AŞIQ QANI

Haqq aşığını öldürdülər.

Haqqı işığını söndürdülər.

Günahı o idi ki, aşıqdı.

Günahı o idi ki, el-oba onu sevirdi.

Günahı o idi ki, bircə kəlmə "gəl" desəydi, camaat ardınca düşərdi.

Onu öldürənçünsə bundan böyük təhlükə ola bilməzdi. Ardınca el gedə bilənlər, el-obaya görk olsun deyə, məhv edilməliydi.

Nə fironların zamanıydı, nə də bunlar qorxulu bir nağılın içindəki qatmaqarışıq yuxuda baş verirdi.

1937-ci il idi. Gülləyə tutulanların, şirin canı əlindən alınanların sırasında sözə can verən el aşığı öndəydi. Haqq aşığını öldürənin, haqq işığını söndürəninsə gec-tez öz işığı kor qalmalıydı.

Şura hökuməti tar-mar oldusa, bilin, onun tifaqını dağıdan həm də o aşığın ahı idi.

Namərd ilə şirin şərbət içməkdən

Mərd ilə içməyə ağu yaxşıdır.

Yalançı molladan, qanmaz sufidən,

Mey paylayıb qanan saqi yaxşıdır.

Aşıq Bilal aşıqların atası,

Qəşəd kəndi olub yurdu-yuvası,

Bir insana əgər dəysə xətası,

Kəsilsə qolunun sağı, yaxşıdır.

Beləcə hikmət dolu, dürr kimi, mərcan kimi incə sözlər qoşan bir ozan idi Mirzə Bilal.

Namərd insanla şərbət içməyi belə məsləhət görməyən bu aqil kişinin qismətinə namərd zəmanə düşmüşdü.

1937-ci il iyulun 31-dən avqustun 1-nə keçən gecə Mirzə Bilalın doqqazının qarşısında maşın dayanır.

Külfət səsə oyanır. Mirzə Bilalı növbəti toya dəvət etməkçün gəlməmişdilər.

Bu, vay maşını idi.

Mirzə Bilalın oğlu, məşhur Şirvan aşığı Ağalar Mikayılov danışırdı ki, isti yay günüydü, eyvanda miçətkən qurub yatmışdıq. Birdən yoldaşım vahimə içində məni silkələdi. Diksinib ayıldım. Yoldaşım qayıtdı ki, Allah xeyir eləsin, yaman pis yuxu görürdüm. Bir iri qara quş uçdu evimizə sarı, atanı caynağına aldı, uçub getdi.

O qara quşun yuxuya girməyi ilə o qara maşının gəlməsinin arası 5-10 dəqiqə çəkmir.

Bu yuxu qəziyyəsini mənə çox illər öncə Aşıq Ağalar söyləyirdi, səsini radioda eşitdirməkçün lentə alırdım, hələ o zamanlar Sovetin "bro-bro" çağlarıydı, arxivləri qapalıydı və hələ bixəbər idik ki, Aşıq Mirzə Bilalı necə aparıblar, nə soruşublar, başına nə müsibətlər gətiriblər.

Zaman o arxivlərin qapısındakı qıfılı da sındırdı.

Azərbaycan aşığını azadlıqdan (və həyatdan) məhrum etmək haqqındakı sənədin altında erməninin imzasıydı. Azərbaycan NKVD-si Dövlət Təhlükəsizliyi İdarəsi 4-cü şöbəsinin əməliyyat müvəkkili Martirosovun qol qoyduğu sənəd təsdiq olunmuş siyahı üzrə tutulmalıların birinci dərəcəsinə (yəni ən təhlükəlilərinə) aid olan Mirzə Bilalın evində axtarış aparmağa, onu dustaq götürməyə rəsmən icazə verirdi. O, Şamaxı rayonundakı qiyamçı hərəkatın ən fəal üzvlərindən sayılır, Qəşəd kəndindəki əksinqilabi dəstənin başçısı kimi qələmə verilir, onun əksinqilabi təşkilata əhalini cəlb edənlərin və əksinqilabi təbliğat aparan şəxslərin ən əsaslarından olduğu qeyd edilir, silahlı üsyana hazırlıqla bağlı sursat əldə etdiyi göstərilirdi.

Mikayılın nəvəsi, Mustafanın oğlu Bilal Şamaxının Qəşəd kəndində 1872-ci ildə dünyaya gəlmişdi. Atası 42 yaşında vəbadan vəfat edəndə Bilalın vur-tut 8 yaşı vardı. Savad alası, öyrənəsi vaxtları idi. Getdi nökərçiliyə.

Səlim bəylə Kərim bəyin qoyun sürülərini otardı. Amma qismətində çobanlıq deyil, aşıqlıq varmış.

O, çiyni çomaqlı yox, sinəsi sazlı və sözlü olmalıymış.  

Yazı belə imiş.

Mən aşıq, elçiyəm mən,

Sanma dilənçiyəm mən.

Bəyə nökər olsam da,

Xalqa qəzəlçiyəm mən.

Bunu hələ sözlə təzə-təzə sevişməyə başlayanda demişdi.

Allah onu qoyun-quzu ilə deyil, sözlə yatıb-durmağa yönəltdiyindən bir də ayılır ki, kənd mollası Veyis kişinin yanındadır. Ondan yazı-pozunu, ərəbcəni, farscanı öyrənir. Tale onu gətirib çıxarır Seyid Əzimin məktəbinə. Burada da qəzəliyyatın, şeiriyyatın sirlərinə vaqif olmağa başlayır.

Görünməyən bir qüvvə yapışmışdı əlindən. Hara getməli, nə etməli olduğunu o müəyyən edirdi.

Bir də baxdı ki, əngəxaranlı Aşıq İbrahimə (1850-1914) şəyirddir.

Aşıq İbrahimsə o zamanlar yalnız Şirvan mahalında tanınmırdı. Ad-sanı, sorağı Qafqazdan tutmuş İrana, Orta Asiyayacan yayılmışdı, yaratdığı dastanlarla, saz havalarıyla, "İbrahim pişrövü"ylə aşıqlıqda möhürünü vura bilmişdi.

Bu əhvalatı da mənə Mirzə Bilalın oğlu Aşıq Ağalar söyləmişdi.

Atasından deyil, məşhur Şirvan xanəndəsi və şairi Mirzə Məhəmmədhəsəndən bəhs edəndə bu hadisə yadına düşmüşdü.

El adətidir ki, öyrədən aşıq yetirməsinin artıq müstəqil aşıqlığa başlamağa hazır olduğunu qət edəndə ona ustad şilləsi vurar. Belə bir gün Bilalçün də yetişir. Əngəxaranlı İbrahim: "Səndən o qədər razıyam ki, heç şilləni vurmağa ürəyim də gəlmir. Amma neyləyim ki, sənə bir yox, iki şillə vurulmalıdır. Sənə aşıqlığın ustad şilləsini mən vururam. Ancaq sən həm də hazır xanəndəsən. Mənim adımdan get mahalımızın ən böyük xanəndəsi Mirzə Məhəmmədhəsənin yanına. Qoy qulaq asıb xanəndəlik ustad şilləsini də o vursun", - deyir.

(İllər keçəcək, Şirvanda müstəqil aşıqlığa başlamaq istəyənlərin əksəri Mirzə Bilalın yanına ustad şilləsi minnətiylə gələcək. Layiq bilmədiyinə şilləni əsirgəyəcək, yarızaraat, yarıgerçək: "İmkan varsa, get özün özünə şillə vur" söyləyəcək.

Oğlu Şəfi dayı atasının sözünü çatdırır: "Ustad şilləsi odur ki, şəyird səni hirsləndirə bilsin. Elə gözəl çalıb-oxusun ki, hətta bir az qısqanasan da. Azı sənə bərabər olan bir sənətkara çevrildiyini görüb bir az sevincindən, bir az da onu artıq rəqib kimi gördüyündən şilləni çəkəsən ki, get, işin avand olsun!").

Ustaddan şillə yeməyə nə var ki!

Bir şillə əvəzinə 2 müəllim şilləsi qazanmaq nə şərəflidir!

Təki sənə qəzavü qədər şillə vurmaya!

Bu gələn gəvəlidir,

Atlıdır, dəvəlidir,

Üzdən deyib-gülsəm də,

Qəlbim ki zədəlidir.

Aşıq Bilalın zədəsi vardı.

Sağ ayağına və mizrab vuran sağ əlinin barmaqlarına güllə dəymişdi. Lakin şikəst əliylə o, sazda möcüzələr yaratdı, eşidənləri heyran qoyan xallar vurdu, sağlam bir məktəb vücuda gətirdi.

Barmaqdakı, əldəki-ayaqdakı zədədən insan güclü ola bilir, qəlbdəki zədənin öhdəsindən gəlməksə müşküldür.

Bilalı bəla ömrü boyu izlədi.

O, el aşığı idi, gördüyünü çağırırdı, görünənlərsə heç də həmişə ürəkaçan deyildi.

Pristavı oxusuyla, kinayəli qoşqularıyla qırmancladı.

Bir dəfə baş qoşmadılar, iki dəfə eşitməzliyə vurdular, ancaq görəndə ki, bu cavan aşıq sakitləşmir, 1917-ci ildə damladılar.

Bəxti kəsdi ki, bu hökumət tez yıxıldı və aşıq həbsdə çox qalmadı.

Amma Şirvan və onun ətrafında Mirzə Bilalın məlahətli səsinin ucalmadığı, müdrik sözlərinin eşidilmədiyi hər gün camaatın nəzərində aylarca uzun idi.

Çörək müqəddəsdir, çörək əzizdir,

İnsanları yaşadandır bir tikə.

Nadanlara zurna çalsan, eşitməz,

Aqillərə dağ aşırar bir tikə.

Yolçu yolda əgər qalarsa naçar,

Bir tikə çörəklə məcazın açar,

Qıyımlıya Cənnət qapısın açar,

Qıyımsızı savaşdırar bir tikə.

Həyat özü yaxşı-pisi ələyər,

Hərəni öz bələyinə bələyər,

Halallara uğurlu yol diləyər,

Haramxoru dolaşdırar bir tikə.

Bilal yazdı bu sözlərin sətrini,

Cənnət meyvəsidir, duysan ətrini,

Çörəyi düz kəsən bilər qədrini,

Yerində qan barışdırar bir tikə.

Dəyərli bir folklorçumuz vardı - Mürsəl Mürsəlov (1922-1983). İkinci dünya müharibəsində qıçını itirib qayıtmışdı. Aşıq Bilalın vurğunlarından idi. İllərlə zəhmət çəkmişdi, ayaqlı adamın getmədiyi yerlərə getmişdi, Şirvanı qarış-qarış dolaşıb ustadın şeirlərini, onun barəsində xatirələri, bilgiləri toplamışdı, məqalələr yazmışdı, müqavimətlərlə qarşılaşdığı da olmuşdu, amma ruhdan düşməmişdi. Şirvan aşıqlarının başbiləni haqda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdi, Mirzə Bilal alimi olmuşdu.

Rəhmətlik Mürsəl müəllim 1970-ci illərin əvvəllərində yaşı 90-ı haqlamış şamaxılı Məmmədəmin Rəsulzadədən (oxşayışa baxın! Təsəvvür edin sovet onillərində bu ad və soyad nə əcaib səslənirmiş) diqqətədəyər bir xatirə almışdı.

1890-cı ildə Şamaxı qəzasının Göylər kəndindəki toya əngəxaranlı İbrahim şəyirdi Bilalı da aparır. Özü xəstəymiş. Məclisdən üzr diləyib meydanı gənc həmkarına verir. Sifətini turşudanlar çox olur ki, ustad bizi uşaq əlində qoydu. Ancaq o gənc Bilal elə şövqlə, elə ilhamla çalıb-oxuyur ki, əngəxaranlı İbrahimin fərəhindən gözləri yaşarır və Göylər əhli də həmin gündən etibarən düz 40 ildən artıq müddətdə şənliklərinə Bilaldan qeyri aşıq dəvət etmir...

Tək Göylər deyildi ki!

Qubanın Cümi, Nügədi kəndlərində onu elə sevirmişlər ki, toylarına başqa sənətkarı dəvət etməzlərmiş. Mirzə Bilalın başqa yerlərdə sifarişləri çox olsaydı, toylarını aylarla təxirə salıb onu gözlərdilər.

Başına döndüyüm, a Şirvan əhli,

Nə şəhər əhliyəm, nə də kənd əhli.

Qəfil məni bir dilbilməz ovladı,

Gecə-gündüz başı müsibətdəyəm.

Sinəmə ox dəyib, yaram ağrıyır,

Təbiblər bilməyir haram ağrıyır,

Taqətim yoxdur ki, duram yeriyəm,

Gör nə sevdalıyam,

Məcnun dərdliyəm.

Görmüşəm, sevmişəm, olmuşam bihal,

Atam Mustafadır, öz adım Bilal,

Yediyim-içdiyim olubdur halal,

Soruşsaz əslimi, mən qəşədliyəm.

Hələ təzə-təzə çıxdığı vaxtlarda kimliyini-haralılığını, əslini-kökünü soruşa bilərdilər. Amma ay dolandı, il sovuşdu, daha onu qəşədli hesab etmədilər. O qədər doğma idi, Şirvanın, Muğanın hər kəndinin camaatı onu elə özününkü bilirdi. Yediyi-içdiyi də həqiqətən halal idi. Baxmayaraq ki, sazla bağlanandan sonra daha nə əkməyə, nə biçməyə macalı vardı. Onu sevən xalq da bunu yaxşı bilirdi. Salyanda Ərəbbaloğlanlı kəndində onu elə bu kəndin balası sayırmışlar.

Ona bu kənddə bir neçə hektarlıq bərəkətli torpaq sahəsi də ayırıblarmış.

El yığılıb iməcilik edirdi, taxılını səpirdi, buğdasını-arpasını yığırdı, tay-tay kəl arabasına yükləyib göndərirdi Bilalın evinə.

El Bilalı belə sevirdi, belə əziz tuturdu, Mirzə Bilal bu elə, bu camaata necə qurban olmayaydı?!

Məzluma hörmət et, qolundan yapış,

Əlindən var-yoxun alandan olma.

Haqq yoldan yayınma, sən Adəm kimi

Nəfsindən peşiman olandan olma.

Həmişə qar olmaz dağların başı,

Qaçırma özündən yarı, yoldaşı,

Qohumu, qardaşı, yarı, sirdaşı,

İlan tək yalmanıb çalandan olma.

Beş gün bu dünyada ömr edər hərə,

Hərəsi meyl edər bir cür gövhərə,

Baxginən Cəmşidə, peyğəmbərlərə,

Mütini qürbətə salandan olma.

Seyrağub insandan yan dolanginən,

Salma bu dünyada qan, dolanginən,

Hər kəsə can denən, can dolanginən,

Hərcayı söyləyib güləndən olma.

Mirzə Bilal, möhkəm yapış halaldan,

Bunu öyüd aldın ata-anandan,

İstəyirsən get xəbər al mahaldan –

Zalımın qaydına qalandan olma.

Şamaxının bulaqlı-qaynamalı dağlarına bənzəyirdi Mirzə Bilalın köksü. Təzə-təzə sözlərlə çağlayırdı və Mirzə Bilal meydana girib oxumağa başlamazdan qabaq gülümsərmiş. Bir dəfə soruşurlar ki, ay aşıq, nədəndir hər dəfə saz çalıb sözə başlamazdan əvvəl dodağın qaçır?

Qayıdır ki, oxumağa hazırlaşanda öz şeirlərim, başqa aşıqlardan, şairlərdən əzbər bildiyim qoşqular gəlib başlayır gözümün qabağında, yaddaşımda sayrışmağa. O deyir məni oxu, bu deyir məni oxu. Qalıram məəttəl. Onların bəhsəbəhsinə qımışıram...

Elə zamanlar gələcək, bir-biriylə yarışa girib daha tez səslənməyə tələsən o sözləri də öldürəcəklər, aşıq şairin əlyazmalarını yandıracaqlar, tək özünü yox, onun qoşub-düzdüklərini yaddaşlarında gəzdirənləri də qıracaqlar.

Mirzə Bilal kasıblığın qamçısını çox yemişdi. Sonralar öz güzəranı yaxşılaşsa da, həmişə el içindəydi, xalqın ağır vəziyyətini lap yaxından seyr eləyirdi, gəlişiylə süd göllərini gətirəcəyini vəd edən, bərabərlik yaradacağını söyləyən təzə quruluşa - sosializmə inanmaq istəyirdi.

Şamaxıda kolxoza yazılan birinci adam elə Mirzə Bilal olmuşdu.

Aşıq gərək coşub yaza,

Gah da mizrab vura saza.

Aşıq Bilal, gir kolxoza,

Kasıbların dərmanıdır.

Gəldi sosializm. Gəldiyi gündən törətdiyi ilk tərsməzhəb əməllərdən biri də asta-asta aşıqları haqq aşığı olmaqdan çıxarıb sosializm aşiqinə, şura aşığına döndərmək oldu.

Mirzə Bilal çaşdı.

İnananda yazırdı:

Aşıq Bilal yaza-yaza,

Çıxdı allı-güllü yaza.

Rəhmanov adlı kolxoza

Könüllü özüm girmişəm.

1937-ci ildə bu kolxoz çevrilib Mircəfər Bağırov adına oldu.

Gördüyünü çağıran aşığa zor etmək, güc gəlmək asan deyildi. Dünən könüllü təsvir, tərif edirdisə də, artıq iç üzünü, dabbaqdakı gönünü gördüyü kolxozu, təzə məfkurəni öyməyi ona təklif, təklifin üstündən təkidlə vadar edəndə dirəndi.

Aşığın bu hərəkətini qəti bəyənmədilər.

Təzə quruluşa üzüyola aşıqlar gərək idi.

1928-ci ildə Azərbaycan aşıqlarının ilk qurultayı toplanmışdı. Təbii ki, Mirzə Bilal da nümayəndələr sırasında idi. Qəzetlər ilk dəfə keçirilən bu böyük sənət yığnağını geniş işıqlandırırdı. Xalq maarif komissarı Mustafa Quliyev "Bakinskiy raboçiy"in həmin il mayın 9-da buraxılan sayında Mirzə Bilalın da adını çəkirdi: "Aşıqlar qurultayı bizi musiqi incəsənəti inkişafının ayrı-ayrı istiqamətləri ilə tanış etdi. Lənkəran, Salyan və qismən Şamaxı aşıqlarının (Aşıq Bilal) mahnılarında İran musiqisinə meyil hiss olunur və onların mahnıları hələ də orta əsr İran asılılığından azad ola bilməmişdir. Onların mahnılarında ümidsiz kölənin səsi, ibtidai vəhşi heyvanın ulaması, ağlaşma, göz yaşları, qəm-qüssə eşidilir".

Qurultayda Üzeyir bəy əsəbi çıxış etmişdi: "Bizim oxumağımızın heyvanın bağırtısına heç bir bənzəyişi yoxdur. Muğam oxumağı heyvanların səsi ilə necə müqayisə etmək olar?!"

Bu qurultaydan bir il əvvəl - 1927-də Şamaxıda baş vermiş faciəni Mirzə Bilal da, bütün şamaxılılar da yaxşı xatırlayırdılar.

O dəhşəti uşaqlıq illərində görüb indiyəcən unutmayanlar var.

Şamaxının mərkəzində iri bir meydana evlərdən yığılmış onlarla tar qalaqlanıbmış.

Bu tar topasındakı sədəfli gözəl tarlar sanki imdad diləyirmiş.

Nöyütü töküb, kibriti vururlar.

Tar tonqalının alovu şahə qalxır.

Hökumət "Daloy tar!" - "Rədd olsun tar!" çığırırmış, tarlara divan tutan tonqal bu səbəbdən alovlanırmış, şamaxılı ağsaqqallar, ağbirçəklər o tarlara bir insanı oxşayan kimi acı-acı göz yaşı tökərək ağı deyirmişlər...

"Əsl hu" dediyin boş söhbət deyil,

Ot öz kökü üstə bitə, gərəkdir.

 Tuladan it olmaz, pişikdən pələng,

Yaranmışda cinsi-təpər gərəkdir.

 Qanqalda qızılgül, söyüddə xurma,

 Yetişən deyildir, özünü yorma,

 Qoç Koroğlu olmaz hər bığıburma,

Cəngavər olmağa hünər gərəkdir.

Əsli-kökü olmayan, nacins bir hökumətə ürcah olmuşdular. Bilalın söz deyən dili vardı. Başqaları susurdu, amma Allah onu başqalarının deyə bilmədiyini deməyə kökləmişdi.

Və 1933-də Aşıq Bilalı salırlar "qulak" siyahısına.

Yolunu nökərçiliklə başlamış, işi-peşəsi xalqa və yeni yaranan bu dövlətə xidmətdən ibarət olan sənətkarı rəsmən "qolçomaq", "istismarçı" adlandırıb seçki hüququndan məhrum edirlər.

Şamaxı prokurorluğu onu nəzarət altına götürür.

İncəvara bu xəta tez sovuşur.

Təpinəndən sonra Aşıq Bilalı sərbəst buraxırlar ki, bəlkə ağlı başına gəldi - bizim adam oldu.

Özü danışırmış ki, guya içəridə onu görüb yanıyan bir yüksək vəzifəli hökumət adamı "Bezobrazie!" - "Biabırçılıq! - deyir. - Aşığı da tutarlarmı?!"

Əlbəttə, bu, oyun idi, başa salırdılar ki, asanca tuta da bilirik, buraxa da. Ağıllı olmaq lazımdır.

Buraxırlar, çünki o, çöldə hökumətə, təzə quruluşa lazım idi.

Mirzə Bilal sözü el içində keçən şəxsiyyət idi və təzə hökumətin belələrinə başlanğıcda ehtiyacı çox idi.

Buraxmağına buraxırlar, lakin o saxlanmanın kağız-kuğuzunu, əlbəttə ki, atmırlar.

Ad artıq "qara siyahı"da idi.

Mirzə Bilalın hətta seçki hüququnu da bərpa edirlər.

Yenə toylar onu alır ağuşuna.

Çəmənlər qoynunda, güllər içində,

Mən səni çiçəklər əlində gördüm.

Şəkəri, badamı, noğulu, qəndi,

Ağzında, ləbində, dilində gördüm.

Zülfün kimi görməmişdim kamanı,

Səni gördüm, atdım dini, imanı.

İncini, mərcanı, qızıl şananı,

Qolunda, boynunda, telində gördüm.

Bu, Mirzə Bilalın gözəlliyi görən gözləri idi.

Şübhəcil hökumətin xəbis gözləri isə ağı da qapqara görmək iqtidarındaydı.

O əyri gözlər Bilalı düşmən görürdü.

Bilala edilmiş azadlıq güzəşti uzun sürmür.

Birdəfəlik aparmaqçün ardınca bir də gəlirlər.

1937-ci ilin yayında Şamaxıda sovet elə bir "təmizləmə" başlayır ki, yüzlərlə ocağın çırağı kor qalır.

Hərənin həyətinə bir tüfəng ataraq əksər gözə görükən, sayılıb-seçilən şamaxılını "xalq düşməni" damğasıyla zindana atırlar.

Məqsəd Azərbaycan elatını başıpapaqlısız, ağsaqqalsız, nüfuzlu adamlarsız qoymaq idi.

Həbslər hazır siyahılar üzrə aparılırdı.

Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin arxivində belə bir sənəd də qalıb: "1937-ci ildə Azərbaycanın sabiq daxili işlər naziri Sumbatov-Topuridze tərəfindən Şamaxı rayonu üzrə təcrid edilməli 200 nəfərin siyahısı tutulmuşdu. Həbs olunanları "Müsavat" təşkilatına üzv olmaqda, silahlı üsyana hazırlaşmaqda ittiham edirdilər. Halbuki NKVD-nin Şamaxıda "Müsavat" təşkilatının mövcudluğu barədə konkret məlumatı olmamışdı".

Aşıq Bilal Mikayılov 1937-ci il avqustun 1-də tutulsa da, qəribədir ki, cinayət qovluğunda onun həbsi haqqında sanksiyada sentyabrın 9-u tarixi göstərilir.

Yəni bu kağız-filan, sənəd-mənəd boş şey idi. Məqsəd tutmaq, əzmək, yox etmək idi.

Bəd ayaqda sənədləri lap sonradan da hazırlamaq mümkündü.

Hərdən məndə təəccüb də oyanır ki, sənədlərdəki səliqə-sahmana, sanılı qoz kimi sıralı protokollaşdırmalara niyə belə vaxt ayırırmışlar?!

Özlərindən başqa onları görən yox idi ki!

Kim idi onlardan haqq-hesab, ədalət istəyən!

Əksinqilabi qüvvələrin cəbbəxanasını təşkil etməkdə suçlu bilinən Mirzə Bilalın evindən heç bir silah-sursat tapılmadığı axtarış protokolunda açıqca yazılsa da, gələnlər əliboş da getməmişdilər.

"Silah" tapmışdılar və aparmışdılar - Mirzə Bilalın əlyazmalarını.

Mirzə Bilalın sazını.

Ən nəhayət, Mirzə Bilalın özünü.

(Evlərində Mirzə Bilalın aşıq libasından bircə qanovuz köynəyi yadigar qalıbmış. Ömür-gün yoldaşı Soltanxanım ölənə kimi o köynəyi gecələr qoynunda saxlarmış.

Ağıllı qızısan bizim Şirvanın,

Nə yaman gözəlsən, a Soltanxanım!

Hökm edir qəlbimə sənin hicranın,

Olasan sirdaşım, a Soltanxanım.   

Mirzə Bilal bu misraları qoşanda hələ heç qovuşmamışdılar. Nə biləydilər ki, qarşıda necə nisgilli, möhnətli ayrılıqlar var!).

Mirzə Bilalın ən kəskin silahı sazıydı, qələmiydi, diliydi, özüydü.

Ona görə də bu silahları yox etdi dövlət.

Mirzə Bilalı artıq yaxşı tanıyırdı bu dövlət.

Haqq deyən dili vardısa, o, hər zaman tətiyi basıla biləcək bir silah demək idi.

Onun içindəki söz hədəfə dəyməyə həmişə hazır olan lülədəki güllə kimiydi.

Bu boyda silaha göz yummaq olmazdı ki!

Mirzə Bilalın oğlu Şəfi kişinin yadına düşür - atası tutulmazdan təxminən 1 ay qabaq kənd sovetinə məktub gəlibmiş ki, hörmətli, imkanlı kənd sakinlərinin siyahısı tərtib edilsin. Bəziləri elə zənn edirmiş xeyirliyədir, özləri xahiş-minnətlə adlarını siyahıya saldırırmış.

 "Köməkçi adında bir kişi vardı, onun adı yazıldı, Qədir adında varlı-hallı bir nəfər vardı, onu yazdılar, köhnə partiyaçılar vardı, onları yazdılar, atamın adı siyahıda birinci olanlardan idi...

Hamısını apardılar.

Atam tutulandan sonra nəinki başqaları, heç öz kəndimizdəki qohum-əqrəba bizə salam vermədi. Bizi heç bir işə yaxın qoymurdular. Kotan sürmək nədir - işlərin ən ağırı! Hətta bizi ona da yaxın buraxmadılar. Atamı aparanda isə hərəmizə saxladıqları bir yorğan-döşəkdən savayı nəyimiz vardısa, hamısını süpürləmişdilər.

Atımıza, camışımıza, qoyun-quzumuza qədər hər şeyi süng eləmişdilər.

Çox korluq çəkirdik..."

1937-ci il avqustun 6-da Mirzə Bilalla aparılan növbəti dindirməni köhnə palan içi eşməkdən başlamışdılar.

"- Siz səsvermə hüququndan məhrum edilmişdinizmi və bu, hansı səbəblərə görə omuşdu?

- Bəli, mən 1933-cü ildə səsvermə hüququndan məhrum edilmişdim. Amma sonra, 1934-cü ildə hüququm bərpa edildi. Səsvermə hüququm ona görə alınmışdı ki, guya 1927-ci ildə muzdur saxlamışam.

- Siz qulak olmusunuzmu və muzdur saxlamısınızmı?

- Xeyr, mən heç vaxt qulak olmamışam və heç vaxt da başqasının əməyini istismar etməmişəm. Yalnız 1924-cü ildən 1926-cı ilə qədər hər il mövsümi işlərlə əlaqədar məhsulunun səkkizdə birinə şərik olmaq şərti ilə əkin-biçində mənə kömək etməkçün adamlar cəlb edərdim.

- Bəs 1927-ci ildə sizin muzdurunuz vardımı?

- Yox, nə 1927-ci ildə, nə də ondan sonrakı illərdə mənim nə muzdurum, nə də mövsümi işlərlə əlaqədar cəlb etdiyim adamlarım olub.

- Siz müsavat dövründə yüzbaşı olmusunuzmu?

- Mən 40 gün ərzində - 1918-ci il sentyabr ayının 21-dən noyabr ayının 30-na kimi Ləngəbiz kənd sahəsi üzrə seçki yolu ilə yüzbaşı olmuşam.

- İstintaqa məlumdur ki, siz yüzbaşı olduğunuz zaman muzdurları döyürsünüzmüş. Bunu etiraf edirsinizmi?

- Mən muzdurları yox, onları məsxərəyə qoyanları və incidənləri döymüşəm.

- Antisovet, əksinqilabi elementlərdən kimlərlə əlaqələrinizin olmasından danışın.

- Mənim antisovet, əksinqilabi elementlərlə əlaqəm olmamışdır.

- İstintaqa məlumdur ki, siz kəndlilər arasında əksinqilabi təbliğat aparmısınız. Bunu boynunuza alırsınızmı?

- Rədd edirəm. Mən heç vaxt əksinqilabi təbliğat aparmamışam.

- Siz doğru danışmırsınız. İstintaqa dəqiq məlumdur ki, siz sistemli şəkildə Sovet hakimiyyətinə qarşı təbliğat aparmısınız. Təklif edirik ki, müqavimət göstərmədən düzgün ifadə verəsiniz.

- Mən bunu qəti surətdə inkar edirəm. Mən heç bir zaman Sovet hakimiyyətinə qarşı təbliğat aparmamışam".

Tut orucu, qıl namazı,

Allahına xidmət elə.

Məkkə olsun qibləgahın,

Sən haqqa inayət elə.

Qəlbini gül kimi saxla,

Yaxşını, yamanı yoxla.

Cənnət qazan, düzü haxla

Məramını şəfqət elə.

Sidqini bağla Allaha,

Naümid qoymaz səni mövla,

Gecə-gündüz elə dua,

Aşkara, həm xəlvət elə.

Q.Martirosov düz deyirmiş. Sovetin nəzərində Mirzə Bilalın bu və bu qəbil sözləri elə antisovet təbliğat demək idi.

Amma dilinə güldən ağır söz gətirməyi özünə rəva bilməyən, həmişə fağırların halına yanan Aşıq Bilalı qəddarlıqda, muzdur döyməkdə ittiham etmək, əlbəttə ki, böhtan idi. Amma gərək protokolda belə bir şərli bənd də olaydı. Çünki bu hökumət guya kasıb-kusubu, muzduru-fəhləni müdafiə edən, qayğısını çəkən hökumət idi.

   Can-i dilim, hədyana yol vermə gəl,

   Cüda düşər səndən, ellər inciyər.

   Adam kobudluqdan sınar, - demişlər,

   Gülə də kəm baxma, güllər inciyər.

   Nadan adətkardır dodaq büzməyə,

   Meyl edər qəlb qırıb, ürək üzməyə,

   Göl yaranıb sonalarçün üzməyə,

   Yaşılbaş sonasız göllər inciyər.

1937-ci il sentyabrın 15-i. Aşıq Bilal şahid Hacəliyev Hatəm Qərib oğlu ilə üzləşdirilir.

 Müstəntiq: - Bir-birinizi tanıyırsınızmı, aranızda düşmənçilik, ədavət varmı?

 Bilal Mikayılov: - Bəli, mənimlə üzbəüz oturanı yaxşı tanıyıram. O, Ləngəbiz kəndindəndir. Onunla hələ 1933-cü ildən haqq-hesabımız var. O həmin vaxt

partiya özəyinin katibi idi və məni seçki hüququndan məhrum etdirmiş, haqqımda düzgün olmayan məlumatlar vermişdi ki, guya nökərlərim olub.

 Hatəm Hacəliyev: - Bəli, mən qarşımda oturanı yaxşı tanıyıram. O, Ləngəbiz Kənd Sovetinə daxil olan Qəşəd kəndinin sakini Bilal Mustafa oğlu Mikayılovdur. Aramızda şəxsi ədavət yoxdur. O, seçki hüququndan mənim tərəfimdən deyil, kənd soveti tərəfindən sabiq bir yüzbaşı və istismarçı kimi məhrum edilmişdi.

 İstintaq bilirdi üzləşdirməyə kimi gətirmək lazımdır.

Amma indinin vaxt hündürlüyündən baxanda nə o şahidi qınayıram, nə də həmin qəliz əyyamlardakı digər sınanları, yola gələnləri.

Müqəssir amansız zəmanə idi.

Əsl qiyməti Allah özü versin, biz kimik?!

Bəlkə elə həmin şahidin hafizəsində Mirzə Bilalın neçə şeiri yaşayırmış və özü o illərdən salamat çıxaraq yaşayıbsa, həmin qoşqular da, aşığın məlahətli avazı da illərcə onunla olub.    Çünki bu şeirlər də, bu səs də Vətən ətriylə, Vətən rəngləriylə dolu idi.

Mirzə Bilal da, o şahid də, nəvə-nəticələr, kötükcələr də gedəcək, Mirzə Bilalın qoşduqlarısa bayatı olub qalacaq, ömrünü davam etdirəcək.

Mən aşıq, ləngə bizi,

   Qəşədi, Ləngəbizi.

   Qobunun tozlu yolu,

Salıbdır ləngə bizi.

   Mən aşığam Qobuda,

   Qobustanda, Qobuda.

   Dönəydim sal daşlara,

Qalaydım o Qobuda.

   Mən aşığam hər saat,

   Yağsa, yağar bir saat,

   Su götürər aləmi,

Aşıb-daşsa Pirsaat.

  Mən aşığam, bu dağlar,

Bu dərələr, bu dağlar.

  Yar busəsin görməsəm,

Getməz məndən bu dağlar.

  Mən aşığam yazım var,

Baharım var, yazım var.

  Sənin varın-dövlətn,

Mənim isə sazım var.

  Aşığam, qaravəlli,

  Qonşumuz Qaravəlli.

  Sevirəm mən o yarı,

  Çal gəlsin Qaravəlli.

Mixək əkdim, açıldı,

Zülf gərdəndən saçıldı.

Cürə sazım çalanda

Bütün qəlblər açıldı.

Amma indi qəlblər açan Mirzə Bilal açılmaz qapılar arxasında idi.

1937-ci il sentyabrın 15-i idi.

Müstəntiq: - Siz bu il sentyabrın 3-də Bilal Mikayılovun əksinqilabi fəaliyyəti barədə verdiyiniz ifadəni təsdiq edirsinizmi?

Hatəm Hacəliyev: - Bəli, mən bu il sentyabrın 3-də Bilal Mikayılovun əksinqilabi fəaliyyəti barədə verdiyim ifadəni tamamilə təsdiq edirəm. O, Sovet hökumətinə qarşı düşmən mövqedə olan bir adamdır. Qabaqlar yüzbaşı olub, kəndliləri söyüb-döyüb, bir yüzbaşı, mülkədar, istimarçı kimi seçki hüququndan məhrum edilib. Dövlət vergisini ödəməkdən qəti şəkildə boyun qaçıranlardan olub. Dövlət tədarükü üzrə tapşırıqları yerinə yetirmirdi. Kəndlilər arasında təbliğat aparırdı ki, işləməsinlər, deyirdi ki, hökumət hər şeyi sizdən alaraq fəhlələrə verir, bizisə ac qoyur; Sovet hökuməti adamları kolxozda ona görə birləşdirib ki, yığmaq istədiyini rahatca yığsın. Söyləyirdi ki, çar hökuməti vaxtı belə deyildi. Onda hamının şəxsi təsərrüfatı vardı və camaat ildə bir dəfə vergi verirdi.

Bilal Mikayılov dövlət tədarükü üzrə ət, yağ, digər məhsulları verməkdən qəti şəkildə boyun qaçırırdı. Kənd sovetinin binasında o, açıqca söylədi ki, mən məhsul verməyəcəyəm, hara istəyirsiniz şikayət edin.

Müstəntiq: - Siz şahid Hatəm Qərib oğlu Hacəliyevin dediklərini təsdiq edirsinizmi?

Bilal Mikayılov: - Xeyr, Hatəm Qərib oğlunun dediklərini təsdiq etmirəm. O mənimlə şəxsi ədavətinə görə bunları yalandan deyir.

Müstəntiq: - Şahid Hacəliyev, siz ifadənizi təsdiq edirsinizmi?

Hatəm Hacəliyev: - Bəli, mən bir daha ifadəmi təsdiq edirəm. Dediklərimin hamısı düzdür, müttəhimlə heç bir şəxsi ədavətim yoxdur.

Bu dindirmə və üzləşdirmədən 19 il əvvəl Ustad Bilal söyləmişdi:

Bu ədavət nədir, balam,

Düşüb millət arasına?

Dedi-qodu, qeybət, yalan

Düşüb millət arasına.

 ...Fürsət tapıb yaltaq-yultaq

Düşüb millət arasına.

Bu da Bilal Mikayılovun 13773 saylı cinayət işi ilə bağlı Azərbaycan Daxili İşlər Nazirliyi üçlüyünün 10 noyabr 1937-ci il tarixli iclasının protokolundan 25 nömrəli çıxarış: "Mikayılov Bilal Mustafa oğlu bunda ittiham edilir ki, o, Şamaxıdakı əksinqilabçı, qiyamçı, ziyanverici təşkilatın rəhbərlərindən olan İ.İbrahimov tərəfindən cəlb edilmiş və onun tapşırığı ilə Qəşəd kəndindəki əksinqilabçı, qiyamçı qrupa məlumatlar ötürmüş, mütəmadi şəkildə əksinqilabi, millətçi şayiələr yaymış, Sovet hökumətinə qarşı silahlı üsyana hazırlıqda iştirak etmişdir.

7 avqust 1937-ci ildə həbs edilmiş, SSRİ NKVD-si (özüm qəsdən bu mənhus sovet təşkilatının rusca abreviaturasını - qısaltmasını verir, DİXK yazmıram. Çünki insanların yaddaşına bu üşəndirici sözcük elə mən yazdığım kimi həkk olunub - R.H.) yanındakı həbsxanada silahlı nəzarət altında saxlanılır.

Azərbaycan NKVD-si üçlüyünün katibi Koqan".

Qərar da budur: "Güllələmək, əmlakını müsadirə etmək".

 Dövlət təhlükəsizlik komissarı Sumbatovun əmri ilə güllələnmə hökmü 1837-ci il noyabr ayının 26-dan 27-nə keçən gecə yerinə yetirilir.

 Azərbaycanın ən şaqraq aşıqlarından biri əbədi susdurulur.

(İllər sonra ailəsinin ardıcıl müraciətlərindən sonra orqanlar cavab vermişdilər ki, Aşıq Bilal guya 1942-ci ildə sürgündə tifdən ölüb.

 Yaxşı, bu yalanın məqsədi nə imiş?).

   Allah bu zalım divanı

   Yıxıb bir dəyişərmi ola?

   İlahidən yanan çıraq

   Bizim yurda düşərmi ola?

  Əyilməz möhkəm vüqarım,

   Tükənməzdir arzularım,

   Görən, ya Rəbb, intizarım

   Ürəyimi deşərmi ola?

   Qan ağlayır tamam hər yan,

   Tapılmamış dərdə dərman,

   Boran, çiskin, bu kor duman,

   Bu dağlardan aşırmı ola?

   ...Yol üstdə rastlaşdılar.

   Molla: "Aşıq qardaş, xeyir ola, haradan gəlib hara gedirsən?" - soruşdu.

   Sənətkar dilxoşluğa saldı: "Mən gəlirəmsə, xeyirdən gəlirəm, gedirəmsə, xeyirə gedirəm. O sənsən ki ya matəmə gedirsən, ya hüzrə..."

   Mirzə Bilal xeyirdən gəlib xeyirə gedirdi.

   Sinəsində sazı, köksü sözlə ləbələb, oxusu yapışıqlı.

   Şirvanlı Mirzə Məhəmmədhəsən kimi nəhəng xanəndə onun sadəcə aşıq yox, muğamı elə xanəndə məharəti ilə oxuya bilmək ustalığına zəmanət vermişdi.

   Yaxşı nağılçı, dastançı, meydangir imiş.

   Oğlu Aşıq Ağalar söyləyirdi ki, atam Şah İsmayılın dastanını deyəndə dönüb olurdu Şah İsmayıl, Koroğlunun qollarını söyləyəndə deyirdin ki, bəs Koroğludu durub.

   Hansı sözü oxuyurdusa, elə bil o qəhrəmanın surətinə, cildinə girirdi.

   Mirzə Bilal öndər idi. Aşıqlıqda Şirvan oxu yolunu açan, həmin binanın təməlini qoyub sütunlarını dikəldən elə odur.

   Cığır açdı, məktəb doğurdu və aşıq boğazıyla xanəndə boğazını qovuşdurmağı da Şirvan sənətkarları ondan mənimsədilər.

   Boy-buxunuyla, oturuşu-duruşuyla, biliyi-qanacağıyla toy-düyün bəzəyi idi.

   Dədə Ələsgərin umduğu pür kamalı olan, oturub-durmaqda ədəbin bilən, mərifət elmindən dolu, xalqa həqiqətdən mətləb qandıran, şeytanı öldürüb nəfsin yandıran aşıq idi.

   Bəd günlərin birində şər qənşərini kəsdi.

   Macal vermədi ki, Mirzə Bilalın xeyir yolu başacan olsun.

Mirzə Bilalın son saatı harada bitdi - bilinmədi.

Bir daha sevimli aşığı görən olmadı.

Bilalı öldürdülər. Amma "Şirvan şikəstəsi"ni, "Bilal qara qafiyəsi"ni, "Qobustan şikəstəsi"ni, "Bilal gəraylısı"nı, "Bilal təcnisi"ni, "Şirvan gəraylısı"nı, "Bilal gözəlləməsi"ni... ustadın yaratdığı saz havalarını susdura bilmədilər.

   Bu havalar uçub bütün Azərbaycan boyu yayılmışdı.

   Daha onların qanadını qırmaq mümkünsüz idi.

   Dövlət Mirzə Bilalın qatar-qatar qoşmalarını, gəraylılarını, bayatılarını, qəzəllərini dustaqlaya, güllələyə bilmədi.

   Onlar ürəklərə, beyinlərə sərilmişdilər, könüllərdə, düşüncələrdə rişə atmışdılar.

  Amma bu şeiri Mirzə Bilal yazmamışdı:

   Könlüm coşub-daşır ilham içində

   Baxanda nur saçan dövrana, Lenin.

   Elədin elləri qüssədən azad,

   Əhsən olsun sən tək loğmana, Lenin.

   Bu şeir də onun deyil:

   Aşıq Bilal gəlsin dilə,

   Xoş gün görər bundan belə,

   Yoxsul kəndli, qara fəhlə,

   O, Lenindən bir fərmandır.

  Bəraətdən sonra "xalq düşməni" elan edilmiş qələm sahiblərinin kitablarını budayıb-darayıb buraxan vaxtlarda Mirzə Bilalın ruhunu bir daha incitməyi bu əzazil quruluş rəva görmüşdü. Ciddi partiya nəzarətində olan nəşriyyatdan məsləhət bilmişdilər ki, kitabın əvvəlində partiyanı, Lenini, kolxozu vəsf edən şeirlər olsun.

Mirzə Bilal belə şeirləri sağlığında yazmamışdı, indi necə "yazaydı"!

Oğlu Aşıq Ağalar o biri şeirlər də itib-batmasın, nəşr edilərək yayılsın, üzə çıxsın deyə 3-4 qondarma şeiri cızmaqaralamağa vadar olur.

Mahiyyəti, zatı hiylədən, saxtakarlıqdan və riyadan ibarət olan Sovet belə Sovet idi...

Həyatsa davam edirdi.

Yenə aşıqlar yarandı, yenə sözlər qoşuldu. O yeni yaranan aşıqlardan biri də Mirzə Bilalın oğlu Ağalar oldu.

Şeirlər yazdı, dastanlar qoşdu və araya-ərsəyə gətirdiyi dastanlardan biri də atası haqqında idi. Yalnız özünün deyil, bütün Şirvan aşıqlarının atası Mirzə Bilal barəsində.

El sözümüzün yorulmaz araşdırıcısı Sədnik Paşayev danışır ki, bir dəfə güzarım Bico kəndində bir toya düşmüşdü. Aşıq Məmmədağa Babayev (1930-1977) oxuyurdu. Oxumağına gözəl oxuyurdu, amma camaatın onu xüsusi ruh yüksəkliyi ilə alqışlaması, heyrətli bir valehliklə dinləməsi, mənə elə gəldi ki, bu oxudan da üstündür.

Məmmədağaya bu gümanımı açanda "Düz müşahidə eləmisiniz" dedi. Bu kənddə məni yalnız Məmmədağa kimi dinləmirlər. Dədə-babadan onlar Mirzə Bilalın vurğunu olublar. Mənim də oxumda, çalğımda o böyük ustadın dadını duyan kimi olurlar, ona görə belə diqqət kəsiliblər. Bunu bildiyimdən mən də bura gələndə həmişə Mirzə Bilalın sözlərini, onun havalarını oxuyuram, onun boğazlarını vururam.

Şirvanın saz-söz ustaları içində həmişə seçilmiş Aşıq Əhməd (1920-2008) yeniyetmə çağlarında Kürdəmir kəndlərində Mirzə Bilalı görməyini möcüzə kimi xatırlayırdı. Möcüzə onda idi ki, quruluşuna görə yetərincə mürəkkəb olan, bəndləri bir-birinə sanki qaynaq edilmiş, əvvəlki bəndin son misrasının əvvəli yeni bəndin başlanğıcında təkrarlanan təzə parçada ayrı bir biçimdə səslənən şeiri Aşıq Əhməd 70 il əvvəl bircə dəfə eşitməklə yadda saxlamışdı.

Etiraf edirdi: "Bu mənim yaddaşımın gücü deyil. O qədər eşitdiyim şeirlər olub ki... Burdan dinləmişəm, o yandan huşumdan çıxıb.

Bu, Mirzə Bilalın səsindəki, deyişinin tərzindəki təlqinedici qüdrətin sayəsində beynimə pərçim olunub".

Surətdə mələksən, xilqətdə insan,

Yoxdur bərabərin el arasında.

 Bir ovçu öz ovun görərsə əgər,

 Var qıya baxışın göz arasında.

 Var qıya baxışın canlar dilinə,

 Canımı qoymuşam can bədəninə,

  Düşməmisən tülək tərlan əlinə,

  Dağıda tükünü toz arasında.

  Dağıda tükünü tökə çöllərə,

  Dibaçə deyərlər hər məsəllərə,

  Laçın kimi baş vurursan göllərə,

 Sən də bir sonasan qaz arasında.

 Sən də bir sonasan, göldə üzərsən,

Qıraq çıxıb qollarını süzərsən,

Tovuz kimi ikiyanlı gəzərsən,

Öldürdün məni sən naz arasında.

Öldürdün məni sən naz qaşları fil-fil,

Gözləri yasəmən, saçları sünbül,

Sənin təki bir gül, mən təki bülbül,

Yoxdur gülüstanda, yaz arasında.

Yoxdur gülüstanda tayın, yoldaşın,

Xuraman yerişin, qəh-qəh gülüşün,

Tanınır görəndə ceyran baxışın,

Var olsun daim min qız arasında.

 Var olsun daim o şirin dillərin,

 O şümşad qolların, gözəl əllərin,

 Aşıq Bilal deyər, ağ məmələrin

 Öləndə qəbrimi qaz arasında.

Arzuladığı belə şairanə bir məzar idi.

Məzarının yeri də naməlum qaldı.

Övladlarının gedib çiçək qoyacağı, Mirzə Bilalın xatirəsinə dalacağı məkanı da rəzil zəmanə onlara qismət etmədi.

Adı yaşayır, amma boş yeri də hər zaman görünür.

Nurlu insanların, seçilmişlərin boş yerini heç vaxt, heç nə, heç kəs doldura bilmir.

Ondan yaxşı, ondan zəif ola bilir.

O olmur.

 Mirzə Bilal və Mirzə Bilal kimi sənətkarlarımızın, kişilərimizin yoxluğuyla mədəniyyətimizə, mənəviyyatımıza ağır zədələr dəydi.

 O zədələrin yeri həmişə sızıldayır.

 O çapıqların yarası həmişə göynəyir.

 Buzlu bulağından içə bilməsəm,

  Sızlayar sazımda tellər, ağlaram...

   Bu qoşqu Mirzə Bilalın şirin səsinə qoşulub havalanan çağlarda o lap cavan idi, göz açıb gördüyü meşələrdən, çiçəklərdən, bulaqlardan ayrı qala biləcəyinə inanmırdı.

   Onu həyatdan ayırdılar.

   Bulağından ayrı düşən sızlayarsa, həyatından ayrı düşən nə edər?!.

   Vaxtilə İranda, Təbrizdə bir uca Aşıq heykəli vardı. Ətrafı həmişə izdihamlı olardı. Aydınlar, ürəyi sözlə dolu olanlar daim o Aşıq heykəlinə can atardılar.

   Şahlıq qorxdu o heykəldən.

   Uçurdular Aşığı.

   Meydandakı heykəli yıxdılar.

   Amma o Aşıq heykəli dərhal ürəklərə, düşüncələrə köçdü.

   Daim belə olub.

   İstibdadlar müdam haqq aşığından (və haqq aşiqindən) çəkinib.

Dirisindən də, daşdan olanından da.

Lakin heç vaxt aşığı sonadək öldürə bilməyiblər.

Bilməyəcəklər də.

  Aşıq qanı yerdə qalmaz!..

    13 mart, 2009

Rafael HÜSEYNOV

525-ci qəzet.- 2009.- 14 mart.- S.15-18.