Turalın kitabı

Tural Anaroğlunun ilk kitabı çapdan çıxıb. Onunla görüşdüm.

– Tural, sən də yazırsan?- soruşdum.

Ani olaraq gənc yaşlarında yazmağa başlayarkən atası, böyük şair, Rəsul Rzanın Anara dediyi sözləri xatırladım: “Sən də yazıçı oldun?”

Tural Anaroğlunun “Tənha mələk” kitabını oxuyandan sonra onun da əsl yazıçı olduğuna qəlbən inandım.

Əvvəlcə ön sözün müəllifi Kamal Abdullanın “Turalın gəlişi” yazısını oxudum və “Gec danışan birdən dil açıb təəccüb doğuracaq qədər təmiz şəkildə necə deyərlər, “dil-dil ötməyə başlayır”, zaman boyu içinə yığdığını birdən büruzə verir” sözlərinin Turala nə qədər aid olub-olmadığını “araşdırmaq” üçün onun hekayələri ilə “tanış olmaq” istəyirdim ki, kitabın arxasında onun yaraşıqlı şəklini gördüm və şəkilin altında yazıçı haqqında məlumatı oxudum. Heç demə, çoxdan “tanıdığım” Turalı əməlli-başlı tanımırammış. İstanbulda işləyərkən onu AzərTAcın müxbiri kimi tanımışam, bir də yazıçı Anarın oğlu kimi, vəssalam. Onun haqqında məlumatdan gördüm ki, Tural çox şərəfli bir həyat yolu ilə irəliləyir, diplomatik işdə çalışır, üstəlik istedadlı tərcüməçi və yazıçıdır. Hekayələri “Azərbaycan”, “Ulduz”, “Qobustan” jurnallarında, “Ədəbiyyat qəzeti”ndə, “525-ci qəzet” və “Exo” qəzetində dərc edilib. Rus, ərəb, türk və ingillis dillərini bilir...

“Bir günlük müharibə və ya otuz beş silahlı əsgər” adlı iyirmi səhifəlik ilk hekayəni birnəfəsə oxudum və doğrudan heyrətləndim: Turalın nə böyük yumor hissi varmış! Xeyli güldüm və düşündüm: bir hekayədə nələr yoxdur?! “Tapşovannılar” – yəni tanınmış, vəzifəli şəxslərin balalarının əsgərlikdə özlərini necə aparmaları, onların danışıq tərzləri, baş verən hadisələr sətiraltı mənalarla necə gözəl təsvir olunub! Mənə elə gəldi ki, Tural özü təsvir etdiyi hadisələrin iştirakçısı olub. Hətta, qərara gəldim ki, bunu onun özündən soruşum...

Etiraf edim ki, mən hər kitabı oxuya bilmirəm. İlk sətirlərdən yazı dili məni tutmadısa, atıram bir kənara. Amma “Tənha mələk” kitabında müəllifin dili mənə o qədər doğma, o qədər axıcı, şirin təsir bağışladı ki, böyük maraqla o biri hekayələri oxumaq istəyində bulundum.

“Türkiyədən məktub”. Kitabda növbəti hekayə belə adlanır. Bu hekayədə ucqar dağ kəndində yaşayan Bəşir kişinin oğlu Eldar Türkiyə universitetlərindən birinə daxil olur. İki ildən sonra yazdığı məktub kənd adamları, qohum-əqrəba arasında başa düşülmür. Çünki məktub türkcə yazılıb. Məsələ burasındadır ki, türkcə bəzi sözlər bizim dilimizdə başqa məna daşıyır. Turalın bu hekayəsində və ümumiyyətlə onun bütün hekayələrində məni sevindirən odur ki, yazıçı heç bir fikrini yarımçıq qoymur, oxucuya tam, bitkin, mənalı əsər təqdim edir. Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, Türkiyədə uzun müddət işləyən bir adam kimi əvəllər mən də bəzi sözlərə təəccüb etmişəm. Məsələn, restoranda “xiyar gətirin” deyəndə xidmətçinin rəngi ağappaq ağarıb. Yanındakılardan səbəbini sourşmuşam, deyiblər ki, “xiyar” ayıb söz hesab olunur. Sən “söyüş” deməliydin. Yəni “mənə söyüş gətir. Və ya bir zabitin evində səhərdən-axşama kimi qonaq olmuşuq, birdən 56 yaşlı ev sahibi deyib ki, “mən subayam” . Soruşmuşam ki, “bəs, səhərdən bəri bizə xidmət edən bu qadın kimdir?”. Kişi də cavab verib ki, “o mənim eşimdir” – yəni arvadımdır. Heç demə, türkcə “subay” bizim dildə “zabit” demək imiş... Tural da “Türkiyədən məktub” hekayəsində türkcə çoxlu belə sözlərdən istifadə edib və təmkinlə, səbrlə onların mənasını oxuculara çatdırmağa çalışıb. Dolğun yumorla dolu gözəl bir hekayə meydana çıxıb.

T.Anaroğlunun hekayələrini oxuduqca, çoxdan tanıdığım (həm də yaxşı tanımadığım) Tural ürəyimə, qəlbimə daha da yaxınlaşdı, mən ona istedadlı bir yazıçı, bir insan kimi hörmət və ehtiram bəsləməyə başladım.

Bu da “Xəstəxana” hekayəsi. Rayonun tanınmış və nüfuzlu ağsaqqalarından olan Əşrəf kişi xəstəxanaya düşüb. Mədəsində əməliyyat aparılıb. 130 kiloluq bu kişi arıqlayıb, cəmi 110 kiloqram çəkisi qalıb. Ona ağır yeməklər vermək olmaz. Xəstəxana xidmətçisi menyunu söyləyir: “Mannı kaşa, vermişel kaşası, püre, qreçka, suda bişmiş kartof, xaşlanmış kök və alma. İçməyə də ki, kisel”. Əşrəf kişi isə gah toyuq ləvəngi, gah antrikot, gah xaş, gah osetrin balığının qızartması, gah kartof lüləsi, yanında da şişə çəkilmiş pomidor, badımcan, bibər, içinə ləvəngi doldurulmuş çolpa və nələr, nələr istəyir. Həkim Deyus Göttenborq (Əşrəf kişinin qohumları ona “dəyyus” deyirlər) Əşrəf kişiyə belə yeməkləri yeməyə icazə vermir. Nəhayət, Əşrəf kişinin qohum-əqrəbası, qardaşları rayondan gəlib, həkimə rüşvət təklif edirlər, guya hədiyyə verirlər, xəstəxananın həyətində qoyunlar kəsirlər, özləri ilə aşıq gətirirlər. Çal-çağır başlayır. Xəstəxanada baş həkimdən tutmuş hamı özünü itirir... Aləm qarışır bir –birinə...

Tural Anaroğlu bütün bu səhnələri o qədər gözəl təsvir edir ki, oxucunun “gördüklərinə” ürəkdən gülməkdən başqa əlacı qalmır.

“Aliliya” hekayəsində yazıçı Azərbaycana təyin olunmuş Vatikan səfirinin tapşırığı ilə Elşən Məmmədov adlı bir musiqiçinin azərbaycanlıları, rusları, tanışlarını dostlarını, hətta anasını bir günlüyə necə katolikə “çevirməsini” qələmə alır. Bu ona görə lazımdır ki, Roma papası Bakıya ziyarətə gəlir. Hekayə o qədər maraqlıdır ki, oxucunun “yağı daşsa” da oxumağından ayrıla bilmir...

Yazıçının hekayələrində nəzərimi cəlb edən onun cəlbedici üslubu oldu. İstedadlı qələm sahibi heç də gülməli sözlərdən istifadə edib yumor yaratmır. O, əhvalatı olduğu kimi, bəzək-düzəksiz, çox ciddi şəkildə təsvir edir. Yumor gülünc əhvalatların özündən doğur. Məsələn, “Yüksək qonaq” hekayəsində Leonid İliç Brejnevin Bakıya gəlişinin təsviri kimi...

Deməli, şəhərdə hər yerdə təmizlik, səliqə-səhman işləri görülür. Rənglənəsi yerlər rənglənir, balaca uşaqlara şeir əzbərlətdirilir. Hər yerdə gecə-gündüz məşq gedir. Binaların üstündə milis nəfərləri qoyulub. Heç “semiçka” satan da daha, “semiçka” satmır. Yazıçı bunu aşağıdakı kimi təqdim edir:

– Yoxdur, “semiçka”! Brejnev gəlir!

– Nə olsun ki? Bununla nə əlaqəsi var?

– Uçaskovu icazə vermir. Bu günlər “semiçka” qovurmuyacam. Əlimə bir bayraq, bir də Kapitanovun şəklini verdilər. Onları salamlamalıyam. “Semiçkaya” vaxtım yoxdur. Hər gün repitisiyadır...

– Ay xala, birincisi, Kapitanov deyil, Kapitonovdur. Al, bir manatlıq “semiçka” ver.

– Get,başımdan. “Semiçka” yoxdur. Brejnev getsin, sonra gəl!..

“... Nə isə, nəhayət o böyük gün çatdı. Leonid İliç Brejnev maşın karvanının müşayiəti ilə Binə hava limanından Lenin meydanına yola düşdü... Doğrudan da yer-göy titrədi.

Dəhşətli bir gurultu qopdu. Hər kəs bir şeylər qışqırırdı. Mən də var gücümlə bağırırdım. Yanımda duran gənc oğlan mənə hirslə baxaraq “Bir də mənim qulağıma Çapay (“Çapay” şeirindən – X.Q.) qışqırsan sənin ağız-burnunu dağıdacam. Çapayın gününə düşəcəksən. Yaxşı başa düşdünmü? Ala, deqenerat hələ aeroportdadır e, sizi eşidə bilməz ki!”

İstər-istəməz ürəkdən gülürsən. Doğrusunu və tamamilə səmimi deyim ki, heç bir yumorlu əsər məndə bu qədər gülüş doğurmayıb... Təsvirə fikir verin: “Mən var gücümlə “Çapay” haqqında bəndi üç dəfə qışqırdım. Yanımdakı qız bir psixopat kimi “Lenin” haqqında şeiri təkrar-təkrar söyləyirdi. Arxada, düz qulağımızın dibində bizim məktəbin ikinci sinif şagirdi bağıra-bağıra mahnı oxuyurdu... Müəllimimiz bir dirijor ədası ilə əllərini sallayır və var gücü ilə Azərbaycan dilində “Xoş gəl-di-niz, ə-ziz, Le-o-nid İ-liç” deyə boğazını yırtırdı”...

Belə təsvir hekayə bitənə kimi davam edir. Məsələ burasındadır ki, bu təsvirlərdə heç bir uydurma yoxdur. Bu sətirlərin müəllifi kimi təsdiq edirəm ki, mən də o günlərin şahidi olmuşam. Tural olanı yazıb...

“Sinifkom seçkiləri” hekayəsində sinifdə aparılan “demokratik” seçkidən bəhs olunur. Oxucu burada həyatda gördüyü əsl “demokratiyanın” şahidi olur.

“İclas” hekayəsində isə Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun baş elmi işçisinin başqasının əvəzinə məruzə etmək üçün qonşu ölkəyə göndərilməsindən, elə gülünc əhvalatların da bundan sonra başlanmasından söhbət açılır.

“Tənha mələk” hekayəsi isə başqa aləmdir. Həmin hekayə haqqında yazmaq, danışmaq yox, o hekayəni diqqətlə oxumaq gərəkdir. Orada məsələlər qarışıq görünsə də, hər şey gün kimi ayındır... Hekayə belə bitir:

– “Tənha mələk”... Kitabın müəllifi Qadın idi... Görəsən kitabda nələr yazılmışdı... İlk səhifəni açdı, oxumağa başladı...”

Kitabda və “Tənha mələk” hekayəsində nələrin yazılmasını bilmək istəyirsinizsə, Turalın kitabını oxuyun...

“Qorxduğuma görə xoşbəxtəm”. Bu hekayə həyatı anlayan, onu qiymətləndirən bir insanın – Tural Anaroğlunun qorxu haqqında şəxsi düşüncələridir. Onu da qeyd edək ki, bu hekayəyə qədər olan hekayələr satira və yumorla zəngin idi, bu hekayədə isə yazıçı həyati faktlara söykənmiş, öz fikirlərini yazmışdır.

“Bilmədiyimiz Türkiyə” hekayəsini oxuyanda doğrudan da bizim hələ Türkiyəni dərindən tanımadığımız məlum olur. Tural yazır: “Türkiyə çox maraqlı ölkədir. Bu yöndə söhbət açdığımız mövzular aysberqin su üzərində görünən hissəsidir. Burada həm şaxta Babanın, yəni müqəddəs Nikolanın, həm də Hoca Nəsrəddinin, yəni bizim bildiyimiz Molla Nəsrəddin hekayələrini görmək mümkündür. Şaxta baba belində hədiyyələr dolu çəllək ilə donub qalmışsa, Molla Nəsrəddin eşşəyini tərs minərək gülümsəməkdədir. Görəsən, Molla əmi kimə gülür? Zəmanəsinin cahillərinəmi? Yoxsa bizlərmi?..

“Viza problemi” hekayəsini böyük zövqlə oxudum. Hekayədə təsvir olunan Can-can dövləti mənə çox tanış gəldi...

Tural “Cəhənnəmin əzabı” hekayəsində o dünyanı təsvir edib. Özü də necə təsvir edib! Doğrudur, cənnət, cəhənnəm, o dünyanın “gözəllikləri” barədə çox yazılıb, amma Turalın ruhlar haqqında yazdıqları özünəməxsusdur. Bu dünyada yaramaz işlərlə məşğul olan, öləndən sonra o dünyadan bu dünyaya it şəklində dönən ruhun taleyi də ibrətamizdir. Görün, həmin ruh nə günə qalıb ki, bu dünyada restoranını işlədən oğlu ona – yəni itə sümük atır ki, rədd olub getsin...

“Həyəcan” hekayəsində çoxlarının başına gələnlərdən danışılır. Durduğun yerdə hərə səni bir vəzifəyə “qoyur”. Necə deyərlər, “Qız evində toydur, oğlan evinin xəbəri yoxdur”. Bu hekayədə diplomat Tahirə müxtəlif vəzifələr “yaraşdırılır”. Səhər-səhər çörək almağa gedən Tahirin tanışlarından biri onun Qondurasa səfir təyin olunacağını, o biri rayona icra başçısı göndəriləcəyini, bir başqası apteklər idarəsinin müdiri olacağını, polis rəisi (?!) vəzifəsinə qoyulacağını, kanalizasiya işlərinə baxacağını... uydurur. Sonra da onu işlədiyi nazirliyə çağırırlar, nazir deyir ki, “sənin mənim yerimə keçəcəyinlə əlaqədar şayiələr gəzir”. Beləliklə, Tahir ərizə yazıb “öz xahişi ilə” işdən çıxır, qalır işsiz. Bu da şayiələrin axırı! Yazıçı “arada-ortada gəzən” bu söz –söhbətləri olduqca inandırıcı qələmə alıb.

Tural Anaroğlunun hekayələri o qədər duzlu, məzəlidir, mənalıdır ki, oxuduqca oxumaq istəyirsən. “Xaricdə təhsil” hekayəsi də düşündürücüdür. Necə deyərlər, pul açılmayan qapıları açır. Harada gəldi saqqız çeynəyən, mobil telefonla oynayan, orta məktəbdə oxumağa qabiliyyəti çatmayan, “eksponat”, “zibil”, inigiliscə bilməyən, heç bir fəndən başı çıxmayan, “yekəbaş”, ancaq xarici avtomobil növləri ilə maraqlanan... vəzifəli şəxsin oğlu atasının pulunun gücünə İngiltərənin Oksford Universitetinə daxil olur. Sonra da universitetə evdə geydiyi “şap-şap”la gəlir, xanım müəllimlərə nalayiq təkliflər edir, müəllimlərə “sən” deyə müraciət edir, maşınını rektor üçün ayrılan yerdə saxlayır... Xarici İşlər Nazirliyi, İngiltərə səfirliyi isə belə bir “yekəbaş”a xüsusi qayğı göstərirlər... Yenə atasının hesabına.

Yazımızın başlanğıcında qeyd etmişdim ki, Tural Anaroğlu bir sıra millətlərin dillərini bilir. Bu çox yazılarında onun “əlindən tutur”. Hekayələrinin çoxunda xarici dillərdən yeri gəldikcə istifadə edir. Nəticədə onun əsərlərinin koloriti gözəlləşir, yumor çoxalır. Turalın bütün hekayələrini, o cümlədən, “İsveç masası” hekayəsini oxuduqca təəccüb edirdim: Yazıçı bu qədər xarici və Azərbaycan dilində gülməli sözləri necə yerində işlədir, bu sözləri haradan tapır, hadisələri necə qurur ki, son dərəcə inandırıcı və təbii əsərlər alınır? Görünür, elə əsl yazıçı da bu cür qabiliyyəti ilə seçilir... T.Anaroğlunun hekayələrində “xüsusi adlar”ın da öz yeri var. Təkcə “Preziya gecəsi”ndəki adları hörmətli oxuculara çatdırmaq istəyirəm: Sahib İqtidarov, Yeni Bəylər Şeir Ocağının üzvü Müxalifət Narazıbəyli, Alaqaranlıq Ədəbi Birliyinin həmsədri Zülmət Qara, Müstəqil Alternativ Heca Cəmiyyətinin sədri Sual Nida və Cırt-cırt Pen, Tenşen ədəbi klubunun fəallarından şair Bratan Sporoğlu, Sauna müəllim, Cəh-cəh Poprepmeyxanalı, Şair usta, Zövqsüz Bərbadqızı, Sual müəllim, Uybala Uçmuş... Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, hekayələrdki belə adlar obrazların xarakterinə uyğun seçilmişdir. Və yaxud, “Poeziya gecəsi” hekayəsindəki şeir başlıqlarına fikir verin: “Çıxın meydanlara!”, “Hamı rüşvətxordur”,, “Mənə orden vermədilər”, “Qisasımı alacam!”, “Hər şey pisdir, hər kəs pis!”, “Dağlarda eşşək otarırkən”...

“Poeziya gecəsi” hekayəsini oxuyarkən düşündüm ki, gərək yazıçılara yaxşı bələd olasan ki, hekayədəki obrazları yarada biləsən.. Tural Anaroğlu bu hekayədəki obrazları elə “canlandırıb” ki, sanki gecə-gündüz təsvir etdiyi şairciklərin arasında olub!..

Turalın kitabını oxuyandan sonra ürəyimdən ona belə bir sual vermək keçir: İndiyədək haradaydın, qardaş! Deməli, yazırdın?! Yazdıqlarını zərgər kimi min dəfə cilalayandan sonra ortaya çıxarmısan. Həm də ədəbiyyatımızda iz qoyacaq əsərlər yazmısan. Oxucular mütləq məmnun qalacaqlar. Şəxsən mənə verdiyin ədəbi zövqə görə çox sağ ol!

Xeyrəddin QOCA

525-ci qəzet.- 2009.- 12 dekabr.- S.26.