Rüstəm İbrahimbəyov: "Öz məhəlləndə ad çıxarmaq asandır"

"ELƏ YAZIÇILAR VAR Kİ, İNKİŞAF EDƏRƏK SƏNƏT MƏNASINDA İLDƏN-İLƏ BÖYÜYÜRLƏR. MƏNİM İSƏ BELƏ BİR XÜSUSİYYƏTİM YOXDUR, NECƏ YAZIRDIM, ELƏ DƏ YAZIRAM"

Dünya şöhrətli həmyerlimiz, tanınmış ssenarist, rejissor və dramaturq Rüstəm İbrahimbəyovla onun yaratdığı "İbrus" teatrında görüşürük. Bu gün tamaşa günü deyil və Rüstəm müəllim yeni "Tartüf Ağayeviç" tamaşasının məşqinə gəlib.?Teatrda hər şey məşqə hazırdır. Teatrın işçilərində sevinc dolu təlaş hiss edirəm. Biri həyəcanla işığı yoxlayır, digəri dekorasiyanı, o birisi?"bu,?Rüstəm müəllimin oturacağıdır" deyir. Görünür, tələbkardır, düşünürəm. Həm özünə, həm də digərlərinə qarşı. Belə olmasaydı, əldə etdiyi?uğurları qazana bilərdimi?

Rüstəm müəllim danışdığımız vaxtda teatrın vestibülünə?daxil olur. Biz kameralarla?bərabər onu salamlamağa tələsirik. O, əlimi sıxaraq,?deyir: "Mən sizi qarşılamalıyam. Axı, siz mənə qonaq gəlmisiniz". Biz Rüstəm müəllimin?təklifi ilə?başlanğıcı yenidən çəkirik. O, bizim?çəkiliş qrupumuzun planlarını da dəyişərək, səhnədə yox, zalda?oturmağımızda təkid edir.?Öz oturacağına əyləşir,?gəlin belə söhbət edək, deyir. Öz-özümə?gülümsünürəm: Rüstəm İbrahimbəyov onun?haqqında verilişdə də?özünü qonaq yox,?peşəkar ssenarist və rejissor kimi hiss edir. Buna görə onu qınamaq?olarmı?

Söhbətə "İbrus" teatrından başlayırıq. Rüstəm müəllim teatrın aktyorlarının istedadından danışır. Onların həm Azərbaycanda, həm də onun hüdudlarından kənarda yüksək peşəkar ifa?nümayiş etdirdiyini?fəxrlə vurğulayır. "Bilirsiniz, öz evində peşəkar olmağa nə var ki" deyir.

- Biz yuxarı məhəllədə yaşayırdıq. Keçmiş Poluxinlə 1-ci Parallelnı küçələrinin kəsişməsində. O vaxt məhəlləmizdə bir oğlan yaşayırdı,?adı Çingiz idi. O, özünü çox sakit aparırdı. Məhəllə uşaqları isə çox coşqun idilər. Bir dəfə ondan soruşdular ki,?qardaşların məhəllədə cahillik edirlər,?bəs sən niyə özünü belə sakit aparırsan. O, cavab verdi ki, öz məhəlləndə ad çıxarmaq asandır. Siz gedin Montinə və soruşun ki, Çingiz kimdir. Onda görərsiniz ki, sizə nə cavab verəcəklər. Oranın da böyüyü mənəm. Demək?istədiyim odur ki, biz azərbaycanlılar, bir çox hallarda elə Azərbaycanda?iş görməklə kifayətlənirik.

- Müsahibələrinizdən birində demisiniz ki, özünüzü teatrda diletant hesab edirsiniz. Yəqin ki, Rüstəm İbrahimbəyovun ən böyük nailiyyəti ssenari müəllifi kimidir. Bir ssenarist kimi Azərbaycanda ssenari məktəbinin yaradılmasına nail olmusunuzmu?

- Mənim işim, əsasən, ssenari yazmaqdır və lazımi səviyyədə ssenari yazanda vətənimiz, milli kinomuz qarşısında öz borcumu yerinə yetirdiyimi hesab edirəm. Hər adam mütləq müəllim olmur, amma buna baxmayaraq, mən neçə ildir ki, gənclərlə məşğul oluram. Qeyri-rəsmi olaraq, bir ildir ki, burada məktəb açmışam. Orada rejissor, ssenarist, prodüser, aktyor şöbələri var. Hesab edirəm ki, bu, bizə çox lazımdır, çünki dövlət son zamanlar kinoya vəsait ayırmağa başlayıb. Amma bizim nəslin sıraları tədricən seyrələndiyindən, gənclərə daha çox yer verilməlidir. Bizim məktəbdə olan 30 gəncdən bir neçə nəfəri imkanlı sayıram. Mənə elə gəlir ki, onların nəticəsi yaxşı olacaq.

- İmkanlı deyəndə siz nəyi nəzərdə tutursunuz, istedadı, yoxsa peşəkarı?

- İstedad Allahdan gəlir, amma peşəkarlığı öyrənmək lazımdır. Bunlar ikisi birləşəndə, deyə bilərik ki, yaxşı ssenarist, rejissor çıxa bilər, ya yox.

- Rüstəm müəllim, sizi Sovet İttifaqına tanıdan 1969-cu ildə çəkilən "Səhranın bəyaz günəşi" filmi oldu. Ondan əvvəl "Bir cənub şəhərində"çəkilmişdi.

- Demək olar ki, onlar eyni vaxtda çəkilib.

- Necə oldu ki, kibernetikadan kinematoqrafiyaya gəldiniz?

- Mən Azərbaycan Sənaye İnstitutunda (indiki Neft Akademiyası) oxuyurdum. Məktəbdə, həm də institutda oxuduğum dövrdə heç ağlıma gəlməzdi ki, nəsə yaza bilərəm, ya da bir tamaşa qoya bilərəm. Cavanlıqdan kinonu çox sevirdim. Hələ tələbə ikən imkanım olanda M.F.Axundov kitabxanasına gedirdim, SSRİ-də çıxan "İskusstvo kino" adlı jurnalı alıb oxuyurdum. Hər nömrəsini oxuduğumdam, deyə bilərəm ki, hamısını əzbərdən bilirdim. Məndən başqa bir neçə nəfər də var idi ki, kino ilə maraqlanırdılar. Biz mühəndis olmaq istəyirdik, amma kinoya həvəsimiz böyük idi.

Bir neçə hekayə yazdım. Onlardan birini "Yunost" jurnalına göndərdim. Oradan cavab aldım ki, hekayə belə bir hörmətli jurnalda çap olunmaq səviyyəsində deyil. Buna baxmayaraq, istedadlı olduğumu da qeyd edir və bu işi davam etdirməyimi məsləhət görürdülər. Mən də həmin hekayəni atdım stolun yeşiyinə.

- Çap olundunuzmu nə vaxtsa həmin jurnalda?

- O jurnalda yox. Amma həmin stolu Maqsudla bölüşürdüm. Bir dəfə həmin hekayə Maqsudun gözünə dəyir və onu "Molodej Azerbaydjana" qəzetinə verir. Hekayə orada çıxır. Sonra daha bir neçə hekayə yazdım və məni qəbul ssenari kurslarına qəbul etdilər. Aspiranturada işləri davam etməklə yanaşı mən bu kursları da bitirdim. "Bir cənub şəhərində" filminin ssenarisi mənim diplom işim idi. Əvvəl bu, "Drujba narodov" jurnalında çap olundu. Azərbaycanda o vaxtlar, elə indinin özündə də, oxuyan az idi. Elə o səbəbdən buna əhəmiyyət verən olmadı. Lakin film çəkiləndən sonra onun ətrafında çox böyük mübahisələr yarandı.

1970-ci illərin əvvəlllərində dahi rus rejissoru Tovstonoqov həmin povestimi oxudu və teatr üçün pyes yazmağım məqsədilə məni Peterburqa dəvət etdi. 1971-ci ildə pyes yazdım. Həmin vaxt onun işləri çətinə düşmüşdü və o, teatrdan çıxdı. Həmin əsər Vaxtanqov adına teatrda tamaşaya qoyuldu. Kino sahəsində senzura ilə bağlı problemlər olduğundan, bir neçə pyes yazdım və 1972-1975-ci illərdə, əsasən, teatrda çalışmışdım.

- Ssenaridən sonra dram yazmaq necə idi?

- Ümumiyyətlə, mənim teatra münasibətim yaxşı deyildi. O vaxt mənə elə gəlirdi ki, teatrda bir az sünilik var. Vaxt tapıb bizim teatra gəlsəniz, görərsiniz ki, burada aktyorlar, bilmirəm bəlkə də səhnə kiçik olduğundan, səhnəni elə yaşayırlar ki, elə bil ki, həyatdır və ya kinoda olduğu kimidir. Çünki böyük teatrlarda aktyor səsini yüksəltməyə, qabarıq hərəkətlər etməyə məcburdur ki, böyük auditoriya ona fikir versin, onu eşitsin. Buna görə də teatr heç vaxt mənim xoşuma gəlməyib. Amma yazanda maraqlı idi ki, çünki bunun da yaxşı tərəfləri var. Teatr dramaturgiyasının elə keyfiyyətləri var ki, bəlkə də, ssenaridən daha təsirlidir.

- Siz nə vaxt başa düşdünüz ki, dünya səviyyəsində ssenarist olmağa iddialısınız?

- Onu indiyədək özüm üçün ayırd etməmişəm elə indinin özündə də. Ancaq deyə bilərəm ki, ilk əsərlərimlə indikilərin arasında fərq çox azdır. Elə yazıçılar var ki, inkişaf edərək sənət mənasında ildən-ilə böyüyürlər. Mənim isə belə bir xüsusiyyətim yoxdur, necə yazırdım, elə də yazıram. Bəlkə şəxsiyyət kimi inkişaf edib püxtələşirəm. Amma yazıçı kimi dəyişmirəm. İlk ssenarim - "Bir cənub şəhərində", dahi isveç rejissoru Berqmanın ssenarisi ilə eyni jurnalda, Çexoslovakiyada çıxan hörmətli "Film Adoba" jurnalında çap olunmuşdu.

- Siz bir çox ölkələrdən olan rejissorlarla, Azərbaycan rejissorları ilə işləmisiniz. Azərbaycan üçün yazdığınız ssenarilər o birilərindən nə ilə fərqlənir? Hansı sizə daha yaxındır?

- Bilirsiniz, Mixalkovla, başqa rejissorlarla xaricdə iş görəndə, buna bir sifariş kimi baxıram. Rasim Ocaqovun filmləri isə mənim üçün daha dəyərlidir. Çünki onlar daxili aləmimi, dünyagörüşümü aça bilirlər.

- Çox adamdan bunu eşitmişəm ki, Rüstəm İbrahimbəyov "Oskar" mükafatı alıb, dünya şöhrətli rejissorlarla işləyir, ancaq nəyə görə Azərbaycana dair ssenarini dünya kinosuna çıxarmaq istəmir?

- Bir vaxt Mixalkov mənim ssenarimə bir film çəkirdi - "Sibir bərbəri". Demək olar ki, bu, ən bahalı filmlərdən olmaqla, dəyəri 35 milyon dollara yaxın idi. O vaxt mən Bakıda "Ailə" filmini çəkirdim - 150 min dollara. Zarafatla deyirdim ki, mən həm ən bahalı, eyni zamanda ən az büdcəli filmdə işləyirəm. Bu gün bizim texniki imkanlarımız, maddi vəsaitimiz "Oskar" mükafatına layiq film çəkməyimizə imkan vermir. Amma onu da qeyd edim ki, son vaxtlarda mənim iştirakımla çəkilən "Ailə" və "Əlvida cənub şəhəri" filmlərinin ikisi də Berlin festivalında panoramaya düşüb. Belə ki, Berlin festivalında hər il bütün dünya kinematoqrafiyasından bugünkü kinonun səviyyəsini əks etdirə biləcək səviyyədə olan 15 film seçilir. 150 və 250 min dollara başa gələn filmlərin ikisi də panoramaya düşüb. Onların hər ikisi, doğrudan da, keyfiyyətli filmlərdir.

İş ondadır ki, Azərbaycanda kinoşünas yoxdur. Ona görə də Rasim Ocaqov kimi dahi rejissor digər rejissorlarla eyni səviyyədə qəbul olunub. Amma Rasim Ocaqov filmlərini SSRİ-dən kənara çıxmağın çətin olduğu bir vaxtda çəkib. Ona görə də onun filmləri beynəlxalq festivallarda iştirak etmirdi. Amma ümumittifaq festivallarında bu filmlər dəfələrlə birinci yerə layiq görülüb. Bu festivallar da özünə görə beynəlxalq hesab edilə bilər. Çünki orada 15 respublikadan olan filmlər nümayiş etdirilirdi və Rasimin filmləri birinci yer tuturdu. Doğrudan da, istedadlı filmlərdir. İndi də onları xaricdə göstərəndə, mənə deyirlər ki, həqiqətən də bu, böyük rejissordur.

- Mən sizi düz başa düşdümsə, siz deyirsiniz ki, Azərbaycandan filmin Hollivuda çıxarılması, ilk növbədə, pul vəsaitilə bağlıdır?

- Bu gün dünya kinosunda vəziyyət elədir ki, film çəkilişinə 10 milyon qoyulursa, bir o qədər də onun ekrana çıxmasına sərf olunmalıdır. Buna görə də minlərlə gözəl filmlər ekrana çıxmır. Amma Hollivudun dayaz məzmunlu filmləri çıxır, amma onlar çıxa bilmir. Çünki bu filmlərə sərmayə qoyulmur.

Biz Avropa filmləri ilə özümüzü müqayisə etməliyik. Avropa filmlərini Amerikada göstərmirlər. Onlar yalnız Avropada nümayiş olunur. Kinomuzun səviyyəsini Avropa filmlərinə çatdırmalıyıq. Birincisi, film keyfiyyətli olmalıdır. İkincisi, yəqin siz bizim kinostudiyada olmusunuz və oradakı şəraiti də görmüsünüz. Studiya dağılır. Bir il yarım olar ki, prezidentin fərmanı çıxıb. Fərmana əsasən ora bərpa edilməlidir, texniki səviyyə yüksəldilməlidir. Hələlik isə heç bir iş görülmür. Gürcüstanda gürcü filmləri ən yüksək səviyyədə bərpa olunub. Kasıb Gürcüstanda. Yəni bu şeylər olmasa, çox çətindir. Doğrudur, bu şərtlər vacibdir, amma onlar kifayət deyil. Bunlarsız, əlbəttə keyfiyyətli kino çəkmək olmaz. Onlar olduqda isə başqa şərtlər də meydana çıxır, yəni istedadlı adamlar. Kino bir tərəfdən sənətdir, o biri tərəfdən biznesdir. İstehsalat və biznesdir.

- 70 yaşında özünüzü necə hiss edirsiniz?

- Əla. 70 yaşına çatan adam necə olmalıdır? Bu yaşa çatmağın özü elə böyük bir qələbədir. Buna görə də 70 yaşına çatan adam Allaha şükür etməlidir ki, o, belə bir imkanı onun üçün yaradıb.

- Rüstəm müəllim, çox sağ olun və qarşıdan gələn yubileyinizi təbrik edirik.

525-ci qəzet.- 2009.- 6 fevral.- S. 4.