Vaxtı qabaqlayan
insan
Vaxtı qabaqlamaq ambisiyalı insanlara xas keyfiyyətdir
Həyat inandırıcı
nümunələrlə göstərir
ki, ümumiyyətlə,
istənilən bir sahədə, xüsusilə
biznesdə uğur qazanan insanları əldə etdikləri nemətlərlə yanaşı,
vaxtaşırı xoşagəlməz
hadisələr də
gözləyir. Belə
ziddiyyətlər adətən
onların qızğın
fəaliyyətinin mərkəzi
və sonu arasındakı zaman kəsiyində baş verir.
Zənn edirəm ki,
vaxtı qabaqlamaq insana təbiətən xas olan bir haldır. Lakin
bu təbii instinkti şişirtmək daha artıq ambisiyalara
malik olmaq deməkdir. Başqa sözlə desək, belə bir
fərd özü də anlamadan, zənginlikdən həzz
almaq duyğusunun güclü təsiri altında öz gələcəyini
hansısa vacib bir amildən, ola bilsin ki, tez bir zamanda
reallaşmağa hazır olmayan bir ideyadan məhrum edir. Bu
fikri sərtləşdirərək desək, bəşər
övladının bu ambisiyalı nümayəndəsi, faktiki
olaraq, özü də istəmədən gələcəyini
və bəlkə də daha kiminsə bu gününü
kasadlaşdırır.
Deyilənə görə,
ambisiyalı olmaq prinsip etibarilə, müsbət keyfiyyətdir.
Əlbəttə, əgər hər şeyi lazımi dərəcədə
etsən. Çox ehtimal ki, bizim ahəngli dünyamız əzəldən
elə qurulub ki, hər işi öz vaxtında etmək
lazımdır. İnsanın normal yaşam şəraiti də
məhz bunu tələb edir. Vaxtı qabaqlamaq mahiyyətcə
gözlənildiyindən daha artığını əldə
etmək deməkdir. Bu, müsbət haldırmı? Deyirlər
ki, vaxtı qabaqlayan insanların bir çoxu həyatlarının
sonunda nə isə qiymətli bir şeyi itirmiş, öz
sirli insani hisslərini keçmişdə qoymuş adamlara bənzəyir.
Onların sanki hər şeyləri var, lakin əslində,
çox vaxt onlar səadət və sevinc hisslərindən məhrum
olurlar. Xeyirin məkanı isə getdikcə daha da
kiçilir. Əbəs yerə demirlər ki, "varlılar
da ağlayır". Bu, insanın elə bir vəziyyətidir
ki, o öz ambisiyalarının sürətlə hərəkət
edən çarxını dayandıra və ya heç olmasa,
zəiflədə bilmir. Beləliklə, insan ona istədiyi
şəhvəti verməyən zənginliyin quluna
çevrilir. "Hər bir işdə hüdud, məhdudlaşdırıcı
sərhəd mövcuddur" sözlərinin məzmunu
itirilir. Həyatda bu sərhədi müəyyənləşdirmək
çoxlarına nəsib olmur.
Ola bilsin ki, məhz buna
görə də ömrü boyu vaxtı qabaqlayan
insanların heç biri sonda olduqları kimi qalmağa müvəffəq
olmurlar. Yəqin, insanın imkanları onun varlığı,
müqəddəratı, onun üçün
ayrılmış dünyəvi yaşam müddəti ilə
məhdudlaşdırılıb. Bu, istər iqtisadi-maliyyə,
istər hərbi, istər siyasi, istərsə də ictimai
böhranlar zamanı özünü daha aydın şəkildə
biruzə verir.
Vaxtı qabaqlamaq təbiətin
sənə verdiyi həyat fincanını vaxtından tez
doldurmaq, bir ay, bir il və ya daha sonra əldə etməli
olduğun şeyə həddən tez nail olmaq deməkdir. Başqa
sözlə desək, sən səy göstərərək
öz gələcəyini hansısa qiymətli və vacib bir
şeydən məhrum edirsən. Nəticədə, dəyərini
itirmiş gələcək tədricən, yavaş-yavaş
lazımsız və darıxdırıcı olur. Bu onu
göstərir ki, sənin gələcəyin artıq yoxsullaşıb.
Səbəbkar isə sən özünsən. Öz imkan və
istəklərinin məkan və hüdudlarını müəyyənləşdirə
bilməyən vaxtı qabaqlayan insan! Hər şeydə
mötədil olmaq nadir xüsusiyyətdir və o,
görünür, hamıya xas deyil.
Din, etiqad sahəsinə
gəlincə, qeyd etmək istərdim ki, burada vaxtı
qabaqlamaq, ümumiyyətlə, qeyri-mümkündür. Həqiqi
imanın dərinliyinə və ali dini mənsəbə nail
olmaq üçün mərhələ-mərhələ,
addım-addım getmək lazımdır.
İslamda ruhanilik,
iyerarxiya anlayışları yoxdur. Lakin indi biz öz
reallıqlarımız barədə danışırıq. Ali
dini rütbəyə malik olmaq və ya möminlərə
başçılıq etmək hər bir din adamının ən
böyük arzusudur. Daha sonra mənəvi-əxlaqi kamilləşmə
dövrü başlayır. (Baxmayaraq ki, normal halda o, yüksəlişdən
əvvəl olmalıdır.) Bu mərhələdə
yüksəliş mexanizminin ənənəvi formulu işə
yarayır. Yəni, mənsəb və dini titul uğrunda
mübarizədə insan amili, dost köməyi hələ də
müəyyən rol oynaya bilir. Şərti olaraq desək,
birinci mərhələ beləliklə sona yetir.
İkinci mərhələdə
yüksəliş çox-çox, dəfələrlə
çətindir. Burada irəliləyərkən, məcazi mənada
desək, başqalarını kənara itələmək
çətinləşir. Yalnız sənin bilik səviyyən,
həqiqi imanın, şəxsi davranış tərzin,
başqaları üzərində öz ağlının
nuru, mənəvi paklıq, vicdan və səmimiyyətinlə
yüksəlmək bacarığının olması vacib və
yeganə amilə çevrilməlidir. Bunlardan birinin
olmaması mütləq, din xadiminin nüfuzuna mane olacaq və
onun məğlubiyyəti çox tez baş verəcək. Belə
bir vəziyyətdə ən ciddi və mənfi hal örnək
olmaq üçün mənəvi hüququn itirilməsidir.
Bu cür vacib
ünsürün olmaması, faktiki olaraq, din xadiminin dini
hökmlərə sadiqlik simvolu imicini, dini rəhbər olmaq,
möminlər icmasına başçılıq etmək
hüququnu itirməsi deməkdir. Belələri çox vaxt həyatda
öz əxlaqi dəyərlərini və deməli, həqiqi
imanın da bir hissəsini itirmiş insana çevrilir. Bu təqdirdə,
yaxın zamanlarda lider olmuş həmin insan dini səlahiyyətlərə
və başqalarını öyrətmək kimi əxlaqi
hüquqa malik olmayan sıravi möminlərdən birinə
çevrilir.
Beləliklə, həmin
insan addım-addım mənəvi-əxlaq uçurumunun kənarına
çata və bu dərin çuxura yıxıla bilər. O
zaman heç bir xarici əlamət və maddi nemət onun mənəvi
uçuruma doğru hərəkətinin
qarşısını ala bilmir. Belələri eyni zamanda adi
insanların da "gözündən düşür",
insanların nifrət obyektinə çevrilir.
Yer üzündə
yaşayan hər bir insan, müxtəlif dövlətlərin
mömin vətəndaşları özləri də istəmədən
yuxarıda deyilənlərin şahidi ola bilər. Lakin adətən
inamı fərdin şəxsi işi hesab edənlər bu barədə
danışmaq istəmirlər. Bu o zaman düzgün
sayıla bilər ki, başqalarına örnək olmaq
iddiası ortada olmasın. Mahiyyət etibarilə, müəllim,
dini rəhbər hüququnun olmaması inam
piramidasının, onun daxili iman mexanizminin pozulması, kosmosla
əlaqənin itirilməsi deməkdir. Bu kimi fəsadlar
bütün səmavi dinlərin ardıcıllarında
baş verdiyindən belə bir nəticə hasil olur ki,
bütün bunların şahidi olan dərin inamlı kəslərin
niyyəti və tanrı sevgisi heç də zəifləməməlidir.
Biz müstəqil şəkildə etiqad edirik. Bizim
mövcudluğumuzun, dinimizin - islamın fərqi və sirri də
bundan ibarətdir. Heç bir kənar şəxs insanın
inamına toxunmamalıdır. İnanırsan, deməli,
yaşayırsan. Başqa cür olsa, güman ki, yaşamaq
öz ilahi mənasını, insan isə dünyadakı həqiqi
mövqeyini, hətta özünü belə itirə bilər.
Rafiq ƏLİYEV