Sözə and içən şair
VAQİF BƏHMƏNLİNİN
ŞEİRLƏRİ HAQQINDA QEYDLƏR
Azərbaycan
poeziyasının tanınmış imzalarından olan, təxminən
otuz illik yaradıcılıq yolu keçən Vaqif Bəhmənli
poeziyasının bütövlükdə təhlil etmək
iddiamız yoxdur. Sadəcə olaraq, fəlsəfiliyi və
lirizmi, sadə, canlı dil və orijinal
obrazlılığı özündə birləşdirən
bu poeziya haqqında təəssüratlarımızı,
özü də ən ümumi şəkildə
bölüşə bilərik.
Şəhər
öz urbanizmi ilə həyatımıza çox yeniliklər
gətirir, amma çox şeyləri də əlimizdən
alır. Nə yazıq ki, qaçılmaz zərurətə
çevrilən urbanistik şəhər həyatı ilə
kəndin mənəvi saflığı çox zaman bir araya
sığmır. V.Bəhmənli isə artıq neçə
illərdən bəri şəhərdə yaşasa da, kənddə
doğulub və onun poeziyasında sadəcə təbiətə
yox, həm də insan təbiətinin ilkin saflığına
çağırış burdan gəlir. Urbanistik selin
insanı ilkin köklərindən uzaq salmasının
doğurduğu ağrı V.Bəhmənlinin
yaradıcılığının ana
mövzularındandır.
Belə ocaq
olar, belə yurd olar?
Yəqin ki, yəqin
ki, çatar dözümüm.
Allahın altında
bir şah tut ola,
Canlı qanadından
asam özümü.
Ana, ata, nənə,
baba, qardaş - insanın ən əziz adamları V.Bəhmənlinin
poetik dünyasında kəndlə, təbiətlə,
ağacla kürək-kürəyə dayanan adamlardır.
Bu mənəm,
əynimdə kətan köynəyim,
Yetmiş birinci
il, ötən
yüzillik.
Anam qoca tuta
kürək söykəyib
Qopur gözlərindən
yaş çilik-çilik.
Bəlkə
bu şeirlərdə diqqəti çəkən tənhalığın
da əsas psixoloji motivi elə budur - kənddə doğulub,
şəhər adlı bir qürbətdə yaşamaq! Amma V.Bəhmənlinin
şeirlərində bu,
dünyaya, həyata, yuxarıdan aşağı
baxan məğrur bir romantikin, yaxud nifrətlə baxan ekzistensialistin yox, insanları bütün qəlbiylə
sevən bir adamın tənhalığıdır. Bəlkə də
bu ilhamlı anlarında ilhamı ilə baş-başa qalan, ilhamın gəlmədiyi anlarda isə darıxan bir şair duyğusudur.
Tənhalıq bu şeirlərdə zahid həyat tərzi yox, sadəcə, təbii insan ovqatıdır:
Dartın, qoy
qırılsın, çəkin qapımı,
Dərviş
həyatına əzəldən yoxam.
Bir döyən
tapılsın təki qapımı,
Təki bu təklikdən
qurtarsın yaxam.
Poeziya daxili
dünyanın açılışı deməkdir, amma hər
adamın içindən işıq çıxmır. V.Bəhmənlinin
poeziyasının səciyyəvi cəhəti bütün kədəri,
ağrısı ilə birgə şairin daxili aləmindən
gələn işığa bələnməsidir. Onun hər
şeiri bu işığın bir zərrəsidir. Eybəcərlik
qış kimidir, ötür keçir, dünyanı gözəllik
baharı bürüyür və bu prosesin sonu yoxdur. Gözəllik
mütləq və ölümsüzdür. O, otun dirçəlişində,
gülün, çiçəyin açışında,
gözəlin üzündə hər dəfə dünyaya
yenidən gəlir:
Qalxırıq
torpaqdan bir-bir, iki bir,
Yaşımız
çoxalır, saça dən gəlir.
Elə
gözəllik də bahar kimidir,
Hər il yer
üzünə təzədən gəlir.
Şairin
yaradıcılığında qadına sevgi də ümumən
gözəlliyə sevginin təzahür formalarından biridir:
Gözüm
üzüm dərir, salxım azalır,
Gözəl
üz görəndə kövrək oluram.
Gözəl
üz görəndə ağlım azalır,
Təpədən-dırnağa
ürək oluram.
Füzuli
ideyaları və ənənələrinin
davamçısı olan şairə görə, gözəl
üzlərin gözəlliyinin səbəbi onların
Tanrı tərəfindən yaradılmasındadır. Gözəlliyin
mənbəyi Tanrıdır və onun əbədiliyinin sirri
də bundadır:
Haqqın
üzünə bax, bir dəniz işıq,
Kim haqdan
ayrılıb, ondan iz yoxdu.
Allahın
nurudur ən təmiz işıq,
Allahın
üzündən təmiz üz yoxdu.
V.Bəhmənlinin
sözün, şeirin ilahi mənşəyinə dair fikirləri
də Füzuli ənənələrinin davamı kimi qəbul
oluna bilər. Söz şair üçün mənəvi məkan
- "Vətən, su, çörəkdir". Sözün
kökü Allahdan gəlir, insanı Allaha bağlayan isə
ürəkdir. Buna görə söz qələmə ürəyin
ilahi işığındam süzülüb gəlir:
Boyuna, dam dolu
toyuna baxdım
Dedim: - Lampa balam şairdir
hazır.
Qaranlıq
olsaydı yatmışdım çoxdan
Mənim
yazdığımı o işıq yazır.
Ona görə
son illər sözün, şeirin meyarlarının
pozulması, "gövhərin qumdan ayrılmaması",
"fikir təknəsində, söz xırmanında
toyuqların eşənək atması", bu hərcmərclikdə
"doğru sözün yalavac yetim kimi" boynunu burması,
"bijənki" sözlərin "sırtıq uşaq
kimi üzə durması", nəticə etibarilə, yaradan
sözün dağıdıcılıq alətinə
çevrilməsi V.Bəhmənlini dərindən narahat edir. Çünki
o sözə Quran kimi and içən şairdir və Quran
özü də Sözdür:
Sözü
xırdalayıb, boynundan asıb,
Lotu mafar
vermir bizə, İahi!
Müqəddəs kitaba
bir vaxt əl basıb,
Biz ki and içmişdik sözə, İahi!
Dünyanın
bünövrəsi sözlə qoyulub, sözün
axırına çıxmaq dünyanın da axırına
çıxmaq - qiyamət deməkdir. V.Bəhmənlinin bədii-fəlsəfi
görümündə söz bu mənada universal
kateqoriyadır:
Zığ
çıxır bulağın dibindən daha,
Dözür
hər yazıya varaq deyirəm.
Kəsək
dilimizi dibindən daha,
Gərəksiz
qələmi qıraq deyirəm –
İlahi, bu
sözün axırı çatıb,
Çatıb
axırımız elə bizim də...
V.Bəhmənli
öz qınına qapılıb qalan, ictimai mövzulardan uzaq
şair deyil. Onun qənaətincə, haqdan
gələn sözün
bir işi də yer üzündə
haqq işi uğrunda çarpışmaqdır. Sosial
ədalətsizlik, xalqın
güzəran problemləri
ilə müqayisədə
harınlaşan varlılar
təbəqəsinin allahsızlığı,
nadanlığın dünyanı
məhv etmək təhlükəsi, yaltaqlığın
az qala
mənəvi-əxlaqi normaya
çevrilməsi... Şairin qələminə
düşən sosial-mənəvi
problemlərin tam olmayan
siyahısı budur.
Onun təkcə tipik bir yaltağa müraciətlə yazdığı
şeirdən aşağıdakı
parçada yox, hər cür sosial-mənəvi problem virusu
yayanlara qarşı qələmi sərtdir.
Bu, artıq lirik yox, az qala satirik Vaqifdir:
Vallah,
alışardı yer olsaydı yer,
Niyə dayanmışam,
niyə ölmürəm?!
Əgər
ki, bu saat yarılsaydı yer,
Mən yerə
girərdim, səni bilmirəm!
Tanınmış
şairin yaradıcılığı janr baxımından rəngarəngdir:
şeirlər, esse və məqalələr, "Araz səsi",
"Ağ bulaq", "Çiyinlər", "Çəkilməmiş
şəkillər" və başqa poemalar, ispan şairi
Lorkadan tutmuş rus şairi Robert Rojdestvenski və türk
şairi Orxan Vəliyə qədər dünyanın ən
müxtəlif şairlərindən yüksək səviyyəli
çevirmələr... Onun "hər çəməndən
bir çiçək" kimi bu topladığı bu
çevirmələrin önəmi bədii tərcümə
işinin diletantlar əlinə keçmək təhkükəsi
ilə üzləşdiyi indiki dönəmdə xüsusən
aydın görünür. Şairin təkcə türkmən
şairi Qurbannəzər Əzizovdan çevirdiyi
aşağıdakı dördlük yox, bütün
çevirmələrinin bədii səviyyəsi orijinaldan
seçilmir:
Şair qəlbini
də torpaq kimi san,
Əkdiyi bar
verər, çıxar çörəyi.
Bircə fərqi
var ki, tikan batırsan,
Yenə
gül bitirər şair ürəyi.
Şeirlərindən
görünür ki, V.Bəhmənlinin də ömür
yoluna tikan səpənlər çox olub, amma onun şair
ürəyi yenə gül bitirib. Biz bu yazıda o güllərdən
ancaq bir neçəsinə nəzər yetirdik...
SABUTAY