Dünya bir karuseldi...

Ötən əsrin 1970-80-ci illərində Ağdam şəhərində gözəl bir park var idi. Daha doğrusu, bu qədim şəhərdə gözəl parklar varıydı. Adıçəkilən park isə sözün həqiqi mənasında əsl cənnəti xatırladırdı. Bu parkda dünyanın müxtəlif ölkələrindən gətirilmiş ağaclar, gül kolları, ekzotik bitkilər, hərəsi bir ulduzu xatırladan çiçəklər əkilmişdi. Burada hind qozundan tutmuş, Ərəbistanda bitən xurma ağacına qədər nə desən var idi. Əslində bu parkın tarixi çox qədimlərə gedib çıxırdı. Parkın girəcəyində dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun gözəl bir heykəli ucaldılmışdı.

Parkda bir çayxana da var idi. Lap sonra iki oldu. Bura Zeynallı çayxanası deyirdilər. Çayın ləzzəti öz yerində, çayxananın duzlu-məzəli söhbətləri öz yerində, həm də çayxana şeir, sənət ocağına çevrilmişdi. Bura kimlər gəlmirdi?! Ağdama qonaq gələn hər kəs bu çayxanaya mütləq baş çəkirdi. Həmin çayxanada yazıçılar, şairlər, incəsənət ustaları, məşhur xanəndələr, rəssamlar, idmançılar, müğənnilər qonaq olmuşdular. Çayxanada yazılmamış bir qanun da var idi. Bura təşrif buyuran ağsaqqalar qarşısında cavanlar mütləq ayağa qalxardı, hörmət-izzətlə onu yuxarı başa keçirərdilər. Ağırbatman kişilərin söhbətindən doymaq olmurdu. Duzlu-məzəli insanların atmacaları çox səmimi gülüş doğururdu, adamların üz-gözündə təbəssüm yaradırdı. Yay gələndə Zeynalın çayxanasında necə deyərlər, iynə atsaydın, yerə düşməzdi. Qonaq-qaranın sayı-hesabı bilinmirdi. Bura özgə bir aləm idi.

Həmin parkın direktoru Surxay Əliyev idi. Onunla elə həmin çayxanada tanış olmuşduq. Ədəbiyyat, sənət vurğunu idi. Heç yadımdan çıxmırdı, Surxay Əliyevin çox zəngin kitabxanası var idi. Burada dünya ədəbiyyatının inciləri rəfləri bəzəyirdi.

Onu da deyim ki, Zeynalın çayxanası ilə Surxay Əliyevin heç bir yaxınlığı yox idi. Sadəcə Surxayı harada axtarsaydın, burada tapmaq olardı. Və bir də ət kombinatının yanında yerləşən İldırımın kitabxanasında. Surxay qonaqlığı çox sevirdi. Sözün düzü çox vədə də haqq-hesabı elə özü verirdi. Gizlətməyin heç yeri yoxdur, mənə də orada çox qonaqlıq verib. Bir dəfə yayın lap cırcahır vaxtında həmin kitabxanada toqqanın altını bərkidəndən sonra yolun kənarına çıxdıq ki, bir maşına əyləşib Zeynalın çayxanasına qayıdaq. Ağ rəngli bir "Jiquli" düz yanımıza saxladı. Tələsik arxa oturacaqda əyləşdik. Ay Allah, bu maşının içində toz-torpaqdan göz-gözü görmürdü. Elə bil maşını toza bükmüşdülər. Sürücü dostumuz Surxayın indiki yaşında olan kök bir kişi idi. Dilim dinc durmadı. Elə-belə ortalığa söz tulladım ki, maşallah bu, maşının içi çox təmizdir. Elə bunu demişdim ki, kişinin dərdi açıldı və başladı deyinməyə ki, maşın neyləsin ey, səhər tezdən durub Ağcabədini, Beyləqanı, Haramı düzünü gəzə-gəzə qalıb. Yoldaşlarım məni qoyub gediblər. Onları axtarmaqdan nəfəsim kəsilib. Soruşduq ki, ay dayı sən Allah xeyirdimi, nə hadisə baş verib?! Kişi qayıtdı ki, biz bir neçə yoldaş həmişə aşıq-aşıq oynayırıq, amma namərdlər bu gün məni qoyub gediblər. Gülmək bizi tutmuşdu. Bilmirəm səmimiyyətimə inanacaqsınız ya yox, bəlkə də belə bir isti gündə dədəsi ölən kəfən almağa getmək üçün tərəddüd edərdi. Maşının sahibi elə vaysınırdı ki, sanki dünya uçub altında qalmışdı. "Dostluq" kinoteatrının qarşısında, Elxanın su butkasının yanında maşından düşdük. Bizi gülüşə qərq edən bu gözəl insan bizdən heç yolpulu da almadı. Ayrılanda yenə söz tulladıq ki, yoldaşların bəlkə Şelli tərəfə gediblər?! Kişi nə desə yaxşıdı: - Elə ora gedirəm dayna.

Gülməkdən gözlərimizdə yaş qalmamışdı. Bu dəli gülmək əlimizdən tutub bizi avtovağzala gətirib, oradan da Bakıya gedən maşınlara əyləşdirdi, səhər gözlərimizi açanda gördük ki, Biləcəridəyik... Özünüz bilirsiniz də...

Bir gün çayxanada oturub çay içirdik. Nədənsə Surxay gözə dəymirdi. Kimsə dedi ki, Surxay müəllim Bakıdan karusel gətirməyə gedib. Xəbər doğru çıxdı. Parkın lap baş tərəfində böyük bir karusel quraşdırıldı. Ədalət naminə deyək ki, həmin vaxtlar qonşu rayonların heç birində belə əyləncə mərkəzi yox idi. Karusel işə düşdü. Ağdam camaatı uşaqlı-böyüklü bura axışdı. Hətta qonşu rayonlardan da gəlirdilər. Karusel həvəsinə düşənlər arasında yaşlılar da var idi. Nə başınızı ağrıdım, səhər tezdən axşama kimi burada növbə olurdu. Karusel fırlanır, pul sel kimi axıdı. Elə bu məqamda hiss etdik ki, Surxay gözə dəymir. Ora Surxay, bura Surxay xəbər yoxdu. Sonra öyrəndik ki, bu gözəl insan Pribaltikaya gəzməyə gedib. Sözün düzü həmin vaxt çox adam Pribaltika respublikalarının harada yerləşdiyini bilmirdi, yaxud da özündən deyən oğlan oralara gedib çıxa bilmirdi. Qardaşımız aya-günə dönmüşdü. Pribaltikadan gəlib Bakıya gedir, Bakıdan gəlib Moskvaya uçur. Nə başınızı ağrıdım, bu şeir, sənət xiridarının əyli-ayağı yerə dəymirdi. Hətta bir ara eşitdik ki, Surxay Pribaltika respublikalarının fəxri vətəndaşı olmaq istəyir.

Karusel mövsumu başa çatdı. Mövsümdən xeyli keçənə qədər, Surxayı Ağdamda tapmaq mümkün olmadı. Payızın son ayında Surxay müəllim Zeynalın çayxanasında görünməyə başladı. Qızılı payız bu parkda daha canlı, daha gözəl görünürdü. Bu payızın baxışlarında qüssə də var idi. Yarpaqlar tökülürdü. Çal-çağırlı parkdan əl-ayaq yığışırdı. Surxayın dostları ona sataşmaq üçün tez-tez deyirdi: - Payız gəldi, uçdu getdi quşlar.

"Əlacım yoxdur, gərək yenidən Zeynalın çayxanasına qayıdam". Hamı bilirdi ki, bir neçə ruhi xəstə həmin çayxanaya çay içməyə gəlir. Hərçənd onlar özlərini dəli hesab etmirdilər. Hərəsi bir tərəfdə oturub çay içir, öz dünyaları ilə baş-başa qalırdılar. Heç kəsin ixtiyarı yox idi ki, onlara güldən ağır bir söz desin. Həmişə çay içdiyimiz stolun yaxınlığında oturan bir dəli bir dəfə üzünü mənə tutub soruşdu keçən il, öz vəziyyətindən gileylənirdin? İndi vəziyyətin necədir? Təbii ki, ona cavab vermirdim. İndi ürəyimin başı sızıldayır, gözüm hər tərəfi axtarır. Deyirəm ki, kaş möcüzə olaydı, həmin dəli qarşıma çıxıb məndən indi də soruşaydı: Vəziyyətin necədir?

Bayaq dedim ki, Surxay Əliyev kitab həvəskarı idi. Təzə çıxan bütün kitabları alıb oxuyardı. Tale elə gətirdi ki, doğulub boya-başa çatdığımız yurddan didərgin düşdük. Böyük bir el bir-birindən aralı düşdü. Göz-gözə, nəfəs-nəfəsə yaşayan insanlar indi hərəsi bir tərəfdə məskunlaşıb. Onların çəkdiyini sözə gətirmək mümkün deyil. hər şeyə malik olan söz bu həsrətin qarşısında əriyib yox olur.

Surxay müəllim Bakıda məskunlaşandan sonra özünə Əlibəyli təxəllüsü götürdü. Bu qoca insan qələmini yenidən işə saldı. İndi viranə qalmış Ağdam haqqında iki kitab yazdı. Həmin kitablarda bir-birindən aralı düşmüş ağdamlılar görüşdülər. Buna da min şükür. Kitab səhifələrində görüşmək də bir görüşdü. Bu görüşlərdə dostumuzun 60 yaşı tamam oldu. Vallah heç inana bilmirəm ki, onun 60 yaşı var. Saçı-saqqalı ağarmasa, kənardan baxanda elə bilərsən əsgərlikdən təzəcə gəlib. Qoca arvadlar demişkən, çiçəyi hələ burnunun ucundadır. Heç qəm yemə, onsuz da daban-dabana gəlirik, amma sən qarşıdasan. Qarşına da həmişə xeyir çıxsın.

Deyirəm ay Surxay, doğrudan da dünya özü elə bir karuselmiş...

Salman ALIOĞLU

525-ci qəzet.- 2009.- 17 iyun.- S.6.