Müdriklik səlahiyyəti

YAZIÇI-PUBLİSİST HÜSEYNBALA MİRƏLƏMOVA AÇIQ MƏKTUB

Əzizim Hüseynbala müəllim! Həyatım boyu çoxlu məktublar yazmışam. O məktubların əksəriyyəti valideynlərimə, qardaş və bacılarıma, müəllimlərimə, dostlarıma ünvanlanıb. Nə gizlədim, ara-sıra sevgi məktubları da göndərmişəm.

Ancaq bu məktublardan fərqli daha iki məktubum olub və nədənsə hər ikisini də xalq şairi, qüdrətli söz ustası Bəxtiyar Vahabzadəyə yazmışam. Onda "Qarabağ" qəzetində redaktor müavini işləyirdim. Redaksiyaya gələn məktubların arasında Bəxtiyar Vahabzadənin imzası diqqətimi çəkdi. "İşıq gətirin" adlı məktubu diqqətlə oxudum. Şair xahiş edirdi: "Oxuculara iynə gözü qədər olsa da, işıq verməyə çalışın".

Böyük ustada göndərdiyim və "Qarabağ"ın 28 noyabr 1991-ci il tarixli sayında dərc olunmuş ilk "Açıq məktubum" onda yazıldı. Bu, elə bir dövr idi ki, Siz özünüz də həmin o işıqsız, daha doğrusu ümidsiz görünən Qarabağı oba-oba, oymaq-oymaq dolaşır, Respublika Dövlət Yanacaq Komitəsində məsul vəzifələrdə çalışmağınıza baxmayaraq, erməni vəhşilərinin mühasirəsində qalmış insanlara kömək əli uzadır, qorxu-hürkü bilmədən yanacaq maşınlarını mənim doğma kəndim Meşəliyə, Ağdərənin Umudlusuna, Xocavəndin Qaradağlısına, Əsgəranın Kərkicahanına, Kosalarına, Şuşanın Göytalasına, bəlkə də Dağlıq Qarabağdakı azərbaycanlılar yaşayan 54 kəndin hamısına sürdürür, çıraqlarına neft, maşınlarına benzin çatdırırdınız.

O ağır günlərdə tez-tez görüşür, çox kəndlərə birlikdə gedirdik. Bir dəfə şeirdən, hekayədən söhbət düşəndə cibinizdən saralmış qəzet parçasını çıxarıb oxudunuz. Bu, hələ orta məktəb illərində, 14 yaşında yazdığınız və "Pioner" qəzetində çap edilmiş "Bir tikə çörək" hekayəniz idi. Bax bundan sonra kəndlərdə el ağsaqqalları, ağbirçəkləri ilə görüşlərinizdə cib dəftərçənizdə etdiyiniz qeydlərin mənasını dərk etdim. Sonralar həmin insanlara - şərti olaraq adlandırdığınız Aydəmirə, Vətənə, Yaxşıya, Fərqanəyə, Bəy Kamrana, Abbasoğluna, Həsənə, Səlimoğluna, Bəxtiyara, Bənövşəyə, daha neçə-neçə mükəmməl insan xarakterlərinə "Xəcalət" povestində, "Güllələnmiş heykəllərin fəryadı" essesində, "Dağlarda atılan güllə" ("Yanan qar"), "Gəlinlik paltarı" romanlarında və başqa esse, povest, hekayə və xatirələrinizdə rast gəldim.

Ulu öndərimizin parlaq obrazını necə məharətlə yaratmağınızın şahidi oldum. Oğlu təhlükəsizlik orqanları tərəfindən tutulmuş Aydəmir kişinin Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi sədrinin birinci müavini Heydər Əliyevlə görüş səhnəsini necə də canlı, yazıçı uzaqgörənliyi ilə təsvir etmisiniz:

"Sözün kəsəsi, günlərin birində Ələmşahın həbs xəbərini eşidəndən sonra çox yerə baş vurdum, dostdan, tanışdan soraqlaşıb öyrəndim ki, uşağı KQB-yə aparıblar. Bizim bu qarı ilə nələr çəkdiyimizi bir özümüz, bir də qadir Allah bilir. Baş ağrısı olmasın, Ələmşah düz altı ay ünyetməz, əlçatmaz zirzəmilərdə yatdı. Çox yerə müraciət elədim. Axırda ümidli cavab, daha doğrusu, teleqram aldım. "Sizi, KQB-nin sədr müavini Heydər Əliyev qəbul edəcək". Qarını da götürüb yenidən paytaxta getdim. İkinci gün günortaya yaxın arvadla məni neçə qapıdan keçirib, içəri apardılar. Kabinetdə bizi ucaboy, enlikürək, zəhmli bir oğlan qarşıladı. Oturduğu yerdən durub qapıya tərəf gəldi. Ədəb-ərkanla yer göstərdi və mətləbə keçdi:

- Hə, Aydəmir əmi, paytaxtımıza xoş gəlmisən. Qarabağda nə var, nə yox, qonşularınızla necə dolanırsınız, mehribançılıqdımı? Sizin haqqınızda bəzi məlumatları bilirəm. Uzun illər dövlət işlərində çalışmısınız. Zəhmətkeş ailəniz var. Camaat arasında xətir-hörmətiniz kifayət qədərdir. Bəs necə olub ki, Ələmşahın tərbiyəsi ilə lazımınca məşğul ola bilməmisiniz?

- Ay oğul, bağışla ki, rütbəni də bilmirəm. Ələmşah neçə ki, kənddə, bizim yanımızdaydı, ondan bir sudur anlamamışdım. Bakıya gedəndən sonra isə bir az da arxayın düşmüşdüm ki, oğlum paytaxtımızda, mədəniyyətimizin mərkəzində, ziyalıların əhatəsində, institut müəllimlərinin nəzarətində daha da inkişaf edər, hörmət-izzət sahibi olar.

Heydər Əliyevin çətinliklə sezilən gülümsəməsi yaşının bu ahıl çağında yaşmağını açmayan Sübhiyyəni də cürətləndirdi:

- Ay oğul, hansı valideyn övladlarını bağlı qapı arxasında, qolu qandallı görmək istər? Biz oğlumuzu elm, savad dalınca göndərmişik. Görüşə bilsək, kimlərin felinə uyduğunu öyrənəcək, düşmənlərimizi tanıyacağıq.

Heydər Əliyev bacardıqca sadə dildə danışdı ki, sıxılıb çəkinməyək:

- Arxayın olun, Ələmşahın qoluna qandal-zad vurulmayıb. Oğlunuzla sizi görüşdürəcəyəm. Yəqin özü də deyər. Siz də onun başına ağıl qoyun. Deyin ki, Azərbaycanın dilinin də, torpağının da, bayrağının da, ordusunun da qayğısına mən özüm qalacaq, onun istək və arzularını yerinə yetirəcəyəm. O, dərslərini oxusun. Neft Kimya İnstitutu təkcə Azərbaycanda deyil, bütün dünyada adlı-sanlı təhsil ocağıdır. Çalışsın ki, gələcəyin yaxşı mütəxəssisi kimi yetişsin. Onu bu gün sizə bağışlayıram..."

Söhbət "Xəcalət"dən düşmüşkən, Bəxtiyar Vahabzadəyə yazdığınız ikinci "Açıq məktub" sırf bu əsərlə bağlı olmuşdu. Qüdrətli sənətkarın Qarabağ mövzusunda yazılmış povestinizlə bağlı fikirləri və Sizin böyük uğurlarınızdan xoflananlara cavab vermək istəyi məni rahat buraxmamışdı.

Hüseynbala müəllim, rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadə Sizə ünvanladığı və "525-ci qəzet"in 31 oktyabr 2002-ci il tarixli sayında dərc etdirdiyi "Xəcalət" - xəcalətli günümüzün güzgüsü" adlı məktubunda yazmışdı: "Hörmətli Hüseynbala Mirələmov, "Xəcalət" povestinizi yalnız yarıya qədər oxuya bildim. Qəhər məni boğdu. Göz yaşlarımı saxlaya bilmədim, bacarmadım. Bu boyda dərdlə qol-qola, baş-başa yaşaya bildiyimə görə xəcalət çəkirdim..."

"Xəcalət" povestinə tənqidçi dostum Vaqif Yusifli ilə birlikdə yazdığımız ön sözü isə biz belə sonluqla tamamlamışıq:

"Xəcalət" doğma yurdu, Qarabağı qoruya bilməmək XƏCALƏTİDİ.

Bu, şəhid olmuş, əsir düşmüş anaların, bacıların, torpaq uğrunda canlarını qurban vermiş, minlərlə yurddaşımızın ruhları qarşısında çəkilən XƏCALƏTDİ.

Bu, övladlarının daxili iztirabların a cavab verə bilməməyin, dost köməyinə vaxtında çata bilməməyin XƏCALƏTİDİ.

Nəhayət, bu, həm də övladlarının törətdikləri cinayətlərə görə, gələcəkdə cavab tapa bilməyəcək erməni millətinin milli və əbədi XƏCALƏTİDİ".

Əziz qardaşım, böyük ürəyinizə, təmənnasızlığınıza, dostda nöqsan axtarmamağınıza, dilimizə, dövlətçiliyimizə, birləşib bütövləşmək yolunda müqəddəs mübarizəmizin ön sırasında olmağına görə həmişə Sizə minnətdar olmuşam. Ömrümün ötən 60 ilində üçüncü "Açıq məktub"u Sizə ünvanlamaq qərarına isə bugünlərdə gəldim. Belə ki, mayın 6-da Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təsis etdiyi "Qızıl kəlmə" mükafatının Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrında keçirilən təqdimat mərasimində nazir və müsabiqə komissiyasının sədri Əbülfəz Qarayev çıxış edərək dedi:

- Hamımızın çox yaxşı tanıdığı və yaradıcılığına bələd olduğumuz yazıçı-publisist, millət vəkili Hüseynbala Mirələmov "Molodaya Qvardiya" nəşriyyatında çap etdirdiyi "Görkəmli adamların həyatı" seriyasından "Heydər Əliyev" kitabına görə publisistika nominasiyası üzrə yeganə qalib kimi "Qızıl kəlmə" mükafatına layiq görülüb. Bu nüfuzlu ödülü müəllifə təqdim etməkdən qürur duyuram və sözü Hüseynbala Mirələmova verirəm.

Təvazökarlıq hissindən doğan bir çəkingənliklə müsabiqə komissiyasına minnətdarlığınızı bildirdiniz, Ulu öndərin çox zəngin, bir ömrə sığmayan həyat və fəaliyyətinin bədii təcəssümünü tam yaratmaq üçün hələ çox axtarışlar aparılmasının vacibliyini, bu şərəfli işin yerinə yetirilməsində Azərbaycanın şair və yazıçılarının, publisistlərinin öhdəsinə böyük vəzifələr düşdüyünü xatırlatdınız.

Mən isə Sizi dinləyə-dinləyə Heydər Əliyevlə görüşmüş, təmasda olmuş insanları axtarıb tapanda, Xankəndində, Şuşada, Laçında, Kəlbəcərdə, Ağdamda onların xatirələrini dinləyərək qeydlər edəndə təsəvürümə belə gətirməzdim ki, o qeydlər "Millətin atası", "Bir günəş var", "Zəfər yolu", "Həqiqət", "Amalın işığında", "İşığın izi ilə" və nəhayət, "Görkəmli adamların həyatı" seriyasından "Heydər Əliyev" kimi fundamental əsərlərin yaranması üçün ilkin materiallardan olacaq.

Əzizim Hüseyn müəllim, sizin son bir neçə il ərzində ortaya qoyduğunuz əsərlərin hamısını təkrar-təkrar oxumuşam. Hər dəfə o əsərlər haqqında yazmaq istəsəm də, sonda fikrimdən daşınmışam. Buna da səbəb xalq şairi, mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin, akademik Bəkir Nəbiyevin, Azərbaycan Milli Elmlər Aukademiyasının müxbir üzvü, Milli Məclisin deputatı Nizami Cəfərovun, filologiya elmləri doktoru, professor Nizaməddin Şəmsizadənin, tanınmış yazıçı Əlibala Hacızadənin, ədəbiyyatşünas İntiqam Qasımzadənin, tənqidçi, filologiya elmləri namizədi Vaqif Yusiflinin və bir çox başqa tanınmış söz xiridarlarının əsərləriniz barədə yazdıqları sanballı rəylər olub.

Nə yaxşı ki, sadə bir oxucu kimi əsərləriniz barədə düşüncələrimi özünüzlə bölüşmüşəm. Doğrudur, yeri gələndə əsərlərinizi oxumadan kimlərinsə sifarişi ilə şər-böhtan dolu, ədəbi tənqiddən uzaq cızmaqara müəllifləri ilə kəskin mübahisələrim də olub. Ona görə kəskin deyirəm ki, onlar ağıllı polemikalara girişmir, son sözlərini bir qayda olaraq təhqirlə deyirlər.

İnsan həyatda öz zəhməti, alın təri, bilik və bacarığı ilə çox şeylərə nail olur. Vəzifə tutur, seçkili orqanlarda müəyyən qurumu, toplumu təmsil edir. Beləliklə, ona xeyli səlahiyyətlər verilir. Amma istedadı, nə qədər istəsən, çalışsan belə, doğmaca balana vermək mümkün deyil. Ondan zorla nə yazıçı, nə şair, nə bəstəkar, nə rəssam, nə heykəltəraş çıxar. Ancaq Ulu Tanrının öz əziz bəndəsinə bəxş elədiyi səlahiyyətlər də var. Bu, müdriklik səlahiyyətidir, elinin, obasının ağsaqqallığını bacarmaq səlahiyyətidir. Kimsəsizlərə, əlillərə, xəstələrə, baxımsız qocalara əl tutmağı, kömək durmağı bacarmaq səlahiyyətidir. Tamahına, nəfsinə hökm edə bilmək, onların cilovunu ömürlük əlində saxlaya bilmək səlahiyyətidir. Siz xoşbəxtsiniz ki, sadaladığım bu səlahiyyətləri Tanrı Sizə geninə-boluna, qızırqalanmadan verib.

Əsərlərinizin geniş oxucu kütləsi qazanmasında, qısa vaxt ərzində bir çox xarici dillərə tərcümə olunmasında başlıca şərt qloballaşan müasir dünyamızda baş verənlərə yazıçı müdaxidləniz, bəşəri dərdlərə şərik olmağı bacarmaq səlahiyyətinizdir. Müharibənin gətirdiyi fəlakətləri Qarabağ müharibəsindən bəhs edən əsərlərinizlə, milli-mənəvi dəyərlərimizi aşındıran təhlükələrə qarşı "Gəlinlik paltarı" romanınızla həyəcan təbilləri çalmısınız.

Bizi doğma övlad məhəbbəti ilə qoynunda bəsləyən, bizim isə qənim kəsildiyimiz təbiət - dağlarımız, meşələrimiz, göllərimiz, çaylarımız, bağlarımız, nadir təbiət gözəlləri olan ceyranlarımız, cüyürlərimiz, qartallarımız, qırqovul və kəkliklərimiz, dünyada misli bərabəri olmayan və bu gün düşmən tapdağı altında inləyən Xarı bülbül gülümüz göz bəbəyimiz kimi qorunmalıdır. Di gəl ki, "Cəza" povestinizdə təsvir etdyiniz kimi, təbiət, onun sərvətləri günü bu günün özündə qəddarlıqla, vəhşiliklə məhv edilir. Təbiət isə bu insafsızlığa amansızlıqla cavab verir. Acgözlərin var-dövlət, sərvət naminə heç nəyə rəhm etmədən qurub-tikdiklərini bir anın içindəcə qəzəblənmiş sellərin qurbanına çevirir. Təbiət, insan münasibətlərini, bizim günahımız üzündən onların arasında yaranmış uçurumu, ziddiyyətləri, bir daha vurğulayıram, uzaqgörənliklə, bədii sözün qüdrəti ilə oxucuya çatdırmaq, onu silkələyib oyatmaq Sizin yazıçılıq səlahiyyətinizdən irəli gələn vəzifədir və Siz bunu çox böyük məharətlə yerinə yetirirsiniz.

Qardaşım Hüseynbala, Siz təkcə Qarabağ müharibəsində erməni vəhşiliyi, vandallığı nəticəsində doğma yurd-yuvalarını itirmiş, əzizlərini qurban vermiş, qaçqın-köçkün həyatı yaşamağa məcbur edilmiş insanların dərdinə, ağrılarına şərik çıxmır, eyni təəssübkeşliklə məhv olmaq təhlükəsi ilə üz-üzə, göz-gözə qalmış təbiətə də qahmar durur, onun qan verən, sızlayan yaralarına məlhəm olmağa, çalışırsınız.

Son vaxtlar yazdığınız və minlərlə oxucunun rəğbətini qazanmış "Qırxıncı otaq" romanınızda insan həyatında baş verən haqsızlıqlara, ədalətsizliklərə, hələ də qırxıncı qapı arxasında qalan sirli-sehirli məqamlara işıq salmağı məharətlə bacarmısınız. Əsər barədə fikrimi hörmətli yazıçımız Əlibala Hacızadənin sözləri ilə tamamlayıram: "Bütün şüurlu həyatını haqqın, ədalətin təntənəli qələbəsi uğrunda mübarizəyə həsr etmiş yazıçı-hüquqşünas, hakim Adil Hüseynliyə taleyi lap yaxında, qonşuluğunda yerləşən o sehrli "Qırxıncı otağ"ın tükürpədən sirlərinə əyani şəkildə bələd olmaq imkanı da bəxş etmişdi ki, o otağın iç aləmini kəşf edib insanlara göstərsin. Ancaq nə yazıq ki, Adil Hüseynli o tilsimi qırmaq, ifşa etmək istərkən özü onun qorxunc caynaqlarında məhv olur. İçində, ürəyində yuxularında həmişə Sibir çovğunları cövlan edən Adil Hüseynlinin atası, cəmi 38 il yaşamış Həmid "xalq düşməni" kimi nahaqdan damğalanmış, Sibirə sürgün edilmiş, orda həlak olmuş bir təmiz insan idi. Soyuq Sibirdən Həmid yeganə oğluna belə yazırdı:

"Bilirəm, körpəsən. Amma böyüyəcəksən. Mənə söz ver ki, heç zaman ədalətsiz iş tutmayacaqsan. Elə buna görə də adını Adil qoymuşam. Oğul, unutma ki, ədalət koması yıxılan yerdə rəzalət sarayı ucalır". Necə də gözəl və müdrik sözlərdi. Dostum, yeri gəlmişkən, bunu deyim ki, romanında belə kəsərli, tutumlu məna və hikmətlərlə dolu deyimlər, ifadələr çoxdur və onlar oxucu mənəviyyatını zənginləşdirməklə bərabər, sənin də bir yazıçı kimi müdrikləşdiyini göstərir ki, mən buna çox sevinirəm".

Hüseynbala müəllim, mən də bu uğura şadam. Çünki bu, yazıçı kimi Sizə verilən müdriklik səlahiyyətinizdən bəhrələnən uğurdur.

Bəzən tanışlığımızın, dostluğumuzun tarixinin on illər əvvəldən başladığını düşünsəm də, Qarabağın qanlı-qadalı günləri, rəhmətlik Məhəmmədhüseyn Şəhriyar demiş, "bir sinema pərdəsi kimi" gözlərim önündən keçir. Sən demə dərdin birləşdirdiyi insanlar düçar olduqları dərddən, torpaq, Vətən itkisindən xilas olmayana qədər gözlərindəki kədər silinib getmir. Daha çox hansı məclislərdə, tədbirlərdə birlikdə olmuşuq? Yadıma salıram: 26 fevralda - Xocalı soyqırımını hüznlə yad edəndə, Şuşanın, Laçının, Ağdamın, Füzulinin, Ağdərənin, Zəngilanın, Kəlbəcərin, Xocavəndin, Xankəndinin, mənim doğma Meşəlimin işğal günlərini matəm kimi qarşılayanda, Sizin yazdığınız "Xəcalət", "Vicdanın hökmü", "Güllələnmiş heykəllərin fəryadı" tamaşalarının premyerasına baxanda. Yaxşı ki, toylar, ad günləri, aldığın mükfatları qeyd etdiyimiz günlər də olub.

İkimizin birlikdə yaşadığımız ən yaxşı günləri dünya şöhrətli yazıçı Çingiz Aytmatovla görüşdüyümüz günlər hesab edirəm. Bu görüş Moskvada, Qırğızıstan səfirliyində baş tutmuşdu. Ustad yazıçıdan səninlə birlikdə aldığımız "Biz qədim türk ağacının müxtəlif qolları, budaqlarıyıq" və mənim ulu yazıçı ilə "Azərbaycan" qəzetində çap olunan "İlham Əliyev qloballaşan dünyanın lider etalonudur" başlıqlı müsahibəmdə Ç.Aytmatov ölkəmizdə baş verən yeniliklərə ürəkdən sevindiyini, böyük siyasətçi Heydər Əliyevin başladığı işləri oğlu, varisi İlham Əliyevin layiqincə davam etdirəcəyinə, Azərbaycanı dünyanın aparıcı dövlətləri sırasına çıxaracağına əminliyini bildirmişdi və elə həmin müsahibələrin birində tezliklə Azərbaycana gələcəyini, özünə mənəvi vətən bildiyi Odlar Diyarını doyunca gəzəcəyini söylədi. Nəhayət, böyük sənətkar öz istəyinə qovuşdu.

Qardaşım Hüseynbala, yəqin ki, unutmamısan. Böyük yazıçı söhbətlərində (lent yazılarını əziz bir xatirə kimi saxlayıram - Ə.M.) Sizinlə bağlı bir çox qiymətli fikirlər söylədi: "Hüseynbala ilə hər görüşəndə mənən ruhən, daxilən zənginləşirəm", "Mən dostluqda dəqiqliyə, həssaslığa və təmənnasız münasibətlərə xüsusi qiymət verən adamam. Bu mənada Hüseynbala Mirələmovla oxşarlığımız çoxdu. Həmfikir olduğumuza görə, tale bizi qovuşdurub. Biz hər bir mövzuda fikir mübadiləsi aparanda eyni məxrəcə gələ bilirik", "Yeni yazdığım romanımı tamamlamışm. İlk variantını Hüseynbala oxumuşdu, iradlarını, təkliflərini demişdi. İndi 300 shifəlik sonuncu variantını bu gün verəcəyəm ki, səbrlə gözdən keçirsin. İnanıram ki, boyun qaçırmayacaq", "Bizim mənəvi yaxınlığımızın nəticəsidir ki, son romanlarımızın adlarında da bir oxşarlıq var. Hüseynbala "Gəlinlik paltarı"nı yazıb, mənim romanım isə "Əbədi gəlin" adlanır. Qırğız dilində bu, "Sarada kız" deməkdir", "Çox şadam ki, yaxın dostum Hüseynbalanın "Xəcalət" əsəri qırğız dilinə tərcümə olunub. Qısa vaxt ərzində oxucuların stolüstü kitabına çevrilib və Qırğızıstan Yazıçılar Birliyi müəllifə "Qızıl Qələm" mükafatı verib".

Bu kimi misallar çoxdur. Ancaq mən məktubumu Çingiz Terekul oğlu Aytmatovun belə bir cümləsi ilə bitirirəm: "Hüseynbala, müasir dövrümüzün əvəzsiz siyasi xadimi, türk dünyasının böyük oğlu Heydər Əliyevin adına layiq "Heydər Əliyev" kitabını yüksək peşəkarlıqla yazıb, ərsəyə gətirdiyin üçün sənə minnətdaram!"

Əziz qardaşım, bağışla ki, vaxtınızı çox aldım. Amma bununla daxilimdə bir rahatlıq tapdım. Çünki çoxdan Sizə demək istədiklərimin bir qismini bu məktubla çatdıra bildim.

Dərin hörmətlə:

Ə. MAHMUD

525-ci qəzet.- 2009.- 13 iyun.- S.20-21.