Milli Kitab Mükafatının sorağıyla: bu dəfə Qərb bölgəsində

Səhər saat 8.30. Gecə səfəröncəsi həyəcandan yatmaya bilərsən, amma bu, vədə yerinə gecikməyəcəyinə təminat vermir. “İçərişəhər” metrostansiyasının çıxışında telefon konturu axtarmaq da bir tərəfdən canımı sıxır. Elə bilirəm, ürəyim ağrıyır. Nə yaxşı ki, zəngin səsi gəlir və ekrana baxıram: Qismətdir. Yüz faiz artıq Funiklyorun qarşısındadır, az qala paxıllığım tutur: bu oğlan heç vaxt gecikmir.

Bəhram Gur heykəlinin yanına çatanda məlum olur ki, məndən başqa da gecikən varmış. Nigar xanım gəlir və mikroavtobusda yerimizi rahatlayırıq...

Bakı-Tovuz yolu. Uşaqların səsi şeirdən başqa bir şey fikirləşməyə qoymur. Evlə bağlı bəzi narahatlıqlarımı unudub, Ramiz Rövşənin, Nüsrət Kəsəmənlinin, Salam Sarvanın misralarına köklənirəm. Sonra öz mətnlərinə müraciət edirlər. Düşünürəm ki, heca şeirlərinin böyük bir üstünlüyü var – onları yadda saxlamaq asandır...

Anar Aminin ifası Nigar xanımı maraqlandırır. Bir az da keçsə, Milli Kitab Mükafatının (MKM) təsisçisi şeir müsabiqəsi keçirmək fikrinə düşəcək deyəsən. Afərin, uşaqlar...

Rəşad Məcid Lənkərandan Nigar xanıma ünvanlanan şeiri ucadan oxuyur, bəzi qısa haşiyələr çıxır, sonra zarafatlar yolboyu uzanır. Arada təsisçi ilə münsiflər heyətinin üzvü arasında maraqlı polemika gedir, MKM-lə bağlı KİV-də yazılanlar və cəmiyyətdə danışılanlar müzakirə olunur...

Səfərlə bağlı narahatlıqlarım var. Məsələn, bir az da önyarqı ilə təxmin edirəm ki, rayonlarda bu müsabiqə ilə bağlı təfərrüatları bir-bir sadalamalı olacağıq, yenə yerli şairlər müsabiqənin niyə yalnız nəsr sahəsini əhatə etməsindən gileylənəcəklər, şagirdlər bizi yüksək pafoslu, poeziyadan uzaq vətənpərvərlik “şeirləri” ilə salamlayacaqlar. Bunları düşünəndə əhvalım pozulur. Özümə Feyziyyənin misraları ilə təsəlli verirəm: “Nədənsə başlamaq lazımdı”. Ən azı, müsabiqənin təbliğatı bölgələrdə ədəbiyyata diqqəti artıracaq, yeni imzalarla (səfərdə iştirak edən gənc yazarlarla – II Qismət, Anar Amin, Fərid Hüseyn, Elvin Bakiroğlu və Vüsal Nuru ilə) tanış olacaq, onların şeirlərini dinləyəcəklər...

Nahar etmək üçün Gəncədə dayanırıq və fürsətdən istifadə edib, Bakıdakı xırda-para məişət problemlərini telefonla həll etməyə çalışıram. Anar Amin ustadı Zəlimxan Yaqubdan danışır, Nigar xanım səfərlərin birindən geri dönərkən qarşılaşdığı situasiyanı nağıl edir. Elə oradaca bir ömür boyu unudulmayacaq lətifələr yaranır.

TOVUZ

Mikroavtobusumuz bir də Tovuzdakı Şəhidlər Xiyabanının qarşısında dayanır. Maşından enib bizi qarşılayan millət vəkili Qənirə Paşayeva, şair Elxan Zal Qaraxanlı və Əkbər Qoşalı və Tovuz ictimaiyyətinin nümayəndələri ilə görüşürük. Şəhidlərin məzarını ziyarət etdikdən sonra Tovuzdakı hərbi hissələrdən birinə yollanırıq. Soyuqdur. Burada Qənirə xanımın gəlişlərinə alışıblar – komandir belə deyir və ötən dəfə millət vəkilinin gətirdiyi kitablardan söz açır. Sonra söz Gənc Ədiblər Məktəbinin rəhbəri Rəşad Məcidə verilir, Elxan Zal, Əkbər Qoşalı çıxış edincə götür-qoy edirik: hansı şeirləri deyək? Anlaşılandı, bu, gənc şairlərin hərbçilərlə ilk görüşləridir. Anar Aminin köməyinə yenə ustadı Zəlimxan Yaqubun vətənpərvərlik şeiri gəlir: “Şair, bu gün şeirini evdə yox, səngərdə yaz”. Aramızda ən çox alqış II Qismətə çatır – yarızarafat yazdığı “Cehiz” şeiri fərəqət komandasında dayanan əsgərlərin qırışığını açır. Sonra komandir fərqlənən əsgərlərin adlarını çəkir və Qənirə xanımın gətirdiyi hədiyyələr onlara təqdim olunur.

Havanın qaralmasına az qalır, hamımız bir az yorulmuşuq. Amma bizdən bir az əvvəl Bakıdan Tovuzadək yol qət edən Qənirə xanıma baxanda bu, hiss olunmur – qətiyyətlə “Ön cəbhəyə gedirik” deyir. Bu cümlədən sonra hamımızda qəribə bir canlanma yaranır.

Məlum olur ki, mikroavtobus yüksəkliyə çıxa bilməyəcək, əvəzində “UAZ”a əyləşməyi təklif edirlər. Nigar Köçərli və Rəşad Məcidlə birgə Qənirə xanımın maşınına otururuq. Millət vəkili Tovuzun problemlərindən danışır, müasir ədəbi proseslə bağlı suallar verir, uşaqlıqdan bəri sevərək mütaliə etdiyi müəlliflərin adlarını çəkir: Məhəmmədhüseyn Şəhriyar, Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Xəlil Rza Ulutürk. Müxtəlif üslublarda yazan bu şairləri birləşdirən mövzunu axtarıb tapmağa ehtiyac yoxdur – vətənpərvərlik lirikası. Sonra Qənirə xanım öz yaddaşı ilə hamımızı təəccübləndirir: Tofiq Bayramın “Volokardin” şeirini sonadək əzbərdən deyir, Bəxtiyar Vahabzadənin şeirlərindən sitat gətirir. Mən bir qədər əvvəl yolda Elvin Bakiroğlu ilə mübahisəmi xatırlayıram (Doğrudanmı, zövqlər dartışılmır? İstənilən halda, yaxşı mətni müəyyən etməyə imkan verən kriteriyalar mövcuddur axı).

Əlimərdanlı kəndindəki N saylı hərbi hissədə sürprizlə qarşılaşırıq – həmkarımız Elmin Həsənlini əsgərlərin arasında görmək olduqca xoşdur. Əlbəttə, o bizdən də çox sevinir. Bir-bir yaxınlaşıb görüşürük. Onların yataq və yemək otaqlarına nəzər salırıq. Divardakı rəfdəki kiçik televizorda futbol matçı göstərirlər. Sonra səngərlə yüksəkliyə doğru çıxıb, qaranlıqda qarşı tərəfdəki işıqlara baxırıq – bələdçilərimiz izah edirlər ki, ətraf kəndlərdə əhali yaşayır. Qarşı tərəfdən görünən dağın o biri üzündə isə Ermənistanla sərhəd başlayır.

Hərbi hissədə bizi kəklikotulu çaya qonaq edirlər. Niyə görəsə mənə elə gəlir ki, heç vaxt belə dadlı çay içməmişəm.

Ayrılarkən Ə.Qoşalı Elminin qulağına pıçıldayır: “Bəlkə, nəsə problemin, ya bir arzun var? Nə lazımdısa de, burda olduğumuz müddətdə həll edək”. Elmin gülümsəyir və deyir ki, hər şey qaydasındadır. Hava artıq qaralıb, şəhərdə – Tovuzun Heydər Əliyev Mərkəzində bizi gözləyirlər...

Mərkəzdəki tədbirə Tovuzun ədəbi ictimaiyyəti cəm olub. Şübhəsiz ki, onlar arasında böyük əksəriyyəti şairlər və aşıqlar təşkil edir. Rəşad Məcid və Nigar Köçərli MKM barədə məlumat verir, müsabiqənin şərtlərindən danışırlar. Sonra şeirlər oxunur – bu bir növ, elə Rəşad Məcidin də dediyi kimi, müsabiqədən kənarda qalan şairlərin könlünü almağa hesablanıb. Amma elə tədbirin gedişindəcə məlum olur ki, Tovuzda nasirlər də az deyil. Onlar artıq çapdan çıxmış əsərlərini hansı yolla müsabiqəyə təqdim edə biləcəkləri ilə maraqlanırlar.

Gecə gənc həmkarlarımdan ayrılmalı oluram. Onlar koteclərdə qalırlar, Rəşad Məcid, Nigar Köçərli və bəndəniz isə Qənirə xanımgilə qonaq düşürük. Yorğunluğumuzu unudub söhbətə başlayırıq. Rəşad Məcid ona ayrılan otağa çəkiləndən sonra üç xanım öz aramızda cani-dildən söhbət edirik (Sonradan bu barədə zarafatla belə deyəcəkdilər: “Bizim otel beş, sizinki yeddiulduzluydu. Çünki sizə şəxsən millət vəkili özü qulluq edib, üstəlik, gecəyarıyadək onunla maraqlı söhbətlər etmisiniz).

QAZAX

Bircə səhər tezdən oyanmaq olmaya. Əslində, 09.00 çox tez də sayılmaz, amma gecə oyaq qalmağı xoşlayanlar bunun nə qədər əziyyətli olduğunu gözəl bilirlər. Xoşbəxtlikdən, bu mənada Nigar xanımın timsalında həmdərd tapmışam. Amma iş işdir, nə etməli, saat 12.00-da Qazaxda olmalıyıq.

Qazağın mərkəzi Tovuz qədər abad görünmür, bəlkə də əslən tovuzlu olduğumdan mənə belə gəlir. Amma Mütəfəkkirlər Bağında gəzmək xoşdur. Yağışda islanacağımızdan ehtiyatlanmadan, yazarların, elm və incəsənət xadimlərinin, hərbçilərin heykəllərini seyr edirik.

Mədəniyyət evinin mətbuat klubundakı tədbirdə ayaqüstə qalanlar da var. Amma görüş maraqlı keçdiyindən heç kəs narahat deyil. Qazaxlılar ədəbiyyatla bağlı məlumat azlığından şikayət edirlər, kitab mağazasının yoxluğundan gileylənirlər. Amma bu giley-güzar bizi əməlli-başlı sevindirir – yolboyu məni narahat edən təxminlərim puça çıxır. Məlum olur ki, bölgələrdə mütaliə etmək istəyənlər var. Yerli yazarlardan biri Paviçin “Xəzər sözlüyü”nü oxumaq üçün axtardığını söyləyir. Başqa bir sevindirici məqam da var: burada “525-ci” qəzetin şənbə sayını həsrətlə gözlədiklərini deyirlər. Oxucular Vüsal Nurunu, II Qisməti və bəndənizi tanıyırlar, görüşdən sonra ayaqüstü söhbətləşirik. Anar Amin isə onlara “Space” telekanalı ilə yayımlanan “Kiçik Qala” verilişindən tanışdır. Ortayaşlı yazarlardan biri “niyə bu dəfə məni çap etmədiniz” deyə şeirlə yazdığı şikayətini R.Məcidə təqdim edir. Nisbətən yaşlı oxucunun isə baş redaktordan xahişi var: “Klassik ədəbiyyatla bağlı silsilə yazıları dərc etməyin nə mənası? Qoy bunu kitab şəklində çap edib, kitabxanalara versinlər. Qəzetdə isə müasir ədəbi prosesə daha çox yer ayırın, çünki bu barədə məlumatı yalnız sizin qəzetdən alırıq”.

Qazaxda MKM-ə yeni namizədlər qoşulur, Nigar xanımı əhatəyə alıb suala tuturlar. Kitab yükümüz də artır. Yolüstü Hüseyn Arifin ev-muzeyinə baş çəkirik. Eksponatlarla zəngin, müasir səviyyədə təmir olunan muzeydə 12 işçi çalışır. Rəşad müəllim bu faktı eşidəndə bizə sarı çevrilib deyir: “Görürsünüz, bu cür muzeylər həm də iş yeri kimi vacibdir”.

Yenə Tovuza qayıdırıq. Yerli ədəbi ictimaiyyət şeirlə, sözlə, sazla “silahlanıb” SNTV regional televiziya kanalının canlı efirində bizi gözləyir...

GƏNCƏ

Gəncədə bizi mədəniyyət və turizm idarəsinin rəhbəri Minaxanım Əliyeva qarşılayır. Minaxanım fürsət düşən kimi Gəncənin tarixindən, şəhərin adının bir neçə dəfə dəyişdirilməsindən bəhs edir. Deyir ki, Rusiya canişinliyi vaxtında şəhər Yelizavetpol adlanırmış və Gəncə adını çəkənlər cərimələnərmişlər. İgid gəncəlilər isə meydana çıxıb cəriməni əvvəldən ödəyərək bu adı daha ucadan bəyan edərmişlər...

Elmi tədqiqat mərkəzindəki tədbirin vaxtına bir qədər var. Bu səbəbdən də, vaxtımızı boş yerə sərf etməyib, yaxınlıqdakı Mir Cəlal Paşayev Muzeyinə baş çəkirik. Burada öyrənirik ki, görkəmli ziyalının ömrünün bir hissəsi Gəncədə keçib. Ülviyyə adlı bələdçi qız suallarımıza həvəslə cavab verir, sonra bizdən şeir istəyir. Muzey işçiləri Bakıdan gəldiyimizi bilib, paytaxtdakı ədəbi proseslərdən xəbərsiz olduqlarını, yeni kitablarla tanışlıq imkanlarının məhdudluğunu vurğulayırlar. Bizdən bəzi ədəbi saytların internet ünvanlarını götürürlər.

Az sonra MKM-in təbliği ilə bağlı növbəti tədbir başlayır. Rəşad Məcid mükafat barədə məlumat verir, Tovuz və Qazax təəssüratlarından danışır. Nigar xanım müsabiqədə iştirak etmək istəyənlərin suallarını cavablandırır.

Gəncəyə gəlib dahi Nizamini ziyarət etməmək, yumşaq desək, haqsızlıq olardı. Adını dünya ədəbiyyatına böyük hərflərlə həkk etmiş şairin məzarına qibtə hissi ilə baxırıq. Bir-birimizə nəzər salırıq – içimizdən sadəlövh bir sual keçir: ikinci bir azərbaycanlı nə zamansa onun şöhrətinin yarısını qazanacaqmı? Bələdçimiz Ziyafət Əliyeva bizə Nizami barədə məlumat verir, ayrılanda isə yaradıcılıq uğurları arzulayır. Əlbəttə, buna hamımızın ehtiyacı var... Gəncədən sonra Yevlaxa üz tuturuq. Rəşad Məcidlə Nigar Köçərli yerli televiziyada çıxış edirlər...

BAKI

Gecə saat 1-i keçib. Hamımız yorğunuq. Amma əminik ki, səfər səmərəli keçib. Kitab mükafatını beş nəfər qazanacaq. Amma bu mükafat həm də bizim hər birimizə ünvanlanıb. Bəhrəsini – milli kitabı hamımız görəcəyik. Bir də ki, elə Tovuzdakı çıxışlarımızdan birində dediyimiz kimi, burada əsas məsələ prosesin özüdür, daha doğrusu, ədəbi prosesi sürətləndirmək. Yaxşı kitab onsuz da yazılır...

P.S. MKM-in təbliğat qrupu adından, bizə göstərdikləri dəstəyə, yardıma görə millət vəkili Qənirə xanım Paşayevaya, Tovuz, Qazax, Gəncə şəhərlərinin icra hakimiyyətlərinə minnətdarlığımızı bildiririk.

RƏBİQƏ

525-ci qəzet.- 2009.- 12 dekabr.- S.21.