"Tövbə qapısı həmişə açıqdı"

Son günlər bəzi mətbuat orqanlarında islami dəyərlərə, o cümlədən, bütün Qafqazın Şeyxi Hacı Allahşükür Paşazadəyə qarşı aparılan kampaniya ölkə ziyalıları və din adamları tərəfindən haqlı narazılıqla qarşılanıb. Onlar bu şər və böhtan kampaniyasının yalnız şeyxə deyil, bütün Azərbaycan xalqına qarşı yönəldiyi fikrindədirlər. Bu mövzu ətrafında "525"-in redaksiyasında təşkil olunan Dəyirmi Masada hal-hazırda Türkiyə universitetində çalışan filologiya elmləri doktoru, professor Kamil Vəli, yazıçı Yaşar və "Təbliğ" İslam Xeyriyyə Vəqfinin sədri Seyid Camal Əzimbəyli fikirlərini bölüşüblər.

Yaşar: Son illər Azərbaycan mənəviyyatının daşıyıcıları, keşikçiləri, milli mentalitetin sütunları olan insanlara qarşı düşünülmüş bir kampaniya başlanıb. Özü də həmişə hədəf kimi ən dəyərli, millətin nümunə sayılacaq şəxsləri seçilir. İndi bu kampaniya dini müstəviyə keçib. Hədəf isə nə az, nə çox bütün Qafqazın şeyxi Hacı Allahşükür Paşazadədir. Düşünürəm ki, bu gün söhbət şeyxin gördüyü işlərdən, onun fəaliyyətinin müsbət, mənfi tərəflərindən getmir. Ümumiyyətlə söhbət bu gün Azərbaycanda o məqamda əyləşən insandan gedir. Şeyxə qarşı hücumu bu mənada mən həm də küfr, səlib yürüşü kimi qəbul edirəm. Və qənaətimdə qətiyəm ki, bu, təsadüfi yox, düşünülmüş addımdır.

Kamil Vəli: Azərbaycan müstəqilliyini qazanandan sonra bu çevrədə ilk hücumlar Elçibəyə qarşı oldu. Ona daha nə ad qoşmadılar. Elçibəy əleyhinə yazılmış məqalələri toplasan bir böyük kitab alınar. Lap əvvəl sovet dövründə "Kommunist" qəzetində Xudu Məmmədova, gənc yazıçılara qarşı belə kampaniya aparılıb. 91-ci ildə Azərbaycan müstəqilliyinə qovuşandan sonra bu kampaniya yeni istiqamət aldı. Çox təəssüf ki, bu, siyasətdən sonra ədəbiyyatda, ziyalıların ayrı-ayrı təbəqəsində yayıldı. Bu ittihamların bəzisi şəxsi, bəzisi ictimai motivdə ola bilər. Eyni zamanda hər millətin mentalitetini təşkil edən sütunlar var. Xaricdə mason təşkilatları, yəhudi lobbiləri fəaliyyət göstərir və onlar bu sütunlara qarşı çıxmaqla yanaşı, mənafelərinə toxunanları vururlar, onlara çox ciddi mənəvi zərbələr endirirlər. Bir də guya islam adıyla fəaliyyət göstərən cəhalət yuvaları var. Hizbullah, yaxud vəhabizimlə açıq və ya gizli şəkildə bağlı olan qruplar, erməni lobbiləri var. Azərbaycana qarşı olan kampaniyaların başında, xüsusilə Fransada mərkəzləşmiş erməni lobbiləri durur. Onların əlində çox böyük media şəbəkəsi var. Bu vasitələrlə hücumu başlayır və dəhşətli fəsadlar törədirlər. Bunun adı qaralama kampaniyasıdır. Bu kampaniyanı isə çox zaman pul verib ölkə vətəndaşlarının əli ilə aparırlar. Mən demirəm ki, o kampaniyada olanlar hamısı kiminsə agentidir. Onların içində özünü təsdiq etmək, orijinal görünmək, yenilik maskası arxasında öz mənini sübut etmək istəyənlər də ola bilər. Bu mürəkkəb bir prosesdi. Eyni zamanda düşünürəm ki, adı nə olursa olsun, bu yolverilməzdi. Xaricdə yaşasam da, Azərbaycan mətbuatını müntəzəm izləyirəm və çox təəssüf edirəm ki, qaralama kampaniyasının növbəti hədəfi bütün Qafqazın şeyxidir. Biz bir şəxsi deyil, prinsipləri və ölkədə baş verən vəziyyəti təhlil etmək üçün yığışmışıq. Həmişə demişəm, heç bir xalq, üzdəniraq qonşularımız belə öz katalikosu haqqında təhqiramiz ifadələr işlətməz. Birincisi, şeyxin məqamı, yəni daşıdığı vəzifə ona qarşı belə təhqirləri yolverilməz edir. İkincisi, ailə səviyyəsində olan təhqirləri mən nəinki şeyxə, heç kəsə rəva görmərəm. Ailə müqəddəsdir. Onun müqəddəsliyi pozulursa, ailə institutu dağılırsa, sabah millətin özü dağılacaq. Çünki millətin hüceyrəsini ailə təşkil edir. Başqa bir tərəfdən tutaq ki, şeyx getdi bir ölkəyə və erməni katalikosu ilə görüşdü. Katalikos da bizim qəzetlərdən birini göstərib deyə bilər ki, sizin haqqınızda ölkənizin mətbuatı belə təhqirlər yazıb və bu halda sən hansı haqla öz xalqının mənafeyini müdafiə edirsən. Mən keçmiş və indiki prezidentlərin şəxsiyyəti ilə bağlı da ağır ittihamların səslənməsini qəbul etmirəm. Görkəmli yazıçılar barəsində də belə təhqirlər yol verilməzdi. Tənqid və təhqir arasında çox böyük bir sədd var.

Yaşar: Qəribə də olsa, bizdə insanın gördüyü işlə heç kimin işi yoxdu. Məsələ ancaq şəxsi müstəvidə olur. Hansısa jurnalistin əsəri təhlil eləmək üçün mövzu obyekti hansısa yazıçının əsəri yox, özüdü. Çünki əsəri təhlil eləmək ağıl tələb eləyən bir işdi. Bu mənada, bu kampaniya da Şeyxin fəaliyyətinə yox, şəxsiyyətinə qarşı yönəlib.

Seyid Camal: Mən bir şərqşünas, din adamı kimi məsələlərə birmənalı olaraq, bu mövqedən yanaşıram ki, islamın gətirdiyi qaydalar içərisində bütün isim sahiblərinin bizə buyurduqlarına söykəndikdə, bu şər kampaniyası planlı şəkildə küfrə, yalana, riyakarlığa, ikiüzlülüyə söykənmiş əməllərdir. Bu əməllərə bir müsəlman olaraq dini prinsiplərlə yanaşsaq görərik ki, bu, küfrə, yalana aparan bir yoldu. Yəni, dini baxımdan məsələyə yanaşmam bundan ibarətdir. Digər tərəfdən həqiqətən də ölkədə elə bir şəraitlə rastlaşmışıq ki, bəzən hətta milli, dini kimliyi bəlli olmayan adamlar Azərbaycanın istər ədəbi, istər dini mühitində zaman-zaman töhfələr vermiş fikir sahiblərinə qarşı sanki səlib yürüşünə keçiblər. Bu, faktdır. Son günlər ölkənin dini liderinə qarşı baş verən səlib yürüşü isə cəmiyyətin, toplumun zəhərlənməsinə yol aça bilər. Xatırlayıram ki, vaxtilə boz qəzetlərdən birində şeyx təhqir olunmuşdu. Onda prezident Heydər Əliyev bəyanatla çıxış etdi. Özünün də mətbuatda təhqir olunduğunu, barəsində böhtan və uydurmalar yayıldığını deyən Heydər Əliyev bununla belə şeyxə qarşı təhqirin yolverilməzliyini bildirmişdi. Söz azadlığı altında pərdələnən və məkrli adamların tapşırığını yerinə yetirənlər şeyxi narkotika alverinin başında durmaqda ittiham edirlər. Bu təhqirlə yanaşı çox təhlükəli bir məqamdı. Qloballaşan dünyada müsəlman və xristian aləmində sanki bir rəqabət gedir. Şeyxin dinlərarası dialoqda rolunun, nüfuzunun artmasından əndişələnən qüvvələr var. Şeyxi narkotika satışında ittiham etmək xarici dövlətlərin bilavasitə kəşfiyyat orqanlarının planlarının tərkib hissəsi də ola bilər. Bu məsələ ilə bağlı ölkə prezidentinə müraciət etməyi qərara almışıq. Dövlət başçısından xahişimiz məsələnin köklü araşdırılmasına dəstək olmasıdır. Çünki mətbuat pərdəsi altında gizlənənlər özləri də bilmədən xarici kəşfiyyatın oyunçularına çevrilə bilərlər. Son günlər Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin dövlətçiliyin qorunması istiqamətində apardığı peşəkar əməliyyatların şahidi oluruq. Dini radikalizmə söykənən qüvvələr planlı şəkildə həyata keçirilən əməliyyatlar zamanı ifşa olunur və bundan hər bir azərbaycanlı qürur duyur. Xahişimiz budur ki, MTN bu məsələni də köklü araşdırsın. Bu məsələdə hamı şeyxi müdafiə etməlidi.

Kamil Vəli: Məni bir Azərbaycan vətəndaşı kimi narahat edən odur ki, bu, dalğa-dalğa böyüyə bilər. Bəli, şeyx islam dini demək deyil. Amma uzun illərin işlənmiş bir konsepsiyası var. Bu ideologiyada, konsepsiyada mən şeyxə qədər islamın rəsmi məqamı, yəni belə vəzifənin olduğunu bilmirdim. Hacı Allahşükür Paşazadənin gəlişi ilə insanlar belə bir qurumun varlığını hiss etdilər. 1989-cu ildə mən şeyxin də iştirak etdiyi bir tərkibdə İraqda olmuşam. O vaxt orda Azərbaycanın dini rəhbərinin necə böyük hörmətlə qarşılandığını görmüşəm. Biz dəyərli insanlarımızın dəyərini bilməliyik. Siyasi cəhalət dini cəhalətdən daha dəhşətlidi. Cəhalət millət, milli mentalitet üçün təhlükədi. Şəxsi kontekstdə söhbət etsək çeçenlərin milli mücadiləsi başlayanda haqsızlığa qarşı çıxan çeçenlərin milli qəhrəmanı adını alanlardan biri də Şeyx oldu. Bu o demək deyil ki, Şeyx siyasət adamıdı. Sadəcə o, həmişə olduğu kimi müsəlmanlara olan haqsızlığa qarşı çıxış etdi.

Yaşar: Elə öz yaxın keçmişimizə boylanaq. Biz hamımız 20 yanvardan keçib gəlmişik. 20 yanvara qədərki Azərbaycan, 20 yanvardan sonrakı Azərbaycan. Bizim müasir tariximizi təsnifatlaşdırmaq lazım gəlsəydi, mən bu ölçünü təklif edərdim. Və bu dəhşətli günlərdə Şeyx bütöv bir xalqın ağrı-acısını, faciəsini, dərdini öz canında tək daşıyırdı. O, həmin günlərdə matəm içində olan bir xalqın yas sahibiydi. Bütün başsağlıqları məhz ona ünvanlanmışdı və o, özünü əsl millət atası kimi apardı.

Kamil Vəli: Bəli, 20 yanvar faciəsində ən "fədakarlarımız" belə qaçıb gizlənmişdi. Biz ziyalılar da elə yaxında deyildik. Şeyx demək olar ki, bir sutkanın 18 saatını orda olurdu, göz yaşları içində xalqının yanındaydı. Nə qədər insafsız, vicdansız olasan ki, bunu görməyəsən.

Yaşar: Şeyx, ümumiyyətlə, xalqın bütün taleyüklü məsələlərində öz mövqeyini bildirib. İctimaiyyətin tanıdığı bir çox insanın həbsdən azad olunmasında şeyxin müstəsna xidmətləri olub. Kami Vəli: Jurnalistlərin həbsdə olması ilə bağlı da şeyx səsini həmişə qaldırıb. Rusiya patriaxı II Aleksi vəfat edəndə Moskvada idim. Bütün Rusiya matəm saxlayırdı. Aleksinin dəfni dövlət başçısı səviyyəsində oldu. Ona görə yox ki, Aleksi Rusiya üçün fövqəladə bir insandı, burda söhbət onun məqamından gedir. Şeyxi tənqid etmək olar, demokratik cəmiyyətdə bu, təbii haldı, amma ağa qara demək olmaz. Mən də nəzir qutularına, məsciddə bəzi mollaların yerli-yersiz hərəkətlərinə, cəhalətə yönəlik addımlara qarşıyam. Ancaq mənəviyyatı siyasətlə eyniləşdirmək olmaz. Mətbuatımızı bizi sevənlər də, sevməyənlər də oxuyur. Bizim maarifçiliyin çox ciddi bir fəsadı olub. Yəni, cəhalətlə dini qarışdırıblar. M.F.Axundov Quranı oxumadığı halda onu tənqid edib, peyğəmbər haqqında nə gəldi danışıb. Amma Axundov altı komediyası ilə Azərbaycanı yüksəldib. Bununla yanaşı, onun dinə münasibəti ziddiyyətli və yanlışdı.

Seyid Camal: Ən böyük demokratiya elə islamdadır. Amma islami maarifləndirmə düzgün qurulmalıdı. Din idarəsini məndən çox tənqid edən olmayıb. Bunu mən Azərbaycanda gerçək islamın və islama hizmət göstərməyə haqqı olanların Azərbaycanın dini mühitinə gəlməsi üçün etmişəm. Müəyyən mənada buna nail də olmuşam. Zaman-zaman hörmətli şeyxlə müzakirə etdiyimiz məsələlərin mən növbəti mərhələdə həllinin şahidi olmuşam. Son dövrlərin siyasi proseslərini xatırlayaq. Kimlərisə tapıb söz demək mümkün olmayanda mən seyidliyim çırağında önə çıxaraq, dini liderin qapısını döyüb, onu təhqir etmiş adamların xahişini etmişəm. O, çox aramla, heç nə olmamış kimi məni dinləyib. Hətta bəzən dövlət başçısına ricamızı çatdırmağı da ondan xahiş etmişik. Şeyx təfərrüatı varmayaraq, onu lazımi ünvana çatdırıb.

Kamil Vəli: Bir məqamı da vurğulayım ki, dini idarədə bu gün demokratik ab-hava hökm sürür. Orada cəhalətin olmasından söhbət gedə bilməz. Tanıdıqlarımdan şeyxin mədəniyyət üzrə müavini Eldar müəllim çox tanınmış sənət adamıdır. Belə bir insanın orada çalışması çox sevindirici haldır. Bizim belə ziyalılarımız çox deyil. Azərbaycanın qiymətli, dünya səviyyəli adamlarını qorumalıyıq. Həm Elçibəy, həm Heydər Əliyev ən vacib anlarda şeyxlə məsləhətləşiblər. Düşünürəm ki, müxtəlif fikirlilik bir səsdə, əzəmətdə təmsil olunanda dövlət daha güclü olur. Hərə bir söz deyib, bir-birini başa düşməyəndə isə xaos baş verir. Ona görə dini və milli məqamlardan haqlı olanı tələb etməliyik. Ziyalı kimi işimiz budur.

Yaşar: Ümumiyyətlə, Azərbaycanda hətta Sovet dönəmində də islama qarşı elə bir güclü basqı, qadağa olmayıb. Yəqin bizdə başqa dinlərə dözümlülük hissinin belə güclü olmasının bir kökü də burdan qaynaqlanır.

Seyid Camal: Mən Azərbaycandakı xarici nümayəndəliklərin təmsilçiləri ilə görüşəndə bildirirəm ki, bizdə tolerantlığın səviyyəsi ən demokratik dövlətlərlə belə müqayisə olunmaz dərəcədə üstündür. Onlar da bunu etiraf edirlər. Dinlərarası münasibətlərin tənzimlənməsində şeyx həzrətlərinin mövqeyi danılmazdı. Ölkədə təriqətlərarası münasibətlər də yüksək səviyyədədir. Bu il Azərbaycan dünya dini liderlərinin sammitinə ev sahibliyi edəcək. Şər, böhtan yazanlara çağırış edirəm ki, insanlara demokratiya, azad söz adı altında çamur atmasınlar. Şeyxə, digər insanlara qarşı səlib yürüşünü dayandırsınlar. Onlar dinsizliyə düçar olub, cahilliyə, şeytana könül veriblərsə, bu insanları tövbə edib hidayət yoluna dönməyə çağırıram. Əgər dönmək fikirləri yoxdursa, onları sadəcə, adamlığa, adam olmağa çağırıram.

Kamil Vəli: Azərbaycanın çox istedadlı jurnalistləri var: Mirşahin, Hacı Zamin, Şahvələd Çobanoğlu, Azər Qaraçənli. Onları həqiqəti müdafiə etməyə çağırıram. Onlar onsuz da bu cərgədədilər. Musa Yaqub demişkən, ömrü başlı-başına buraxmaq olar, amma əqidəni başlı-başına buraxmaq olmaz. İnanıram ki, insanlar bir-birilə dil tapacaq. Barış, anlaşma üçün həmişə yol var. O adamları da haqqa dəvət edirəm. Tövbə qapısı həmişə açıqdı.

Pərvanə Sultanova

525-ci qəzet.- 2009.- 5 fevral.- S.5.