Şairi sakitcə məhvetmə növbəsində dayananlar sonda var gücləriylə əfv növbəsinə qaçırlar

Arseni Aleksandrovic Tarkovski 1907-ci ilin iyununda indiki Ukraynanın Yelizavetpol şəhərində doğulmuşdur. Uşaq vaxtı o atasıyla tanınmış rus şairləri Severyaninin, Balmontun, Soloqubun poeziya gecələrinə gedir. Onlar Tarkovskiyə çox təsir edirlər.

20-ci illərin əvvəllərində ac-yalavac Ukraynanı, Krımı dolaşır, təsadüfi işlərlə çörək pulu qazanır. 1925-ci ildə Moskvada Ali Ədəbiyyat kurslarına girir, orda bir çox şairlərlə, o cümlədən öz gələcək arvadı M.Vişnyakova ilə tanış olur. Onların izdivacından dünya şöhrətli kino-rejissor Andrey Tarkovski və bacısı Marina doğulur. Boz həyat və acgöz dünya tezliklə onları ayrılmağa məcbur edir. Arseni şeirlər, felyetonlar yazır. 1932-ci ildə yazdığı "Şüşə" radiopyesində mistikaya görə o tənqid olunur. Sovet dövlətinə qarşı şübhəli şəxs kimi elə o vaxtdan "diqqəti" cəlb edir. Onu daha heç yerdə çap etmirlər. O da tərcüməyə keçir, tərcüməçi kimi də Yazıçılar Birliyinə qəbul olunur.

1939-cu ildə Marina Svetayeva ilə tanış olur. Sonradan ona şeirlər silsiləsi həsr edir.

1942-ci ildə Tarkovski öz təkidləri nəticəsində cəbhəyə gedir, ordu qəzetinin ön cəbhə müxbiri olur, ağır yaralanır, ayaqlarında bir neçə dəfə cərrahiyyə əməliyyatı aparılır. Müharibədən sonra onun şeirləri müəyyən redaktələrlə çapa hazırlanır, ancaq elə bu vaxt Mərkəzi Komitənin "Zvezda" və "Leninqrad" jurnalları haqqında qərarı çıxır və Tarkovskinin kitabı bir antisovet ədəbiyyatı kimi elə mətbəədəcə məhv edilir.

1946-cı ildə o ilk dəfə Anna Axmatova ilə görüşür və onların dostluğu Axmatovanın ölümünəcən davam edir.

1962-cı ildə, nəhayət ki, onu çap etməyə başlayırlar. 55 yaşında onun ilk şeirlər kitabı çıxır. Kitab "Qardan qabaq" adlanırdı. Sonra ciddi redaktəyə məruz qalan bir neçə kitabı çap olunur. 1982-ci ildə oğlu Andrey İtaliyaya gedib, 1984-cü ildə geri qayıtmaqdan imtina etdikdən sonra yenidən onu sıxışdırmaya başlasalar da, dünyanın və mütərəqqi rus ziyalılarının təzyiqi və ölümü ərəfəsində 1989-cu ildə Tarkovskiyə Rusiyanın Dövlət mükafatı verilir. Beləliklə, Rusiya, elə bizim doğma Azərbaycan kimi öz heyvərə və nadan məmurlarının əvəzinə daha bir böyük sənətkarından üzr istəməli oldu. Tarix isə belə mükafatlara və üzrlərə heç tüpürmək də istəmir, böyük övladlarının adını Allahın Şərəf kitabına yazmaqla Allahın Şərəf kitabxanasını zənginləşdirir. O məmurlara isə cəzanı Allah onların övladlarının, nəvələrinin zülm etdikləri sənətkarları sevə-sevə oxumaları, şeirlərini əzbər demələriylə elə öz evinin içindəcə verir. Bu, həm də onların cəzalarının ən yüngülü və başlanğıcı olur. Axırda hətta mırıldamaq, hürmək də gəlir.

Böyük övladlarını məhv edən xalq və onun hökmdarları heç vaxt böyük ola bilməz. Beləcə, onlar həm də özləri özlərini məhv etmiş olurlar. Bu adi həqiqəti hətta ən kiçik cücülərin, quşların xalqları və hökmdarları da bilir.

 "Biz adamları, quşları birgə oxuyan bir ailədənik"

A.Tarkovski haqqında yazımı keçən yüzilliyin 70-80-ci illəri Moskvanın, ümumiyyətlə, SSRİ-nin ictimai və ədəbi mühitləri, Tarkovski ilə tanış olduğum, söhbətləşdiyim yer, mühit haqqında yazmaqla başlamasam, söhbətlərimizin və yazımın, o cümlədən Tarkovskinin Azərbaycan türkcəsinə çevirdiyim şeirlərinin bəzi məqamları indiki gənc oxucularımız üçün müəyyən qədər qaranlıq olacaq. Ona görə də A.Tarkovski haqqında qısa bioqrafik məlumatdan sonra o mühit haqqında bir balaca gəzişməli oluram.

O dövrdə mən hər dəfə Moskvaya gedəndə Peredelkinoda - yazıçıların yaradıcılıq evində qalırdım. Getməyimin səbəbi çox sadəydi, əlimə təyyarə və ya qatarla harasa getmək üçün pul düşən kimi mən Bakıdan dərhal, sürətlə uzaqlaşmaq istəyirdim. Nə qədər vətənimizi sevsəm də ancaq təcili uzaqlaşmaq istəyi sevgidən daha güclü idi.

 Peredelkino həm Moskvaya çox yaxın idi (Elektrik qatarıyla cəmisi 40-50 dəqiqəyə şəhərin mərkəzinə çatmaq olurdu), həm də özü meşənin içində gözəl bir yerdəydi. Hələ üstəlik, məşhur yazıçıların,şairlərin adlarıyla bağlı çox xatirə yerləri vardı. Mənim üçün bir önəmli cəhəti də vardı ki, Moskvaya nisbətən orda qalmaq 2-3 dəfə ucuz başa gəlirdi. Bakıdankından da xeyli ucuz idi. Evsiz-eşiksiz bir əyalət yazarı üçün burdan yaxşı yer yox idi. Hətta yazar və dissident dostlarımızın bağlarında lap pulsuz da yaşamaq imkanları olurdu. Moskvaətrafı vilayətlərdə pul qazanmağın Bakıya nisbətən çox asan, həm də maraqlı olmasını da bura əlavə eləsək, qorxuram ki, Bakıda qalmağa, harasa getməyə imkanı olmayan bugünkü gənc yazarlarımıza Sovet dövrü hətta gözəl də görünsün. Ancaq bütün bu bunlar üçün orda sənin səviyyəni qiymətləndirən, səni hər an gözləyən sadiq dostların, ürəyin, beynin olmalıydı.

Moskvada disidentlərlə, disident şairlərlə tez-tez görüşmək, qadağan olunmuş kitabları onlardan alıb oxumaq imkanım olurdu. Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, mən Bibliyadan tutmuş Nitşeya, Freydə qədər qadağan olunmuş bir çox kitablarla orada tanış olmuşdum. Dissidentlər arasında da tanınırdım. Bu barədə mən gələcəkdə geniş yazmaq fikrindəyəm. Hətta İosif Brodskinin yaxın adamlarıyla söhbətim olmuşdu. Haqqımda hər şeyi öyrənmişdilər, mənə böyük rəğbətləri vardı. Onlar mənə təklif edirdilər ki, xaricdən bir yəhudi qızı göndərsinlər və mən onunla evlənim. Sonra ailələri birləşdirmək adıyla məni xaricə keçirsinlər. Onlar mənə deyirdilər, sən çox istedadlı adamsan, ancaq burda məhv olacaqsan, xaricə getsən tez məşhur olarsan. Əlbəttə mən öz vəziyyətimi anlayırdım, mətbuatda açıq şəkildə mənə müxtəlif hədələr, antisovet, pantürkist, panislamist damğalar vururdular, başqalarından fərqli hələ üstəlik məni hətta dəlixana ilə hədələyirdilər. Əlbəttə, mən xaricdə Türk dili, Azərbaycan Türkcəsi mühiti olmayan yerdə yaşamaq istəmirdim (heç indi də yaşaya bilmərəm), özü də yad millətlə. Həm yazılarıma, həm də məni ittiham edən qaraguruhçulara görə mən tək Azərbaycanda yox, Moskvada, Gürcüstanda, Özbəkistanda, Qazaxıstanda bir xeyli tanınırdım. O vaxt Moskvada yaşayan, yazıçı kimi orda yaxşı tanınan Rafiq Tağı şahid ola bilər, mən ona zəng edib xahiş etmişdim ki, gedib mənim "Sovetskiy Pisatel" nəşriyyatında məndən icazəsiz buraxılan kitabımı dayandırsın. Rafiqə demişdilər ki, bu nə qəribə adamdı. Bakıdan bizə kilolarla kürü gətirirlər ki, kitablarını buraxaq, bunun heç üzünü də görməmişik, qoymur kitabını buraxmağa. O vaxt şeirlərimə görə Gürcüstanın ən yüksək Dövlət mükafatını mənə vermişdilər. Özbəkistan da bunu etməyə hazırlaşırdı, ancaq Bakıdan demişdilər ki, mükafat yox, onu həbs etmək lazımdır. Sonralar məşhur özbək disidenti şair Muhamməd Salihlə dost olmağımı da bildirmişdilər.

Həm də qeyd etməliyəm ki, Y.Brodskini çıxmaq şərtiylə bütün günü rejim əleyhinə deyinən, guya heç kimin onları anlamadığı üçün tez-tez ah çəkən, indi Rusiyada, hətta bizdə də az qala Soljenitsin, H.Cavid səviyyəsində təqdim olunan, yazıçılığı - ancaq antisovet olmaqdan ibarət olan "yazıçıların" "bəh-bəhlə" verilən əsərləri məni cəlb eləmirdi, onların çoxu "ədəbiyyatabənzər ədəbiyyatları" təsiri bağışlayırdı. Bu qrupların 90-95%-i ancaq bir məşhur millətin nümayəndələri idi. Hətta mənə də hərdən guya zarafatla deyirdilər ki, hayıf ki, bizdən deyilsən. Allahın bu "səhvini" düzəltməyin yolunu da göstərirdilər, onların bir qızıyla evlənib xaricə getmək. Bu həm də ölkə daxilində hakimiyyətdə təmsil olunmağın, mühüm post tutmağın daha asan bir yolu idi. İkinci yerdə erməni qızları gəlirdi. O millətlər səni daim irəli itələyirdi. Sən də özünəbənzərləri irəli dartırdın. Biz bunu Azərbaycanda çox görmüşdük.

Ən çox da mübahisəmiz milli məsələlər və Elçibəy haqqında olurdu. Onlar istər Avropa ölkələrində, istərsə də dissident yayımlarında, söhbətlərində Əbülfəz bəyin adını çəkmirdilər. Onun adı heç bir antisovet siyahıda hallandırılmırdı. Özlərindən olanların kiçicik bir sözünü göylərə qaldırır, bizim müstəqillik məsələmizə gələndə isə onların dili topuq vururdu. Sonralar, siz də şahid oldunuz ki, başda Saxarov, Soljenitsin, ayaqda Stravoytovalar olmaqla onlar bizim torpaqlarımızı necə asancasına, məsuliyyətsizcəsinə öz dədə malları kimi ermənilərə "hədiyyə" edirdilər.

80-ci illərin sonu isə onlar mən dediyimə gəldilər. Artıq Elçibəyin adı rejimin ən böyük disidentləri sırasında birincilərdən çəkilirdi.

Beləcə, indi də mən bu fikirdəyəm ki, heç bir demokrat axıra qədər demokrat, heç bir faşist də axıra qədər faşist olmur. Faşistlərin Vaqnerin əsərlərini dinləyib ağlamalarını, özünü demokrat sayanların isə Elçibəyin yıxılmasında xüsusi canfəşanlıq etmələrini xatırlamaq kifayətdir.

Amma qeyd etməliyəm ki, onlar arasında bütün türk xalqlarına, bütün Sovet respublikalarına azadlıq tələb edən general Qriqoryev kimi, Türkiyəyə qarşı, özünün şəxsən mənə söylədiyi kimi "bu şərəfli xalqa" qarşı cəsusluqdan, həm də SSRİ-nin Türkiyə səfirliyində ən yüksək postdan imtina edən Radiy Fiş kimi, ilk kitabını ancaq 55 yaşından sonra çap etdirən, bütün əxlaqi və yaradıcılığı ilə şeytani hakimiyyətə yox, Allaha xidmət edən Arseni Tarkovski kimi insanlar da var idi.

A.Tarkovskini ilk dəfə görəndə mən nəsə bir qəribəlik, həm də doğmalıq duydum. Onun başı uzunsov idi, məğrurluqdan və çox-çox qədimlərdən xəbər verirdi, ilk baxışda daha çox yakut-saxa türklərini xatırladırdı, ancaq bir çox rus yazıçılarının, sonuncu dəfə isə şair Mixail Sinelnikovun yazdığı kimi o monqoloid deyildi. Mən kəndimizdə eynilə belə başları, bizim nəsildən olan qohumlarımızı xatırladım. Bu daha çox Kür-Araz ovalığı, şumer mədəniyyətinin başı idi. Nədənsə, o da mənə diqqətlə baxırdı. Sonralar məlum oldu ki, o da mənim hansı millətdən olduğumu, ona doğmalığımı duyub.

Yadıma gəlir, eynilə belə məşhür türkoloq Radiy Fiş Vladivostokun ortasında küçədə tək getdiyim yerdə diqqətlə baxıb mənə yaxınlaşıb: "Əfəndim, nasılsınız?!"- deməklə məni heyrətə gətirmişdi.

 ...Bir qədər sonra yaradıcılıq evinin yeməkxanasına təzəcə girmişdim ki, oturacağını dala çəkmək istəyən Tarkovskinin qoltuq ağacının sürüşdüyünü, onun yıxılmaqda olduğunu gördüm və tez sıçrayıb onu yerə çathaçatda tutdum, sözün düzü, özüm də özümün bu qədər məsafəni necə sıçradığıma məttəl qaldım. Ona oturmaq üçün kömək elədim. O mənə təşəkkür etdi, elə həmin dəqiqə də soruşdu:

- Bakıdansan?!

 - Hə, dedim, hardan bildiniz?!

O mənimçün çox xoş və poetik bir cavab verdi:

- Həm üzünüzdən duydum, həm də bu cür var gücüylə ilk ovuna sıçrayan pələng balasıtək ancaq türk atıla bilərdi. Sonra əlavə elədi: mən də elə siz tərəflərdənəm. Ancaq pələng balası dediyimə incimə.

- Pələng balası pələngdən daha poetik, daha doğmadır, həm də mən həmişə südü ətdən üstün tutmuşam. Heç ətə qədər böyümək də istəmirəm.

Sonra onu yaxşı tanıdığımı, dedim, özünə və oğluna böyük sənətkarlar və həm də antisovet disidentər kimi çox hörmət etdiyimi söyləyəndə, o, mənim "antisovet" sözünü belə rahatca, bərkdən adi sözlər kimi işlətməyimdən, deyəsən, bir qədər rahatsız oldu, (ətrafda imperiyaya öz qul xidmətini təklif edə biləcək kifayət qədər yazarlar vardı) heç kəsin eşitmədiyi bir səslə yavaşca mənə dedi:

 - Cavan oğlan, görürəm, siz həddindən artıq azadsınız, bu barədə sonra danışarıq.

Onun yanında həmişə ömrünün və qadınlığının payızını, qışını yaşayan ancaq az qala hamıyla maraqlanan çoxlu zənən xeylağı, zənənə bənzər kişilər olurdu. Onunla ancaq bir neçə dəfə ikilikdə qala bildik. O mənə bir qədər ehtiyatlı olmağı məsləhət gördü, dedi, sənin belə azad olmağın, səndən azadlıq qoxusu, azadlıq havası yayılması çox yaxşıdır, bu həm də poeziya üçün yaxşıdır, həm də gicbəsərlərin idarə etdiyi bu bədbəxt ölkə üçün daha bir nəfəslikdir. Sənin kimi nəfəsliklər olmasa ölkə boğular.

Mən Soljenitsinin "həbs düşərgələri arxipelaqı" ifadəsindən istifadə edib dedim ki, həbs düşərgələrinin arxipelaqından ölkəni ancaq azad adamların arxipelaqı xilas edə bilər. Bu fikrim ona çox xoş gəlsə də o mənə hər halda ehtiyatlı olmağı bir daha məsləhət gördü. Xilas edən özünü xilas etməlidir ki, xalqını da xilas edə bilsin. Hiss eləyirdim ki, o mənim taleyim üçün çox narahatdır. O mənə rus şeiri, dissident hərəkatı, oğlu haqqında danışdı. Soyadı haqqında soruşanda isə ulu köklərinin Qafqazdan, tarklardan, kumık türklərindən gəldiyini söylədi. Dedi ki, tarix səhnəsində, təkcə elə Qafqazda görün türklərin nə qədər adları olub: türk, tork, tark, tatar, moğol, qacar... Qacar adı mənə yeni gəldi; o dedi ki, çeçenlər Azərbaycan türklərini hələ də "qacar" adlandırırlar.

Bu yaxınlarda tanınmış kino-rejissorumuz Şeyx Əbdül televiziya verilişlərinin birində böyük sənətkarımız Müslüm Maqomayevin özünün ona əslən kumık olduqlarını dediyini söyləyəndə, nədənsə, yadıma birinci Arseni Tarkovski düşdü, bir anlıq xəyalımda onların üz və baş quruluşlarında bir yaxınlıq, doğmalıq gördüm. Tarkovski və Maqomayev - onların hər ikisi o andan yazını sona çatdıranacan gözümün qabağından getmədilər. Heç nə öz-özünə olmur, onları bir xeyli vaxt gözlərimin qabağında saxlamaqla Ulu Tanrı mənə yazdıqlarım haqqında çox şey deyirdi, ürəyimdən son dərəcə doğma, ilıq bir hava axıtmaqdaydı, mən elə bil daha da gəncləşir, daha doğrusu uşaqlaşırdım. Özümü tarixin ilkinliklərində, dünyanın uşaq vaxtında duyurdum. Orda, əziz oxucular, biz hamımız körpə və cocuq görünürdük. Elə Tarkovski də, Müslüm də. Bizim bütün ulu babalarımız, gözəl nənələrimiz də. Elə hamınız da.

Bura A.Tarkovskinin dediyi kimi Şeyx Şamilin atasının kumık, anasının avar olmasının inqilabdan əvvəlki bir çox rus tarixi mənbələrində vurğulanmasını əlavə etsək, bir kumık türkü fenomeni haqqında danışmaq olar.

...Aydınlıq üçün mən bir məqamı da xüsusi qeyd etməliyəm - o dövrün informasiya mənbələrini. Çünki ölkə yalan informasiyalardan boğulurdu. O cümlədən, xalqların etnogenezi, mənşəyi haqqında.

Mən bütün gündəlik informasiyaları xarici radiolardan alırdım, heç vaxt televiziyaya baxmırdım. Radioları isə möhkəm "vururdular", insanı əsəbiləşdirən cürbəcür səslərlə. Ancaq mən çəmini tapmışdım, xarici radioların türkcə verilişlərinə qulaq asırdım. Bu kütbaşlar bizim türk olmadığımızı rəsmiləşdirdikləri üçün, özləri özlərinin bu yalanına uyğunlaşmış nəsil və siyasət yetişdirmişdilər və o nəsillər də xüsusi canfəşanlıqla özləri özlərinə sübut edirdilər ki, biz türk deyilik, türk dilini də anlamırıq. Beləcə, mən onların bu kütlüyündən istifadə edərək Azərbaycan türkcəsində vurulan verilişləri "anlamadığımız" Türkiyə türkcəsində rahatca dinləyə bilirdim və mən bilirdim ki, tək deyiləm, çünki elə mən özüm bu barədə çox adamı başa salmışdım, onlar da beləcə dinləyirdilər.

Moskvada isə sevimli radiom yanımda olmadığına görə hər axşam saat 22-də "Zaman" proqramına baxmaq üçün yaradıcılıq evinin böyük zalına qoyulmuş televizora baxmağa gedirdim və Tarkovskini də tamaşaçılar arasında görürdüm. "Zaman" xəbərlər proqramı qurtaran kimi demək olar ki, təkcə mən və Tarkovski ordan uzaqlaşırdıq, gic bir serial göstərirdilər, hamı böyük səylə, huş-guşla ona tamaşa etməyə qalırdı.

 Sonrakı gün Tarkovskinin dalımca gəldiyini duyub addımlarımı bir az yavaşıtdım. O mənə çatcaq üzünü serial tamaşaçılarına tərəf tutub, onlara işarə edərək bərkdən dedi:

- İdiotı! (yəni gicbəsərlər)

Sonra əlavə etdi:

- Deyəsən, dünyanın bütün gicbəsərləri bura yığışıblar.

Mən gülə-gülə dedim:

- Ancaq Allahın bu qədər gicbəsəri bir yerə yığmaqda nə məqsədi ola bilər, axı?! Yəqin içərilərində bir-iki ağıllısı da tapıla bilər.

 - Hə, düz deyirsən, ağıllılar indi ordan uzaqlaşırlar - beləcə, o, biz- ikimizə işarə eləyirdi.

- Elədi, dedim, həm də özümüzü ağıllı saymaqla elə biz də bir az onlara oxşayırıq.

Sözdü gəldi dedim, düzdü, Rusiyada yaşayanlar böyük-kiçik məsələsinə çox da fikir vermirlər, elə o anda fikirləşdim ki, bu söz onun xətrinə dəyə bilər. Elə üzr istəmək istəyirdim ki, dedi: Hər halda biz sözün şərəfinin insan şərəfindən də üstün olduğunu bilirik.

"Zaman" proqramından sonra böyük zaldan uzaqlaşma əhvalatı hər axşam təkrar olunurdu. Bir axşam yenə "Gicbəsərlər" deyəndə söylədim:

- Dostoyevskinin də "İdiotu" var ha?

Cavab verdi: - Bunlar mənimkilərdir. Bunlar başqa növdürlər. Həm də başqa materialdandılar.

Zarafatla soruşdum: Hansı materialdan?

O rusca "q..." hərfi ilə başlayan bir söz işlətdi.

Oğluyla çox fəxr eləyirdi, həm də onun taleyi üçün çox narahat idi. Oğlu xaricdə qalıb, geri, SSRİ-yə qayıtmayandan sonra A.Tarkovskiyə yenicə açılan qapılar təzədən bağlandı, qapılar nədi, hətta nəfəslikləri də bağlayırdılar. Oğlunun ölümü bütün dünyaya dəymiş böyük zərbə idi. Həm də bütün dünyaya İlahidən xəbərdarlıq idi. - O, Oğlum sənətdə ən böyük əsərimdir - deyirdi. Mən də cavabında: Oğlunuz tək sizin yox, bütün Rusiyanın ən böyük əsəridir. Poeziyada isə XX yüzil rus şeirinin ən böyük bir neçə əsərindən biri sizsiniz. Siz Andreyin atası, Andrey sizin oğlunuzdur. Rejimin sındıra bilmədiyi atanın daim minalı ərazidə gəzən oğlu. O dinməsə də, ancaq gözlərinin yaşardığını hiss elədim. Bir az susub dedi:

- Siz şeirin tərəfini tutursunuz. Əlbəttə, şeir sənətlərin tacıdır. Ancaq məni daha çox onun atası kimi tanıyırlar. Bir qədər kədərli olsa da, bu idiotxanada bu mənə xoş gəlir.

O məndən bir neçə dəfə tərcümə etməkçün şeirlərimi və onların sətri tərcüməsini istəmişdi. O vaxt mənim çox lovğa vaxtım idi (Elə bu yazıdan da göründüyü kimi indi də çox təvazökar deyiləm). Həm də çox istəyirdim ki, şeirlərimi Tarkovski tərcümə eləsin, söz vermişdim ki, yaxşı, səviyyəli sətri tərcümə elətdirib gətirəcəyəm. Bir neçə dəfə onun xahişiylə şeirlərimi ona oxumuşdum və bacardığım qədər tərcümə etmişdim. Şeirlərimdəki bəzi məqamlar onun diqqətini cəlb etmişdi. Deyirdi, bu, rus şeirində heç bir şairdə yoxdur, ümumiyyətlə, bu, mən bildiyim qədər dünya şeirində yeni bir istiqamətdir - deyirdi. Həmişəki kimi "təvazökarcasına" onun mənim haqqında dediklərinə əlavə elədim: Siz dediyiniz Ruhi istiqamət, ruhi sıçrayışlardı.

 O:

- Düzdür, söz, ancaq ruhi ola bilər, onu əşyalaşdırmaq sovet və rus şeirinin əsas yoludur. Buna yol demək mümkünsə.

Arada mübahisələrimiz də olurdu. Bu da çox vaxt mənim sənətdə maksimalizmimdən doğurdu, bu çox zaman mənim rus şeirinin bir çox görkəmli nümayəndələrini heçə saydığımda baş verirdi.

 Növbəti dəfə Moskvaya gələndə ilk sözü "sətri tərcümələr" oldu. Mənim özümə və yazdıqlarıma səhlənkarlığım bu gün də davam edir. Həm də mənim o vaxt da, indi də bir fikrim var: Türkcə heç bir başqa dildə türkcədə olduğu qədər gözəl səslənə bilməz. Həm də mən şeirlərimi Tarkovskinin çevirməsini elə istəyirdim ki! Kaş o, Ulu babalarının dilini xatırlayaydı. Xatırlasaydı bu tərcümədəki bəzi dil məqamları bəlkə də eyni olardı. İki adamın müxtəlif zamanlarda eyni ağrılı bir yuxunu görmələri kimi.

V. B. ODƏR

525-ci qəzet.- 2009.- 14 mart.- S.24-25.