Vaydədəvay....

Qəzetlərin birində 74 yaşı tamam olmuş Əlibala Hacızadə ilə müsahibəni oxudum və bu müsahibədə bir ifadə diqqətimi çəkdi. Dərhal Əlibala müəllimə telefon açdım, bir az söhbətləşəndən sonra məni tərpədən o ifadəni Əlibala müəllimə dedim, hər ikimiz gülüşdük və dərhal yadıma Əlibala müəllimin başqa bir ifadəsi düşdü: vaydədəvay!... Əlibala müəllim bu sözü deyəndə pauza vermirdi, verə bilməzdi, çünki onu adətən təəccübünü gizlədə bilməyəndə, kimsə allahsız bir söz işlədəndə deyərdi. Yəqin ki, indi də deyir. Özü də hər addımda.

   Əlibala müəllimin müsahibədəki ifadəsi beləydi: mən ədəbiyyata quzu kimi gəlmişəm. Quzu kimi...

Sakit axan su kimi... Elə ifadələr var ki, hər adam işlədə bilməz, işlətsə də anidən ikrah doğurar, bu, hardasa xarakterlə bağlı məsələdir, insan həyat adlı dəyirmanın çarxlarından keçib, un kimi üyüdülüb, canı çıxıb, ürəyi üzülüb. Əlibala müəllimin bu ifadəsi yaman tutdu məni və onun şeirlərindən yazdığım, on cildliyində çap edilən məqaləmdən bir anımı xatırlatdım.

   "Əlibala Hacızadənin şeirləri prozası kimi diqqət mərkəzində olmayıb, bəlkə belə deyək: müəllifsiz oxunub, əslində onun uzun illər ərzində yazdığı şerləri müəllifsiz şeirlər də adlandıra bilərik, yalnız bir qeyd-şərtlə - bunu deyərkən, türk mədəniyyətinin, bədii təfəkkür tipinin daha çox şifahiliyə meylliyini, bu lad üstündə özünü çox rahat hiss elədiyini nəzərə almaqla.?Əlibala Hacızadənin şeirləri prozası kimi diqqət mərkəzində olmasa da oxunub, nəğmə kimi, türkü kimi, şərqi kimi və sair, yaxud aşiq cavanların bir-birlərinə ünvanladığı məktublarda tumurcuqlanan qeyri-adi hisslər kimi. Bunu xüsusi olaraq vurğulamaq lazımdır, nəyə görə? - hər şeydən qabaq burada "janr yaddaşı" ilə əlaqədar bir ayrıntını görükdürmək gərəkdir: sevgi məktublarıyla yollanan şeirlərin müəllifi bir qayda olaraq "gizlədilirdi", şeir hökmən müəllifsiz olmalıydı ki, aşiq olanın hiss və duyğularını mənzilinə maneəsiz çatdıra bilsin.?

   Azərbaycan şeirində bu qat belə demək olarsa, hələ əl dəyilməmiş durur, bu ərazini hələ bir o qədər də şumlamayıblar, "xam külçədən" götürmək çox adamın ağlına gəlmədiyi bir zamanda Əlibala müəllim ürəyə köynək qədər yaxın olan hissləri şeirin dilinə çevirir, şeir yazmır, bəlkə də hava, havacatla gələn duyğuları öz qəlibinə salıb geri göndərir, üstündə adını yazmağa da macal tapmır. Bu mənada onun keçən əsrin ortalarında yazdığı şeirlərlə bu gün qələmə aldıqları arasında zaman məsafəsi də hiss olunmur, səbəb bizim fikrimizcə odur ki, bu tipli şeirlərdə zaman bir an kimidir, hansı vaxtda, əyyamda dilləndirsən geri qayıtmaq istəyəcək, itirdiyi yuvasını axtaracaq. Bu şeirlərin poetikası elədir ki, ZAMAN həmişə, hər yerdə bir an kimi durdurulur, üfüqi mövqedən, perspektivdən şaquli istiqamətə dönür, dünyadakı bütün nəsnələri bir məcraya yığıb bir istiqamətə yönəldir. Zamanla bu şəkildə rəftar edilməsi xalq şeiri üslubunun ümumi və həm də təyinedici komponenti sayılır. Böyük-böyük romanların, cildlərin müəllifi olan Ə.Hacızadənin şeirləri qısa və lakonikdir, Əlibala müəllimin şeirində "süjet" yoxdur, əksər hallarda son dərəcə güclü bir hissin, illər boyu ürəkdə, yaddaşda gəzdirilən bir duyğunun çatdırılması formasıdır, bütün misralar və bəndlər həmin o güclü hissin və duyğunun başına dolanır, əslində bu şeirlər hardasa bir poetik deyimə, ifadə daxilinə sığışa bilən şeirlərdir.?

   Bilməm nədən belə doğmasan mənə,

   Bir belə qohumun, yadın içində.

   Tək sənin adını yazmışam, gülüm,

   Qəlbimə min gözəl adın içində.

   Eşqinlə inləyən bir bülbül oldum,

   Sənə nəğmə oldum,

   qızıl gül oldum.

   Sən məni yandırdın, dönüb kül oldum,

   Mən səni qoymazdım odun içində.

   Əlibala müəllim şübhəsiz ki, bir quzu ömrü yaşamayıb, əsərləri əldən-ələ keçsə də, Azərbaycanda nəşr rekordunu bir neçə dəfə sındırsa da ədəbi aləmdə uzun müddət "ciddiyə alınmayıb", elə bil bilərəkdən bu əsərlər haqqında heç kəs yazmaq istəməyib. Vaxtilə tələb yoldaşı olduğu ədəbiyyatşünaslar, tənqidçilər... hamı susub. Amma yaxşı ki, susub, "quzu ömrünə" qənim kəsilməyib, Əlibala müəllim 15 yaşlı bığ yeri təzəcə tərləmiş aşiq cavanlar kimi, hər cür fədakarlığa hazır olub, ədəbiyyatın da, gözəllərin də qarşısında. Bu qədər gözəlin hüzurunda nə qədər "bülbül kimi inləsə də", könül yarına, ürəyinin içindəki gözlərə görünməyən ləl-cəvahirata xəyanət etməyib. Onu həm də yad baxışlardan qoruyub.

Hökmdar deyil,

qul olmağa can at.

Zərbələri qəbul et və

Topu vuran əl deyil,

topun özü ol.

Əlibala müəllimin eşqdən dodaqları təpimiş şeirlərini oxuyanda böyük Ruminin bu misraları xatırlanmaya bilməz. Bu "zərbələri qəbul eləyən top" daim çəpərləri dağıdıb, gözəllikdən aşıb-daşan bağda güllərə toxunmadan onların ətrini çəkib canına və:

  ...Ancaq səndən ayrı düşən

Ürək deyil, bədən oldu...

Bu qədər qovğalardan keçən Əlibala müəllim həyatda özü üçün heç nə istəməyib.

Çünki o, Əlibala Hacızadədir.

Yazının sonunu bir amerikalı yazıçının "Təslim" hekayəsindən sitatla bitirmək istərdim: "...Bax, buna görə də sufilər dualarında heç zaman nəsə istəmirlər. Nəyə görəsə dua etmək, arzularını Allahdan yüksəkdə tutmaqdır. Bu, ilahi müdrikliyə şübhə deməkdir. "Duaların çoxu itkiyə və dağıntıya səbəb olur, - Rumi Məsnəvisində yazır, - ancaq Allah xeyirxahlıq edib onları qəbul etmir".?

Yaxşı adamlar, nəsə yaxşı bir şey baş verəndə Allaha təşəkkür edirlər. Sufilər də belə edir. Ancaq sufilər Allaha başlarına bədbəxtlik gələndə də təşəkkür edirlər. Heç bir fərq yoxdu: sufilər hər bir ana görə minnətdardırlar, çünki hər bir anı Allah göndərib. Sufilər anın balalarıdır. Bax, Allahın qabağında itaətin mənası budur. "Hər bir an nə baş verərsə, onu qəbul etməyə hazır olsan, - Müəllim deyirdi, - Yolu başa vura bilərsən".

   P.S. Bu çərxi-fələyin nərdivanı var,

Düşən ağlayarmış, qalxan gülərmiş..

Qoy tanrı səni həmişə güldürsün, Əlibala müəllim...

Cavanşir YUSİFLİ

525-ci qəzet.-2009.- 4 mart.- S.7.