Obrazın ölümü
Ədəbi
obrazların həyatdan gəlişi yazı dünyasında təzə
xəbər deyil. Amma prototip olaraq seçilmiş həqiqi
bir insanın vəfatı onu yaradan yazar üçün həqiqi
anlamda böyük bir itgidir. Uzun illər öncə
yazdığım MONOLOQ povestimdəki adsız obraz olaraq əsərin
qəhrəmanının həyatında
başlınğıc mərhələ və təkan olan
İNSANIN son günlərdə vəfatı mənim
üçün çəkilməz bir ağrı kimi
yaşandı.Bu İNSANIN özünün də bu
yazımdan xəbəri vardı. Amma heç bir səbəb
olmadan aradakı məsafə nə zamansa daralacaq deyə
ümidlə yaşadıq və nə zamansa görüşəcəyimiz
ümidiylə bu gün-sabah arasında vargəl etdiyim
günlərdə onu - povestimdəki obraz olaraq təsvir
etdiyim, tam iş yerimin qonşuluğunda yaşayan QƏDİR
İSMAYILOVUN ölümündən gec xəbər
tutmağım heç zaman bağışlanılası bir
məqam deyil. Amma bu ƏZİZ İNSANIN surəti povestimdən
götürdüyüm, aşağıda oxuyacanız
parçada müəyyən mənada əks olunub. Ötkəm,sözünün
ağası,kimsəsizə yardım və doğma münasibət
burada tam anlamında görünməkdədir. Əsərdə
adı keçməsə də, həyatda QƏDİR İSMAYILOV
kimi tanıdığım insan qarşısında
günahımı onun ailəsi və Allahım
bağışlasın. Povestimdən bu gün oxuyacanız
hissəni onun unudulmaz adına bağışlayıram.
...Tanıdığım
uşaqlardan bəzisi instituta girmişdi. Onlar da şəhərdə
yaşayırdılar. Kirayəçi olurdular. Bu
uşaqların yanına gedib gəlirdim. Onlardan biri ilə
daha yaxın idim. Mənimtək onun da Bakıda heç bir
tanış-tunuşu yox idi. Gəlib öz gücünə qəbul
olunmuşdu. Pis də oxumurdu. Hər dəfə onlara gələndə
mənə ürək-dirək verirdi: heç ürəyini
sıxma, allah qoysa, bu il qəbul olunarsan.
Kirayəçi
yaşayan yoldaşımgilin həyətində, ucaboy, qəşəng,
yaraşıqlı bir oğlan olurdu. Evli idi. İki
uşağı vardı. O, çox vaxt bizimlə
oturub-durardı. Bəzən gəzməyə
çıxardıq, başına gələnlərdən
danışardı: çətinliklərdən, instituta girməyindən,
evlənməyindən. Yaşayışı da siz deyən
yaxşı deyildi. Baxmayaraq ki, gəlirli yerdə işləyirdi.
Bir gün necə oldusa söhbət zamanı o məndən
soruşdu:
- Deyəsən
oxumursunuz?
Birincisi onun mənə
"siz" deməyindən xoşum gəlmədi. İkincisi
də onun nəyinə gərək idi, oxuyub,
oxumamağım.
- Ötən
il qəbul oluna bilmədim.
- Hara
vermişdiz sənədlərinizi?
- Universitetə,
jurnalistliyə.
- Hə,
çətindir ora qəbul olunmaq. Ora böyük adamların
uşaqları gəlir. Sizdən imtahanı filankəslərmi
götürürdü?
O, keçən il məndən
imtahan götürən bütün müəllimlərin ad və
famillərini bircə-bircə dedi.
- Yaxşı
tanıyıram onları. Hər il onlardan o qədər
şikayət gəlir ki, bizə.
Sonradan öyrəndim
ki, şəhərin mərkəzi rayonlarından birində məsul
işdə işləyir.
- Ürəyini
sıxma, bu il mütləq səni instituta düzəldərəm.
Görürəm, çox darıxırsan,
sıxılırsan. Nə olar, bir il tez, bir il gec. Qəbul
olunacaqsan. Mən də çox əziyyət çəkdim.
Çünki heç kimim yox idi. Bilirəm, kimsəsizliyin
dadını. Hansı instituta istəyirsən sənədlərini
ver.
...Qəbul
imtahanları yaxınlaşırdı. Bir həftə
qalmış mən yenə də onların həyətinə
gəldim. O, işdən yenicə qayıtmışdı,
dincəlirdi. Məni çağırdı və soruşdu:
- Hə,
imtahanlar yaxınlaşır. Sənədlərini hara vermisən?
Mən
institutun adını dedim.
- Çox
yaxşı, çox yaxşı. Oranın rektoru filankəsdir.
Hə, hə odur. Ona o qədər yaxşılıq eləmişik
ki... Partiya biletini əlindən alırdılar. Mən
olmasaydım, indi allah bilir harda idi. Ötən il mən ona
arxa durdum. Bu il o mənə yaxşılıq eləsin.
Oğul deyərəm qoy məni eşitməsin.
O imtahan vərəqəsinin
nömrəsini yazdı. Ad və familimi götürdü.
Dedi ki, səhər mütləq ona zəng edəcəyəm.
Mən təəccüblənirdim.
Nə əcəb, bu şəhərdə, bu qədər
çirkinliyin içində belə adamlar var. Ona görə
yox ki, mənə kömək edirdi. Mənim yerimə kim
olsaydı o belə eləyə bilərdi. Ona əl
tutardı. Onun fikrincə hər bir azərbaycanlı bir nəfər
kimsəsizə əl tutsaydı, indi bütün işlər
yaxşı gedərdi. Özü də bir şeyə əmin
idi ki, köməksizlərin çoxu bacarıqlı adamlar
olurlar.
İmtahanlar
başladı. Birinci imtahanın axşamı mən onunla
görüşdüm. Özü demişdi ki, mütləq gəlib
dəyərsən. O yenə də məni gülə-gülə
qarşıladı:
- Hə, ürəyini
sıxma bütün işlər düzəlir. Allah
qoysa bu il qəbul olunacaqsan. Daha rektordan o yana yoxdur ki, rektora
tapşırmışam. İmtahanı o özü
götürəcək.
Mənə
belə dedi. Dedi ki, birinci imtahan onun özünündür. Sənin
boynuna bircə o şey qalır ki, qarşısında oturan
kimi deyərsən ki, məni filankəs göndərib. Vəssalam.
Qiymət yazacaq.
Mən işlərimin
belə asanlıqla düzələcəyinə qətiyyən
inana bilmirdim. İnana bilmirdim ki, mənə yad, mənə
ögey olan bir adam belə bir iş düzəltsin. Məni
instituta qəbul etdirsin, özü də heç nə
ummasın.
Qəzetlər
öz işində idi. Yazırdılar: institutlar sizin yolunuzu
gözləyir. Harda oxumaq istəyirsiniz, seçə bilərsiniz.
İnstitutlar üzünüzə açıqdır. Və
bunlara bənzər məqalələr çap olunurdu.
Qəbul
qaydalarında hər şey yerli yerində idi. Hər şey
qanunu idi.
...Məni
imtahana çağırdılar. Rektor məni görən
kimi yer göstərdi. Oturdum. Ürəyim buz kimi oldu. Dedim ki,
yəqin bilir. Tanıyır məni. Ona görə də belə
mehribanlıqla yer göstərdi.
Rektorun
yanında bir qadın da vardı. Mən ürəyimdə
allaha dua edirdim ki, bu qadın tez çıxıb gedəydi.
Yoxsa onun yanında necə deyəcəydim ki, məni filankəs
göndərib.
- Hə, bala gəl
görək nə bilirsən?
Mən bilet
götürməmişdim.
- Nə
biletbazlıqdır. Bilet olmayacaq. Şifahi suallar verəcəyik.
Rektor
ağızucu məndən bir şey soruşdu və tez də
üzünü yanındakı qadına tutdu. Onlar nə
haqdasa danışırdılar. Mən onları gözləyirdim.
Ancaq rektor üzünü mənə çevirib:
- Hə, danış
görək, nə bilirsən.
Yenə də qadınla
söhbətə başladı.
Bir neçə dəqiqədən
sonra yenə də üzünü mənə tutdu:
- Bala, deyəsən
axı, sənin heç nədən xəbərin yoxdur. Bəs
niyə gəlmisən bura. Səni kim göndərib?
Mən
gözaltı qadına baxdım. Qadının
baxışları mənə dikilmişdi. Bir az qorxdum.
- Məni heç kim
göndərməyib, müəllim. Özümün həvəsim
var.
- Həvəs azdır,
bala! Gərək...
O üzünü
qadına tərəf tutub:
- Bu uşağı
tanıyırsan?
- Yox, - deyə qadın
çiyinlərini çəkdi.
Otaq başıma
fırlandı. Ancaq o belə də deməliydi.
Rektor cibindən balaca
bir bloknot çıxardı. Xeyli baxdı və
haçandan-haçana:
- Yox, bala, bura girmək
üçün təkcə həvəs azdır. Gərək...
İmtahan vərəqəsini ver bura görüm.
Mən
sakitcə vərəqi ona verdim. O, nəsə qeyd etdi və
geri qaytardı.
Qapıdan
çıxana kimi imkan tapıb imtahan vərəqəsinə
baxdım. İxtisas sözünün qarşısında səliqəsiz
bir xətlə "qeyri kafi" sözləri
yazılmışdı.
"Bu da sənin
üçün tanışlıq".
Qapıdan
çıxanda uşaqlar üstümə cumdular.
- Nə aldın?
Mən əsəbi,
bağıra-bağıra:
-İki.
Uzaqlaşanda
uşaqlardan kimsə:
- Vay, dədəm vay, bu
oğlan ki, o biliklə iki aldı, gərək biz heç imtahana
girməyək.
Bu bayaq mənimlə
sual-cavab eləyən oğlan idi.
Küçəyə
çıxdım. Bu da institut.
Nə edəcəyimi
bilmirdim. Məni tapşıran oğlandan umub-küsməyə
heç haqqım da yox idi. Bəlkə elə yalandan deyirdi:
tapşırmışam. Yəni elə bilirdi ki, öz gücümə
qiymət alacağam. Sadəcə ürək-dirək
lazımdır. Bütün bunlar əfsanə idi,
söz-söhbət idi. Ən gerçəyi bu idi ki, mən
iki almışdım. Bu il də hədər gedəcəydi.
Üzü qara olacaqdım. Mənə
tapşırmışdı ki, imtahandan sonra mütləq bizə
gələrsən. Görək nə almısan. Mən onun bu
sözlərində tam arxayınlıq hiss eləyirdim. Elə
bil qiymətimi əli ilə yazmışdı. Özü
imtahan götürürdü.
Bir tərəfdən
onlara getməyə üzüm gəlmirdi. Axı imtahan vərəqəsinə
iki yazılandan sonra nə eləmək olardı?
Ancaq getməyə
də bilməzdim. Ona görə ki, gözləyəcəydi.
Hər halda gedib deyim. Nə olar, olar.
O, məni
gözləyirmiş.Özü də elə belə sakitcə
yox. Darıxırmış. Əsəbləşirmiş.
Bunu mən də hiss etdim. Arvadı da dedi. Mən onun
gülümsər sifətini görəndə hər şeyi
unutdum. Hirsim soyudu.
O mənim
salamımı gözləmədən:
- Hə, təbrik
edirəm səni. Niyə belə gec gəldin?!
Bütün
bu sözlərdən sonra ona iki aldığımı necə
deyim. Ancaq o özü əlüstü başa
düşdü. Şübhələndi. Rəngi o saat dəyişdi.
Və hələ dəqiq heç nə bilməsə də,
əsəbləşdiyini hiss etdim. Gəldiyimə də
peşman oldum. "Axı mən kiməm ki, bu adam məndən
ötrü bu qədər əziyyət çəkir. Atam,
qohumlarım öz keyflərində olduğu bir vaxtda, yad bir
adam qarşıma düşür, instituta girməyim
üçün özünü oda-suya vururdu. Bir dəqiqə
belə rahat olmurdu. İlahi, nə yaxşı ki, dünyada
belə adamlar da var".
- Hə, yaxşı de
görək nə aldın.
O,
görünür hələ də inana bilmirdi.
- Bilmirəm, vallah deyəsən
qiymət ala bilmədin.
- Necə yəni qiymət
ala bilmədim. Hanı vərəq?
O, sapsarı saraldı. Əllərinin
titrədiyini gördüm.
- Vallah dəqiq
deyə bilmərəm. Deyəsən iki verdi. İmtahan vərəqini
də...
- Bəs sən demədin
ki, məni filankəs göndərib?
- Məndən
sualları soruşanda yanında adam vardı. Ona görə də
qorxdum. O, əsəbləşmişdi. Nəsə
söyüş söydü. Bu söyüş onun xarici
görünüşü ilə qətiyyən uyuşmurdu.
Bunu ondan gözləmək olardı. Belə adamlardan gözləmək
olardı. Axı qulaqlarımla eşitdim ki, söydü:
- Paho
atonan, görəsən bu adamların çörəyi niyə
dizinin üstündədir. Dünən bir quranlıq söhbət
eləmişəm, kişi kimi söz verib, and içib, bu
gün uşağa iki verib üstümə göndərib.
O, kiminlə
danışırdı, kimə gileylənirdi, özü də
bilmirdi.
Bu dəfə
üzünü mənə tutub:
- Yekə
oğlansan. İndi gedəcəyik and içəcək ki,
tanımamışam. Ağzımda sənə dedim ki,
xatırlat. Yadından çıxa bilər. Deyəcək ki,
bağışla bilməmişəm. Gələn il gələr,
qəbul eləyərik. Elə şey yoxdur. Ya bu il, ya da
heç vaxt.Bura bax, ordan mənim pencəyim ver görək.
Mən nə
edəcəyimi bilmirdim. Düşdüm yanına. İmtahan
vərəqəsinə iki yazılandan sonra nə eləmək
olardı. Protokol yazılıb, qol çəkilib. Artıq hər
şey bitib.
- Bəlkə
heç getməyək. Artıq gecdir. İş işdən
keçib.
O, mülayim bir səslə:
- Bilirəm, iş işdən keçib. Gedək o bizə desin görək niyə belə əclaflıq eləyib. Özü bizə desin, özü bizə desin ki, iş işdən keçib.
525-ci qəzet.- 2009.- 19 iyun.- S.7.