Taleyin bəxş etdiyi doğmalıq

Əgər Azərbaycan kinosu tarixinə nəzər salsaq, biz görkəmli kinorejissorlarımızın keçən əsrin 50-60-cı illərində çəkdikləri filmlərin indiyədək öz ədəbi-bədii dəyərlərini, aktuallığını, "müasirliyini" qoruyub saxlamalarının, tamaşaçılar tərəfindən sevilə-sevilə baxılaraq yüksək qiymətləndirilməsinin şahidi olarıq.

"Arşın mal alan", "Onu bağışlamaq olarmı?", "Ögey ana", "Bəxtiyar", "O olmasın, bu olsun", "Aygün", "Ulduz" və bir çox başqa filmlər uzun illərdir ki, nəinki yaşlı nəsil, hətta müasir gənclərimiz tərəfindən də başadüşülən, sevilən və maraqla baxılan filmlərdəndir.

Azərbaycan səhnəsinin görkəmli sənətkarları Möhsün Sənani, Ağasadıq Gəraybəyli, Hökumə Qurbanova, Nəcibə Məlikova, Həsənağa Salayev, Leyla Bədirbəyli, Lütfəli Abdullayev, Bəşir Səfəroğlu, Əliağa Ağayev, Nəsibə Zeynalova və başqaları o illərdə çəkilmiş filmlərdə unudulmaz obrazlar yaradaraq böyük rəğbət və ümumxalq məhəbbəti qazanıblar.

O illərin yadigarı olan bu filmlərdən biri də görkəmli Azərbaycan rejissoru Həbib İsmayılovun 1958-ci ildə böyük professionallıqla çəkdiyi və filmotekamızın qızıl fondunun layiqli, samballı incilərindən biri "Ögey ana" filmidir. Azərbaycanın gözəl guşəsində - İsmayıllı rayonunda çəkilən bu film öz aktyor ansamblı və onların yüksək ifaçılıq məharəti ilə tamaşaçıları 50 ildən artıqdır ki, heyran edir, düşündürür, kövrəldir...

Görkəmli sənətkarlar Ələsgər Ələkbərov, Nəsibə Zeynalova, Həqiqət Rzayeva, Fateh Fətullayev, Hacımurad Yegizarov və başqalarının iştirak etdikləri, ailə münasibətlərindən bəhs edən filmdə respublikamızın xalq artisti Nəcibə Məlikovanın yaratdığı ANA obrazı xüsusi ilə diqqətəlayiq və valehedicidir! Dünya kino korifeylərinin ifasından heç də geri qalmayan, nəcib, ülvi hisslərlə yaradılan bu obraz Azərbaycan və dünya kino ekranlarında yaradılan möhtəşəm ANA obrazı ifaçıları üçün bir meyar kimi qiymətləndirilməyə layiqdir.

Nəcibə xanım gözəlliyi, cazibədarlığı, uca qaməti, işıqlı gözləri, baxışları və təbəssümü ilə insanı heyran edən bir Azərbaycan xanımı idi. Onun ailəsinin böyük hörmət və ehtiram bəslədiyi, ailənin bir üzvü kimi qiymətləndirdikləri görkəmli sənətkarımız Adil İsgəndərov hələ o vaxtlar Həbib İsmayılova "Ögey ana" filmində məhz Nəcibənin çəkilməsini tövsiyə etmişdi. Nəcibə xanımın özünün keşməkeşli həyatından bəhs edən filmdəki ana rolunda başqa bir aktrisanın ifasını təsəvvür etmək qeyri-mümkün idi. Çünki Nəcibə xanım bu filmdə özünü yaradırdı, həyatda gördüyü, keçirdiyi, bütün əziyyətlərə qatlaşaraq, qətiyyən sınmadığı çətin, mənalı və müdrik anları yaradırdı.

Ucqar bir kəndə təzə ailəsi ilə birlikdə yaşamağa və işləməyə gələn həkim Dilarə həyat yoldaşı Arifin oğlu balaca İsmayılla tanış olur, onu öz balası kimi sevməyə başlayır. Ərköyün İsmayılın qəlbini ələ almaqdan ötrü o, hər cür ağrılara, yersiz təhqirlərə dözür, mənəvi sıxıntılara məruz qalır, lakin bütün bunlar Dilarəni sındırmır, sarsıtmır. Ərinə, ailəsinə, xüsusi ilə balaca İsmayıla olan analıq məhəbbətini ləyaqətlə qoruyur, saxlayır və bu məhəbbətlə yaşayır. Ərköyün böyüyən və hələ də doğma anasının məhəbbətini qəlbindən çıxarmayan İsmayıl ögey anası Dilarəyə və onun qızı Cəmiləyə doğmalaşa bilmir, atası Arifin onlarla mehriban davranışını həmişə bir uşaq qısqanclığı ilə izləyir.

Kənddə həkim işləyən Dilarə tezliklə kənd camaatının hörmətini qazanır, xəstələrin qayğısına qalır, hətta, kəndin baş çobanı Ayazı ölümdən qurtarmaqdan ötrü öz həyatını təhlükə qarşısına qoyaraq dağlara qalxır. Kəndin ağsaqqalı Hüseyn dayının nəsihətlərini bir övlad utancaqlığı ilə dinləyib, ona İsmayıldan "şikayətlənməyə" cəhd göstərən, lakin "bacarmayaraq" bu şikayəti ürəyində, qəlbində saxlayan Dilarənin kənd müəlliməsi ilə də mehriban söhbətlərindən aydın olur ki, o, İsmayılın bircə dəfə də olsa ona ANA deməsi arzusu ilə yaşayır, həmişə bu arzunu ürəyində gəzdirir, bütün əməlləri ilə bu arzunu yaxınlaşdırır, həqiqətə çevirmək istəyir. Ariflə söhbət zamanı "sənin oğlun mənə yad ola bilərmi" söyləyən və İsmayılın məhəbbətini qazanmasa onunla xoşbəxtliyini təsəvvürünü belə gətirməyən Dilarə bu xoşbəxt anların yaxınlaşdığını bir ana qəlbi ilə hiss edir. Çünki bu, həm də Nəcibə Məlikova arzusu idi. Filmə baxarkən adama elə gəlirdi ki, biz bu anların yaxınlaşmasını Dilarədən daha çox Nəcibə xanımdan umuruq, gözləyirik.

İsmayılın könlünü almaqdan ötrü hər şeydən belə keçməyə hazır olan Dilarə "yarasa əhvalatı"nda İsmayılın təqsirkar olduğunu bilsə də, bu işdə qızı Cəmiləni təqsirləndirir. Çünki o, nəyin bahasına olursa-olsun, ögeylikdən uzaqlaşmaq istəyirdi, ögey ana olmaq istəmirdi, ögey olmaq ona yaraşmırdı.

Balaca İsmayılın nənəsi Qəmər xalanın sonsuz təhqirlərinə, "hücumlarına", nəhayət, dözməyən və məğrurluqla "Mən bu evə ana kimi gəlmişəm" söyləyən Dilarənin hirslənməsində də, özündən çıxmasında da bir şirinlik, gözəllik var, çünki daxili mədəniyyəti, səviyyəsi, xüsusi ilə İsmayıla olan məhəbbəti ona başqa cür davranmağa imkan vermirdi. Doğma balası qədər sevdiyi İsmayılın dəftərini vərəqləyərkən rast gəldiyi "Ögey ana" sözləri Dilarəni sarsıdır, ana məhəbbəti ilə dolu qəlbini yandırır, yaxır. Görkəmli sənətkarımız Şövkət Ələkbərovanın ifasında səslənən Tofiq Quliyevin bəstələdiyi lirik mahnını Dilarə elə bir kövrəkliklə oxuyur ki, bu, mahnıdan daha çox, adama doğmalaşmaq istəyən bir insanın incidilmiş qəlbinin çırpıntılarını, şikayətini, xatırladır.

Günlər keçdikcə hər şeyi tədricən anlamağa başlayan İsmayıl getdikcə dəyişir, atasının məsləhətlərini eşidir, Dilarənin onu həqiqətən sevməsinə inanmağa çalışır. İsmayılın ona qarşı münasibətlərinin dəyişdiyini hiss edən Dilarənin sevincinin həddi-hüdudu yox idi. O, nəhayət, oğlunun qəlbinə yol tapdığına görə, İsmayılın məhəbbətini qazanmağa nail olduğuna görə körpə uşaq kimi sevinirdi. Bütün mənəviyyatı, xeyirxahlığı ilə bu məhəbbəti yaxınlaşdırmağa nail olan Dilarə öz sevincini həyat yoldaşı Ariflə, rəfiqəsi Solmazla, hətta İsmayılın sinif yoldaşları ilə də bölüşürdü.

İsmayıl rolunun ifaçısı mərhum Ceyhun Mirzəyev haqqındakı fikirlərin ayrıca bir mövzu olmasına baxmayaraq, bəzi epizodları xatırlamamaq insafsızlıq olardı.

Atasının onu özü ilə tikintiyə aparmadığına görə İsmayılın mərhum anasının portreti önündə diz çöküb hönkün-hönkür ağlaması, yaylaq çəmənliyində körpə quzu anasının südünü əmdiyi zaman onlara nəzər salıb ana həsrəti ilə dərindən köksünü ötürərək məyus olması, yaralanmış dostu çoban Ayazın ağır vəziyyətinə bir uşaq məsumluğu ilə kövrəlməsi və nəhayət, onun üçün doğmalaşmağa başlayan xəstə bacısının sağalmasından ötrü təhlükə ilə üzləşməkdən qorxmayaraq itburnu çiçəyi yığmaq üçün dağın zirvəsinə qalxması 12 yaşlı Ceyhunun ifasında necə də heyranedicidir.

İsmayılın dağın zirvəsinə qalxdığını və tezliklə partlayış baş verəcəyini biləndən sonra ayaqyalın, başıaçıq dağlara tərəf qaçaraq keçirdiyi dəhşətli anlar, partlayışdan sonra İsmayılı ölmüş bilib, yalnız doğma anaya xas olan bir yanğılıqla saçlarını yolaraq qopardığı fəryad Dilarəni yüksəklərə qaldırır, daha da doğmalaşdırır. Yüksək professionallıqla ifa olunan bu epizodda Nəcibə Məlikova böyüklüyü bizi bir daha valeh edir.

Filmin sonunda Dilarənin İsmayılın gözlərini açaraq ona bütün film boyu həsrətlə gözlədiyi və eşitmək istədiyi "ANA, ANACAN" deməsindən sonra "CAN ANA!" cavabı, bu an onun bir doğma ana məhəbbəti, məğrurluğu ilə keçirdiyi hisslər və nəhayət, ögeylikdən doğmalığa keçən bu andan ötrü xoşbəxtlik sevincindən axıtdığı göz yaşları daşı da, dəmiri də kövrəldir...

Filmdəki gözəl ifası ilə tamaşaçıya nəcib və ülvi hisslər bəxş edən, onu düşündürən, kövrəldən, sevindirən səhnəmizin gözəl xanım-xatını Nəcibə Məlikova həyatda da qalib çıxdı, ögey ola bilmədi, həyatı qədər sevdiyi övladlarını doğmalaşdırdı. Çünki həyatda və oynadığı bütün filmlərdə daxili mədəniyyətinə, mənəvi qüdrətinə heyran olduğumuz respublikamızın xalq artisti Nəcibə Məlikovaya TANRI tərəfindən yalnız doğmalıq bəxş edilmişdi...

Məhsun QƏDİROV

525-ci qəzet.-2009.- 11 mart.- S.7.