii düşüncə tarixi ciddi, sistemli şəkildə araşdırılmışdır. Adı çəkilən dərsliyin elmi redaktoru və əsas müəlliflərindən biri olan professor Cəlal Abdullayevin iyirminci yüzil Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri Cəfər Cabbarlı, Hüseyn Cavid, Səməd Vurğun, Mehdi Hüseyn, Süleyman Rəhimov, Ənvər Məmmədxanlı, Bəxtiyar Vahabzadə, Nəbi Xəzri, Xəlil Rza Ulutürk və digər müəlliflər haqqında yazdığı elmi oçerkləri, habelə ədəbiyyatın müxtəlif dövr və mərhələlərini əks etdirən icmal yazıları istər məzmunu, istərsə də ədəbi fakta yanaşma tərzinin özünəməxsusluğu ilə seçilməkdədir. Hər bir alimin yaradıcılıq uğurları yalnız yazdığı tədqiqatları ilə deyil, həmçinin yetirmiş olduğu alimlərin sayı, sanbalı və elmi nüfuzu ilə ölçülür. Bu mənada professor Cəlal Abdullayevin bilavasitə qayğısı və himayəsi ilə yetişən onlarla alim bu gün Azərbaycan filoloji fikrində öz sözü, mövqeyi olan ədəbi nəsli təmsil etməkdədir. Professor Cəlal Abdullayevin elmi-pedaqoji fəaliyyəti Bakı Dövlət Universiteti ilə bağlıdır. O bu universitetdə təhsil almış, bütün ömrü boyu burada çalışmış, baş laborantlıqdan professorluğadək yüksəlmişdir. Alimin otuz ildən artıq BDU-nun Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasına rəhbərlik etməsi bu nüfuzlu təhsil ocağında elmin, tədrisin güclənməsində əhəmiyyətli rol oynamışdır. Ömrünün kamillik zirvəsini yaşayan professor Cəlal Abdullayev hələ neçə-neçə bitməmiş tədqiqatlarını tamamlamaq, yeni-yeni araşdırmalara imza atmaq əzmindədir. İnanırıq ki, o, elmi-pedaqoji fəaliyyətini bundan sonra da uğurla davam etdirəcək, çağdaş nəzəri fikir tarixini öz dəyərli araşdırmaları ilə zənginləşdirəcəkdir.

Vaqif Sultanlı

filologiya elmləri doktoru,

professor

525-ci qəzet.- 2009.- 29 dekabr.- S.4.