Ölü qoxusu nə gözəl olarmış, Tanrım!

Atama çox bağlı idim. Bütün uşaqlığım onunla sıx təmasda keçmişdi. Məni Kürən atının tərkinə alıb, Qafqazın bütün dağlarını, yamaclarını gəzdirərdi. Hətta ov etdiyi zaman belə qucağında nəfəsimi içimə çəkib oturardım. Çox ucaboyluydu, sarışın idi, masmavi gözləri vardı atamın. Uşaq anasının südünün qoxusunu aldığı kimi mən də atamın dağ qoxusunu almışdım, ondan ayrı qala bilmirdim. Artıq böyük qız olduqdan sonra anam və bacılarım məni atamın qucağında yatmağa qoymurdular. (Atam məni onların hamısından çox sevdiyi üçün heç vaxt bu sevgini mənə bağışlamadılar). Mənsə vəhşi dağ keçisi kimi meşələrdə, dağlarda, ağacların başında böyümüşdüm, özümü qətiyyən qız hesab etmirdim. Heç qızlıq hissi, ərgənlik çağı nə oldu, bunu mən bilmədim. Hətta qadın olduqdan sonra belə, qadınlıq hissləri nə deməkmiş, çox gec anladım. Zatən yaşamağa qoymadılar ki, qadınlığımı..

Yox, yox, qətiyyən indi burada, yaşanmamış bir qadınlıqdan, daha doğrusu, gec anladığım əsl bir qadınlıqdan danışmaq istəmirəm. Sadəcə, dünyanın heç bir qoxuya bənzəməyən ən gözəl bir qoxusundan söz açmaq istəyirəm.

Atamın yuvasından qanadlarım heç əməlli-başlı bərkiməmiş, doymamış perik düşdüm, qürbətin tənha sonsuz göylərində itkinə çevrildim. Dünyada tək bircə arzum var idi, amma. Atam dünyasını dəyişəndə yanında olum. Anamı itirdikdən sonra bilirdim ki, çox yaşamayacaq. 82 yaşı vardı atamın. Min-min arzum kimi Tanrı bu arzumu da gözümdə qoydu. Qəfil ölüm xəbəri məni Berlində, sükan arxasında yaxaladı. Ayaqlarım əyləci basa bilməyən bir hala gəldim. Güclə maşını bir kənara çəkdim. Elə gecə ilə uçdum. Bakıda dayanmayıb, birbaşa Oğuza, Xaçmaz kəndinə yol aldım.

Atam evin ortasındaca uzanmışdı. Hər gəlişimdə sevinən, qapıya çıxan, boynumu qucaqlayan atam heç qımıldanmadı belə. Sakitcə yanına çökdüm. Uzun-uzun atamı qoxladım. Əllərinə, üzünə toxundum. Buz kimi idi atam. Amma qoxuyurdu, qəribə qoxuyurdu atam.

Ev dolu idi. İstəyirdim ki, hamı çıxıb getsin və mən atamla yalqız qalım. Hər dəfə kəndə gələndə məni görməyə gələn qohum-qonşuların əlindən məni qaçırırdı, gedirdik dağlara, meşələrə, saatlarla gəzirdik, otururduq. Atam Sokrat kimi, oxumamış bir müdrik idi. Onun nə söhbətlərindən, nə özündən, nə də qoxusundan doymuşdum. Qonşu kişilər, əmim oğlanları gecə atamın yanında qalmaq istədilər. "Ölüdən qorxarsan" - deyərək məni qadınlar olan otağa ötürmək istədilər. Amerikadan, Kanadadan, Rusiyadan bacı-qardaşlarım sabah gələcəkdilər. "İnsan atasından qorxarmı" deyə qəti etiraz etdim və itələyib hamısını çölə çıxartdım.

Bütün gecə atamı qucaqladım, öpdüm, oxşadım. Əllərimi kəfənin içinə salıb bumbuz əllərini sığalladım. Yaladım atamı sabaha qədər... Nə gözəl ayrılıq idi bu, nə mübhəm, nə sehrli vidalaşma idi bu. Nə müqəddəs qovuşma idi bu, ilahi, anlatamam...

Başımı sakitcə sinəsinə dayayıb doymadan, uzun-uzun qoxlayırdım atamı. Bu nə əsrarəngiz qoxu idi, ilahi! Heç bir qoxuya bənzədə bilmirdim bu qoxunu.

Moskvadan uçaq gecikdi. Molla nə qədər "ölünü saxlamaq olmaz" - söyləyib israr etsə də, bacılarımın yolda olduğunu bildirib, "bir gün daha gözləyək" - deyə yalvardım.

3 gün, 3 gecə atamı qoxladım. Həyətə belə çıxmır, başsağlığına gələnlərlə düşüb həyətdəki çadırda oturmur, atamın yanından ayrıla bilmirdim. Bu əsrarəngiz qoxu məni buraxmırdı bir addım qırağa.

Nə gözəl ayrılıq idi bu! Nə gözəl vidalaşma idi bu, nə gözəl qoxu idi bu, ilahi!!!

Ölü dəyişirmiş demə. Saatbasaat. Xəlvət-xəlvət üzünü açıb örtür, otaqda kimsə olmayanda uzun-uzun üzümü üzünə söykəyib qoxulayırdım. Bu əsrarəngiz qoxunu içimə çəkib yığırdım ki, bütün qalan ömrümə çatsın. Qoymurdular ahıl qadınlar. "Toxunma" - deyirdilər. Amma gecələr səhərə kimi atam mənim idi. Təkcə mənim idi. Bütün qoxusu mənim idi. 3 gün, 3 gecə mənim oldu atam. Hər zaman mən onun qonağı olurdum bu evdə. İndi atam mənim qonağım idi. Dünyamın ən əziz qonağı. Son qonağı. Ona görə doya-doya vidalaşmaq istəyirdim atamla. Atamın ölüsündən də doymurdum. Ölü qonaq nə əziz olurmuş adama! Bütün ev atamın qoxusu idi. Otağa girən qonşu qadınlar burunlarını tutub pəncərələri açırdılar. Mənə qəribə baxaraq, "sən 3 gündür bu qoxunun içində necə oturursan ay yazıq bala" - deyə göz yaşı tökürdülər. Mənsə sakitcə: "Atamı iyləyirəm" - deyirdim.

Mollanın, qonşu kişilərin etirazına baxmayaraq, qəbiristanlığa gəldim, atamın qoxusunun dalınca düşüb. Qəbrin dərinliyi heç bir metrə olmazdı. Atamı xalçanın arasından götüyüb sadəcə kəfəndə qəbrə salladılar. Üstünə köhnə taxta parçaları düzdülər və torpaqlamağa başladılar. Beli qardaşımdan alıb, atamın bir daha görə bilməyəcəyim gözəl üzünü torpaqla əbədi qapatdım. Bir daha qoxlamayacağım, dünyanın ən müdhiş bir qoxusunu torpaqlar altına gömdüm. İnsanlar yavaş-yavaş qəbiristanı tərk etdilər. Atamın başıucuna çöküb ümidlə, bir daha dərindən nəfəs çəkdim. Yox, atamın gözəl qoxusu daha gəlmirdi. Kəndin qədim, uçuq-sökük qəbiristanlığına sakit bir bahar axşamı düşürdü. Ətrafdakı qəbirlərə yaxınlaşdım. 3 gündür güclü yağışlar yağmışdı. Təzə qəbirlərdən qəribə qoxular gəlirdi. Bu nə qoxu idi, Tanrım?

Atamın mübhəm qoxusu burnumun, dodaqlarımın ucunda, asta-asta qəbiristanlığı tərk etdim. Gecə atamın büküldüyü xalçanın üstündə yatdım. Səhəri günü xalçanı, onu həyətə sərmək istəyən böyük bacımın əlindən alıb aparıb o biri otaqda, yatağın altında, qoxusu yayılmasın deyə, bərk-bərk bükərək gizlətdim.

Səhər, günəş hələ dağların arxasından tam çıxmamışdı, eyvanda oturub uzun-uzadı alçaq çəpərimizdən görünən ətrafı seyr edirdim. Evimizin 3 tərəfi qəbiristanlıq idi. Atamın qoxusu hələ burnumda, əllərimdə, dodaqlarımdaydı. Örüş zamanı idi. Naxırçının səsi hər tərəfi bürümüşdü. İnəklər, camışlar, danalar yolun ortasından çıxaraq qəbiristanlığın içinə girir, qəbirləri tapdalaya-tapdalaya gedirdilər. Çəpəri hoppanıb qəbiristanlığa keçdim. Qəbiristanlığın nə hasarı var idi, nə qapısı. Səhər axurdan buraxılan camışların, inəklərin məzarların üstünü batırmalarına içim sızıldaya-sızıldaya tamaşa edirdim. Naxırçı da inəyin təzəkləməsini yarıda kəsmək günahmış kimi, sifətinə ifadə verərək əlini çomağına söykəyib səbirlə gözləyir və inəklər, camışlar işini bitirdikdən sonra "Ho, ho, ay inək" - deyə çomağı inəyin belinə vururdu. Naxır qəbiristanlıqdan keçdikdən sonra ətrafı dolaşdım. Qəbirlərin hamısını tanıyırdım. Qonşularımızın, qohumlarımızın, məhəllə sakinlərinin, şəhidlərin qəbirləri idi. Bir az da irəli getdim. Ucqarda nənəmin qəbrini axtarıb tapdım. Qəbrin üstü, hər tərəfi mal təzəyi idi. İçimdən dərin bir inilti qopdu. Ana nənəm qarabağlı idi, Ağdamdandı. Öləndə vəsiyyət etmişdi ki, mənim üstümü Qarabağda düzəltdirib gətizdirərsiniz. O zamandan araya qarışıqlıq düşmüşdü, yazıq nənəmin arzusunu yerinə yetirə bilməmişdik. Anam isə Qarabağ həsrətiylə dünyadan getmişdi. Yadımdadır, bir dəfə televiziyada Ağdamdakı məhəllələrini göstərirdilər. Uçulub xarabalığa çevrilən ata yurdunu görəndə ondan elə bir inilti qopdu ki... "Mən artıq yaşaya bilmərəm bundan sonra" deyə için-için hıçqırdığı hələ qulağımdan çəkilmir. Anamın ağdamlı ərindən olan yeganə oğlu Eldar qardaşım isə hər dəfə kəndə gələndə nənəmin qəbrini ziyarət edəndə bizə təsəlli verirdi ki, Ağdamı geri alan kimi birinci nənəmizin qəbrinin üstünü orda düzəltdirib gətirəcəyəm. Axşamdan atamın qəbrinin yanındakı ağaca söykənilmiş beli alıb qəbrin üstünü təmizlədim. Otları yolub tulladım. Qəbiristanlığın bir neçə yerindən arxlar axırdı. Bu arxlardan kəndin aşağısında insanlar içməli su kimi istifadə edirdilər. (Biz kəndin lap başında olurduq. Ədəbiyyatda Xaçmaz dərəsi kimi məşhur olan qədim Xaçmaz kəndi qədim Qafqaz Albaniyasının ən önəmli strateji bölgəsindən biri olub. Yadelli işğalçılar Dərbənd qalasından keçərək Xaçmaz dərəsi ilə Qafqaz Albaniyasına hücumlar edirdilər və bu yolla sonra Azərbaycanın digər bölgələrinə keçirdilər. Xaçmaz hələ də tariximizin min bir sirrini özündə qoruyub saxlayır). Kənd yerində qəbirlərin çoxunun üstü imkansızlıqdan örtülmür. Yağış, sel gələndə sellər, sular qəbirlərə dolur, hopur, ölülərimizin cəsədini yuyur və bu suları biz aşağılarda içirik. Bəli, ölülərimizin suyunu içirik!!! Kimsənin umurunda deyil. Nə rayon icra rəhbərlərinin, nə kənd bələdiyyələrinin. Onlara siz hansı bağdan ildə nə qədər qoz, fındıq, şabalıd toplanır, hansı tarladan ildə neçə min ton arpa-buğda yığılır sorsanız, dərhal cavab verərlər, hansı yaylaqda nə qədər qoyun-quzu saxlanır, qışda fermalarda nə qədər dana, quzu doğulur, sayına qədər deyərlər. Amma kəndin qəbiristanlıqlarının (çoxu tarixi abidə kimi hasara alınmalıdır) dədə-babalarımızın məzarlarının qayğısına qalmağın vacib olub-olmadığını nəbadə onlardan soruşasınız. Gözlərini döyə-döyə, maddım-maddım baxarlar üzünüzə.

Hüzrdən sonra ata evini tərk edərkən böyük qardaşımı o biri otağa çəkib, yatağın altındakı xalçanı ona göstərib dedim: "Bunu atamdan yadigar olaraq mənə verərsənmi?" Qardaşım üzümə baxıb: "Onu ora kim dürtüşdürüb, nə qiyməti var ki onun, qurbandır sənə!" - dedi. Qardaşım onun qiymətini, kaş ki, bir məndən soraydı. Xalçanı əzizləyə-əzizləyə Bakıya, ordan da Berlinə götürüb gəldim. Dünyanın heç bir qoxusuna bənzəməyən atamın gözəl ölü qoxusu sanki əbədiyyən bu xalçaya hopub qalıb. Hərdən uşaqlarım evdə olmadığı zaman yerə açıb saatlarla üstünə uzanır, uzun-uzun qoxlayıram. Yəqin ki, ölü qoxusunun nə qədər əsrarəngiz olduğunu heç bir zaman təsvir edə bilməyəcək və əbədi həsrət qaldığım bu qoxunu başqa heç bir zaman, heç bir yerdə dada bilməyəcəyəm. Hətta atamın məzarının yanından axan arxın suyundan içsəm belə...

Ölü qoxusu çox gözəldir. Bəs ölü suyu necə?..

Yağışlar, sellər daşan zaman ölülərimizin qəbri sel sularıyla dolur. Yuxuları ərşə çəkilir, sel-suyun içində əbədi rahatlıqlarını itirirlər müqəddəs ölülərimiz, dədə-babalarımız, əzizlərimiz, şəhidlərimiz.

Qu tükündən yumşaq yatağında rahat uyuyan əfəndilərimiz, lütfən bir baş çəkin ucqar kənd qəbiristanlıqlarına, siz də dadın bu müqəddəs arxların sularından! Bəlkə bu sular əlinizə, üzünüzə toxunsa, özünüzə gələr, ayılarsınız və onların qayğısına qalarsınız... Berlin, fevral 2009

N. ATƏŞİ

525-ci qəzet.- 2009 .-7 fevral.- S.24.