Flora Xəlilzadənin publisistikasına bir nəzər

Cavanlıqda ən çox həsəd apardığım adamlar jurnalistlər olub. Məqalələrini oxuyur, onları dünyanın xoşbəxti sayırdım. Sonralar bu sənəti yaradan və yaşadanların əzab-əziyyətini, çörəyinin yazı-pozudan çıxdığını, keşməkeşli, enişli-yoxuşlu həyat yolunu izlədikcə gözlərim önündə başqa mənzərə canlandı. Anladım ki, jurnalistin taleyi onu əhatə edən mühit və zamanla bağlı olduğundan çox vaxt mühitin məngənəsində sıxılır, yazmağın iztirabları yaşantının iztirabları ilə bir-birinə qarışır. ADU-nun Jurnalistika fakültəsini bitirən, həyatını bütövlükdə bu sənətə həsr edən Flora Xəlilzadə də bu halətdən kənar deyil. Elə buradaca deyim ki, o, ürəyi hökm eləmədiyi mövzulardan qaçır. Ürəyindən gələni yazır. Odur ki, istedadı və ürək yanğısı ilə yaşayıb yazdıqları insanın qəlbinə yol tapır, bəzən məlhəmə dönür. Onun haqqında yazdığı sənət adamları adidən aliyə talecə ona oxşar adamlardır. Səmimiyyət dolu yazılarında və kitablarında hər şeydən əvvəl diqqətimi çəkən bu olub. Flora xanım, demək olar ki, bütün kitablarını mənə bağışlayıb, "Məmməd Araza məktub", "Yolum düşə Zəngəzura" və 2008-ci ildə çıxan "Dağları tərpədən fəryad" kitablarının təqdimatında iştirak və çıxış etmişəm. "Bənövşə ətirli səs", "Analar", "Taleyimdən keçən adamlar", "İgidliyin son zirvəsi" və "Bu mənim tale yolum" kimi publisistikanın gözəl nümunələri olan, insanı düşündürən əsərlərini də həvəslə oxumuşam.

Flora xanımın jurnalistlik fəaliyyəti çoxşaxəlidir; bir yandan şöbə müdiri işlədiyi çox nüfuzlu "Azərbaycan" qəzetində müntəzəm olaraq maraqlı məqalələri çıxır, digər tərəfdən də milli-mənəvi dəyərlərlərimizdən, mənəviyyatımızdan, sənət adamlarından, mədəniyyət xadimlərindən, ədəbiyyatdan, bir sözlə, yaradıcı aləmdən yazan müəllifin publisistik əsərləri, şeir kitabları çap olunur. Lakin o, poeziyadan daha çox publisistikaya üstünlük verir. "Poeziya qəlbin harayı, könlün tufanıdır" - desə də, etiraf etməkdən çəkinmir: "Ürəyimdə yaşatdığım şeirlərin çoxunu kağıza köçürməyə imkan olmadı. Qələmimin yolu beləcə publisistikaya tuşlandı".

Çəkinmədən deyə bilərik ki, onun qəlbində qovrulan misraları poetik publisistikasında əriyib. Flora xanımın publisistikasının belə təsirli olması, ürəklərə yol tapması daha çox bununla bağlıdır. Flora Xəlilzadə qələmini həm bədii, həm siyasi, həm də elmi publisistikada sınamış, uğur qazanmışdır. Lakin bədii publisistikası üstünlük təşkil edir. Poetik fikirlərini publisistik dillə oxuculara çatdırmaq özü də bir istedad, ilahidən gələn paydır.

Flora xanımın publisistikası rəvan və obrazlıdır. Buradakı ifadələr, deyimlər insanı düşündürür:

Bəd nəzərdən, yaman gözdən, cilovsuz sözdən qorunmaq çətindir;

- Təsəlli, xoş söz, nisgilə həyan olsa da, onu unutdura bilməz;

- Zaman atını dördnala çapıb getməyindədir;

- Ömrümüzün yaxası vaxtın əlindəymiş, vaxtınsa xoşluğu baxtın;

- Onun həyat eşqi sürgünə məruz qalanlar kimi sönmüşdü;

- Hər şeyin ilki unudulmaz olur. Çünki ilkinlikdəki sevinc, şirinlik insanı heç vaxt tərk etmir və s.

Adətən yaradıcı adamlar yazıb-yaradır, sonra rahatlıq tapır. Flora xanım rahatlıq nədir, bilmir. Onun qəlbində bir dünya arzular yatır. Onları həyata keçirməyə can atır. İnsanlara münasibəti təmənnasızdır. Odur ki, mizan-tərəzi qurub, seçdiyi qəhrəmanlarını sevə-sevə vəsf edir. Əslində, onun tərənnüm etdiyi qəhrəmanları sevməmək olmur. Kimdir onlar? Ümumxalq məhəbbəti qazanmış Üzeyir Hacıbəyov, Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Bülbül, Mirzə İbrahimov, Hüseyn Cavid, Süleyman Rüstəm, Nigar Rəfibəyli, Şövkət Məmmədova, Hökumə Qurbanova, Rübabə Muradova, Sara Qədimova, Nəsibə Zeynalova, Şəfiqə Axundova, Zeynəb Xanlarova, Qabil, İmran Qasımov, Fikrət Qoca, Turan Cavid, Əzizə Cəfərzadə, Vəfa Fətullayeva, Səkinə İsmayılova, Mədinə Gülgün, Xalidə Hasilova, Nəzakət Məmmədova, Svetlana İsmayılova, Zivər Ağayeva, Şahmar Əkbərzadə və başqaları. Tanınmış sənətçilər Afaq Bəşirqızı, Flora Kərimova və Yaqut Abdullayevaya məqalələr həsr etsə də, ürəyi sakitlik tapmayıb, onların hər birinə layiq, oxucunu qane edən, ona mənəvi zövq verən kitablar qələmə alıb.

Müəllifin kitabları, onun publisistika sahəsində səviyyəsini və yerini dolğun şəkildə əks etdirən qiymətli mənbələrdir. Bu baxımdan, onun el-oba, yurd yanğısı ilə yazdığı "Yolum düşə Zəngəzura" kitabı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu kitabın ən önəmli cəhəti insanları kökə qayıdışa səsləməsi, düşündürməsidir. Flora xanım Zəngəzurun tarixini bir tarixçi səriştəsi ilə yazıb. Zəngəzur torpağının tarixi, tarixi abidələri, toponimləri haqqında sənədli faktlar əsasında verilən məlumatlar illər keçəndən sonra ən mötəbər dəlil-sübut kimi tarixə dönəcək. Bu kitab Zəngəzur haqqında ensiklopediyadır desək, həqiqətdən uzaq olmaz. Flora Xəlilzadənin publisistik kitabları arasında "Məmməd Araza məktub" xüsusi yer tutur. Hər ikisinin Mahmud kişinin nəvələri olmağına, eləcə də qan və ruh yaxınlığına görə Flora xanımın bu kitabı yazmağa mənəvi haqqı vardı. Poeziyadan xəbəri olmayan bir insanın Flora Xəlilzadənin "Məmməd Araza məktub" kitabını oxumağı bəs edər ki, şairin poeziyasını duysun və ürəkdən sevsin. Şairimizə layiq bir çələngdir bu kitab. Flora xanımın özü şair olduğundan, qələmə aldığı, Məmməd Arazın keçməkeşli həyatını və yaradıcılığını ehtiva edən bu əsər uğurludur. Əminəm ki, gələcəkdə Məmməd Araz tədqiqatçıları üçün bu kitab gözəl bir mənbə olacaq.

Azərbaycanın görkəmli gülüş ustası Afaq Bəşirqızına həsr olunmuş "Bu mənim tale yolum" əsəri, doğrusu, əvvəlcə məni təəccübləndirdi. Həmişə fikirləşirdim ki, dünyanın xoşbəxti Afaq Bəşirqızıdır dünyada. Kitabı oxuyandan sonra yanıldığımı anladım. Lap uşaqlıqdan anasını, 14 yaşında olanda atasını itirməkdən, analıq yanında məşəqqətli həyat keçirməkdən, ata ocağında arzuolunmaz bir adam olmaqdan böyük dərd tapılarmı dünyada? Flora Xəlilzadənin seçimi heç də təsadüfi deyilmiş. Onun Flora Kərimova, Afaq Bəşirqızı və Yaqut Abdullayevaya həsr etdiyi kitablarını oxuyandan sonra bu qənaətə gəldim ki, sənətkarı daha yaxşı duymaq və sevmək üçün onu yaxından tanımalısan. Hər üç əsər sənətkarlarımıza eyni məhəbbətlə, eyni səmimiyyətlə, eyni kövrəkliklə, qəlb çırpıntıları ilə yazılıb.

Müəllifin vəsf etdiyi Flora Kərimova, Afaq Bəşirqızı və Yaqut Abdullayevanın həyat yolu daş-kəsəkli, keşməkeşli olub. Deməli, tale insana hər şeyi eyni vaxtda vermir. Yaradan seçdiklərini daha çox sınağa çəkir. Təsəllini onda tapırıq ki, hər üç istedadlı sənətkar milli-mənəvi dəyərlərimiz üstündə kökləndiklərinə görə ürəklərə yol tapa biliblər.

Flora Xəlilzadənin son kitabı - "Dağları tərpədən fəryad" üzərində bir az ətraflı dayanmaq istərdim.

Qədim romalılardan qalma kəlam var: "Natiqlər yetişir, şairlər doğulur". Flora xanımın yeni kitabı qəti qənaətə gəlməyə imkan verir deyim ki, əslində publisistlər də yetişirlər. Müəllifin qələminin püxtələşdiyi, təcrübəsinin və dünyagörüşünün yaşına uyğun kamilləşdiyi dövrdə yazılan bu kitab mütəxəssis və sənətkarların da qeyd etdiyi kimi, layiqli və insanları ləyaqətə səsləyən mənalı əsərlərdəndir. Flora xanım da, müğənni Yaqut Abdullayeva da talecə yaxın adamlardır. Vətənində doğma yurda həsrət qalmaq əlacsız dərdə çevrilir. Odur ki, Yaqut xanımın səsində, avazında Flora xanımın ürəyindən qələminə süzülən həsrət var. Bu həsrət "Dağları tərpədən fəryad" əsərində qəlbləri təlatümə gətirən yanğılı nəğməyə çevrilir.

"Əsər, müəllifin və haqqında yazılanın ovqatının bəhrəsidir" - deyənlər haqlıdırlar. Gülxanı Pənahın misraları böyük həqiqətdən söz açır:

Ömür şirin keçsə, günlər xoş olar,

Xatirə özü də şirin yazılar.

Nə yazıq ki, yurd ağrısı çəkən Yaqut Abdullayevanın xatirələri ağrılı-acılıdır. Yaqut xanımın da, Flora xanımın da ürəyi yağı tapdağı altında qalmış yurd həsrəti ilə çırpındığından əsərdə nisgil doğuran, qəm-qüssə-kədər gətirən anlar daha çox yaşanır. Əslində bu, Flora xanımın bütün əsərlərinin leytmotivini təşkil edir:

Quş da məndən vəfalı,

Daş da məndən vəfalı,

İldə bir yol vətəndə,

Qış da məndən vəfalı –

deyən Flora xanım təsəllisini adı da el-obayla bağlı olan oğlu Elnurun toyunu Bakının ucqarında, çox da böyük olmayan, təmtəraqdan uzaq "Zəngəzur" şadlıq evində keçirməkdə tapır.

Gözlərimin önünə Fəxri Xiyabanda halalca yeri olan xalq yazıçısı, görkəmli alim Əzizə Cəfərzadə gəlir. Dünyasını dəyişəndə ata-anasının ayaq ucunda, Qazıməmməd rayonunun kiçik Tağılar kəndində basdırılmasını vəsiyyət etdi. Yurda bağlılıq belə olur. Sandıq ədəbiyyatının ayaq alıb yeridiyi, özünü və sözünü bilməyənlərin qələm çalıb, meydanda at oynatdığı bir vaxtda insana mənəvi qida verən, "Dağları tərpədən fəryad" kimi kitablara ehtiyacımız çoxdur.

Mənə belə gəlir ki, bu kitabda Flora xanımın yazı manerasında əsaslı dəyişiklik baş verib. Müəllif əsər boyu özünü arxa planda, belə demək mümkünsə, kölgədə saxlayır. Daha çox Yaqut xanımı bir müğənni, pedaqoq və insan kimi tam parlaqlığı ilə oxucuya təqdim edir. Kitabda yer alan ibrətamiz məqamlar çoxdur. Hər şeydən əvvəl, Yaqut xanımın duyumu, məntiqi adamı heyran edir, fikirləri maraq doğurur. İstər həyat haqqında, istər mədəniyyətimiz, musiqimiz, xalq mahnılarımız barədə qənaətləri düşündürücüdür.

Kitabda Yaqut Abdullayevanı düşündürən, oxucular üçün maraqlı olan məsələlər yetərincədir. Flora xanımın məhəbbətlə yazdığı kitabda müğənniyə rəğbəti, ehtiramı, artıran məqamlar çoxdur. Yetər ki, təbiətində müğənniliklə müəllimliyin bir-birini tamamladığı gözəl sənətkarın oxuduğu mahnı və muğamların siyahısını gözdən keçirəsən. Müəllif kitabda Yaqut xanım haqqında dəyərli fikir söylənilən yazılara, müğənni ilə müsahibələrə də yer verib. Yaqut xanımın sənətkarlığı barədə bunlarsız tam təsəvvür yaranmazdı.

Doğrudan da, Flora xanımın kitaba başqa müəlliflərin məqalələrini və ürək sözlərini daxil etməsi yerinə düşür. Bu, Yaqut xanım haqqında daha dolğun bilik almaqda yardımçı olur. Yaqut xanımın müəllim işlədiyi İncəsənət Universitetinin prorektoru, bu sahədə mötəbər söz sahibi, professor Rafiq Sadıqovun fikri deyilənlərə dayaqdır: "Mən Yaqut Abdullayevanı bir müdrik xanım - müğənni kimi çox yüksək qiymətləndirirəm. Ağayana müğənnidir. Mən onun davranışında, hərəkətlərində, baxışlarında, səsində, ifasında, hətta xeyirxahlığında və nəzakətində bir ağayanalıq, ziyalılıq görürəm".

Anlayan üçün böyük qiymətdir. İnsafən, Afaq Bəşirqızı da, Flora Kərimova da, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, qələm sahibləri, o cümlədən də Flora xanım tərəfindən beləcə yüksək qiymətə layiq görülüb.

Xalq qarşısında, Vətən qarşısında xidməti olanların əməyini dəyərləndirmək jurnalistin vəzifə və vicdan borcudur. Bu baxımdan, Flora Xəlilzadə həmkarları arasında xüsusilə fərqlənir desəm, Allaha da, onun Flora xanımın yaradıcılığı ilə tanış olan bəndələrinə də xoş gedər.

Qəzənfər PAŞAYEV,

filologiya elmləri doktoru,

professor

525-ci qəzet.-2009.-5 mart.- S.7.